Was de Amerikaanse voedingspiramide echt een marketingstunt?

Al in 1943, tijdens de Tweede Wereldoorlog, introduceerde het Amerikaanse ministerie van Landbouw (USDA) de Basic Seven. Dit was een voedingsrichtlijn die Amerikanen aanmoedigde om elke dag voedsel uit zeven verschillende voedselgroepen te consumeren, om zo ook in tijden van voedselrantsoenering een evenwichtige voeding binnen te krijgen. Maar de zeven voedselgroepen (groene en gele groenten, sinaasappels, tomaten, grapefruits en rauwe kool, aardappelen en andere groenten en fruit, melk en zuivelproducten, vlees, gevogelte, vis of eieren, brood, meel en granen, en boter en margarine) bleken te ingewikkeld om dagelijks te volgen. Daarom werd in 1956 de Basic Seven vervangen door de Basic Four, waarin alle groenten en fruit samengevoegd werden.

In 1980 kwam het USDA samen met het ministerie van Volksgezondheid en Human Services met de eerste Dietary Guidelines for Americans. Deze richtlijnen werden om de vijf jaar herzien en benadrukten het belang van het verminderen van vet, suiker en zout. Dat moest de Amerikaan doen door meer volkoren producten, fruit en groenten te eten.

Het was een belangrijke stap in het veranderen van de Amerikaanse kijk op voeding. De focus verschoof van voeding naar voedselproducten die je moest eten om chronische ziekten zoals hartziekten en diabetes te voorkomen. Eind jaren '80 deed het concept van de piramide verder opgang en in 1992 leidde dit tot de officiële introductie. In 2011 is de piramide vervangen door een schijf, MyPlate. Ook in andere landen kwamen ronde visuele weergaven van voedingsadviezen in zwang, zoals de Nederlandse Schijf van Vijf.


Koolhydraten
Interessant is de discussie die de piramide opriep en oproept. Volgens critici zijn veel gezondheidsproblemen die in de decennia rond de eeuwwisseling ontstonden, zoals obesitas en hartziekten, terug te voeren op de adviezen van de piramide. De Amerikaanse voedingspiramide legde vanaf het begin de nadruk op een hoge inname van koolhydraten (6 tot 11 porties per dag), zonder onderscheid te maken tussen volkoren en geraffineerde granen. Wit brood en pasta werden zo 'gezond'. Later zouden light koolhydraten gezond worden; denk aan de Sonja Bakker-hype in Nederland die op een gegeven moment voor topomzetten bij bakkerijen van eierkoeken zorgde.

De conclusie zou heel anders moeten zijn. Modes zullen altijd blijven. De enige manier om ze rationeel te houden is de zwakke plekken te blijven bevragen

Critici zoals de inmiddels alweer bijna vergeten Michael Pollan beweerden dat de landbouwlobby grote invloed had bij het opstellen van de richtlijn. Dit zou gebeurd zijn vanuit de bedoeling om de verkoop van graanproducten te stimuleren. De graanlobby zou geen moment hebben geaarzeld om zijn economische belangen boven die van de volksgezondheid te plaatsen.

Onafhankelijke transparantie
Daarom is het belangrijk om voedingsadviezen onafhankelijk en transparant op te stellen, zegt marketingadviseur Robert McKinsey (geen link met het bekende adviesbureau McKinsey & Co), die de 'marketingtruc' van de piramide onder de loep nam. Vanwege de intransparantie over hoe de voedingsrichtlijnen tot stand kwamen, vindt hij dat de voedingspiramide nooit als betrouwbaar had mogen worden gepositioneerd.

Ons Nederlandse Voedingscentrum verklaart onafhankelijk te werken en niet gefinancierd te worden door partijen met een commercieel belang. Bij ons is het de Gezondheidsraad die op basis van het jongste wetenschappelijke onderzoek de richtlijnen voor gezonde voeding, die ziektes moet voorkomen, opstelt en bijstelt. Dat deed het voor het laatst in 2016. Het publiek wordt voor zulke adviezen expliciet uitgenodigd om commentaar en input te leveren. Als dat gebeurd is en de Raad zijn richtlijnen definitief heeft geformuleerd, maakt het Voedingscentrum er voor een breed publiek begrijpelijke adviezen van.

Maar daarmee is het Voedingscentrum nog niet objectief. Hoe zit het echt met het minderen van suiker en koolhydraten? Moet je letten op vette kaas of volvette zuivel? We schreven er op Foodlog hier en hier verhelderende artikelen over. En waarom moesten we minder vis eten, zoals het Voedingscentrum opeens ging aanbevelen zonder voedingskundige aanleiding? Arts en onderzoeker Remko Kuipers had goede redenen om daar nogal kwaad over te zijn.

Voedingsonderzoek
Voedingsrichtlijnen veranderen met veranderende inzichten, houdingen en denkmodes mee. Het is essentieel je te realiseren dat echt onafhankelijk voedingsonderzoek niet bestaat. Foodlog onderzocht, op verzoek van de Nederlandse Zuivel Organisatie, recent de academische vrijheid van voedingsonderzoekers. Het publiek is gaan denken dat de levensmiddelenindustrie haar onderzoeksresultaten 'koopt', conform het verhaal over de graanlobby hierboven. We ontdekten dat de industrie zorgt voor een beperkte blik op de werkelijkheid, maar haar resultaten niet koopt. Van publiek geld afhankelijk onderzoek bleek daarentegen vaak bestaande denkmodes te moeten accepteren om gefinancierd te worden.

De conclusie zou dan ook heel anders moeten luiden. Zelfs 'onafhankelijke' academische gedachten zijn nu eenmaal kinderen van hun tijd, en zullen altijd van 'de mode van het moment' afhankelijk blijven. De enige manier om ze rationeel te houden is de zwakke plekken te blijven bevragen. Dat gebeurt te weinig. Daar komt nog bij dat ook de kritiek een vorm van mode is geworden. Er was een tijd dat we dachten dat we dik werden van vet en daarom dachten we dat koolhydraten beter waren. Later kwam er een tijd dat we ontdekten dat koolhydraten dik maken en toen maakten critici weer gebruik van die gedachte als waarheid om anderen te wijzen op hun fouten of zelfs fout zijn.

Hoe je mensen slank en gezond houdt, is nog altijd een punt van discussie. Op dit moment zijn er alweer volop experts die menen te weten dat de ongezonde samenleving het gevolg is van – nee, niet de vetten en ook niet de koolhydraten maar – ultraprocessed foods, zonder dat ze zich afvragen hoe sterk die hypothese is of wat de volgende mode zou kunnen worden.