Wetshandhaving: doet de NVWA dat politiek?

Na de mediagolf aan vleesaffaires in 2013, treedt de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit inmiddels daadkrachtig op. Willy Selten werd volkomen uit de markt gehaald door het faillissement dat volgde op zijn sluiting. Bij Van Hattem zien we hetzelfde patroon. Het bedrijf werd gesloten en failleerde - omdat zijn marges en eigen vermogen klein waren - hangende het verweer tegen de sluiting.

Regels zijn regels
De sluitingen zijn niet onterecht. Waar een terecht en onderbouwd vermoeden van fraude is, moet de NVWA als wetshandhaver domweg de regels toepassen. Voor de wet zijn we immers allemaal gelijk. Noch Selten, noch Van Hattem konden overtuigend aantonen dat er niet met paardenvlees in hun ondernemingen was geknoeid. Van Hattem kreeg nota bene een week extra de tijd om daarvoor te zorgen. Kun je het niet, dan is je administratie niet op orde. En dat is - zoals iedereen in 'het vlees' weet - reden voor 'sluiting van je tent' (vleesbargoens voor het intrekken van vergunningen en het blokkeren - 'veiligstellen' - van handelswaar). Daar mag je het dus nooit op aan laten komen. Doe je dat toch, dan is dat je eigen probleem. Regels zijn regels. Daar kan geen enkele discussie over zijn.

Het blote oog
Daarna komt echter de rest. Gedurende de afgelopen twee weken ontving ik verschillende telefoontjes met allemaal dezelfde strekking: weten de NVWA en EZ, zijn eindverantwoordelijke baas binnen het landbestuur, wel wat ze uithalen? Er dreigen zo'n 40 bedrijven (slagers, verwerkers en zelfs maatijdenmakers) die part noch deel aan de fraudeverdenking hebben, mee de boot in de gaan. Een niet gering aantal dreigt om te vallen. Dat komt omdat ze niet meer betaald worden door hun afnemers en allemaal financieel nogal krap zitten. Een paar weken geen betalingen, trekt hen onderuit. In het interview dat ik 2 weken geleden deed met de vleesmannen Henny, René en Jos Groothedde beschreef ik het zo:

Van Hattem was een goede runderslachter met alle denkbare certificeringen. Daar brachten boeren en verwerkers hun zogenaamde luxe vlees. Wie enig volume had in de – niet zo grote – Nederlandse rundvleeswereld en wie de hygiëneproblemen van kleine slachters wilde vermijden, liet daar slachten. Nu de NVWA al het vlees uit die slachterij besmet heeft verklaard, is er een betalingscrisis ontstaan. Een vleeswarenmaker betaalt de uitbenende slager niet die hem vlees heeft geleverd. De slager betaalt de slachter niet. De super betaalt de vleeswaren niet en de maaltijdenmaker de slager die zijn gehaktballetjes draait niet. Ook de boer staat droog. Niet alleen omdat de slachter is omgevallen maar ook omdat de verwerkers verderop in de keten even geen geld meer hebben om een andere slachter te betalen.
Het barst van de onderlinge afhankelijkheden en leveranties tussen vele tientallen bedrijven die nu allemaal droog staan. Aangezien ‘vlees’ al jaren te weinig verdient, zitten de bedrijven op het randje van hun vermogen om rekeningen te betalen. De recall bij Van Hattem die alle vlees – ook dat wat duidelijk herkenbaar is als rund omdat het om karkassen gaat – betreft, zorgt ervoor dat bedrijven bij bosjes kunnen omvallen.

En dat terwijl ze aan kunnen tonen dat ze alleen maar koeien bij Van Hattem hebben laten slachten en - in een aantal gevallen - hebben laten ontbenen. Een koeienkarkas kan iedereen zelfs al met het blote oog onderscheiden van een paardenkarkas. Datzelfde geldt voor een zogenaamd technisch deel, een stuk vlees dat uit één deel bestaat. Pas door de slager worden die grote stukken vlees voor ons in stukken gesneden die wij als biefstuk, entrecôte, jodenhaas of stooflap kopen. Omdat rund rood is en paard blauw-paars van kleur kan geen vleeskenner of - keurmeester zich vergissen. Zulk vlees recallen en 'veiligstellen' (een technisch woord voor vernietigen) is absurd om de eenvoudige reden dat een koe geen paard is als het vlees van het dier nog uit grote stukken bestaat. Pas als hun vlees vermalen en gemengd is door het gehakt, beginnen de problemen waarop de NVWA niet streng genoeg kan zijn.

Ik sprak een advocaat die me vertelde te verwachten dat de NVWA zich daar hoogstwaarschijnlijk niet gevoelig voor gaat tonen. De consequentie? De strenge wetstoepassing is zó streng dat de kern van een groot deel van de Nederlandse rundveehouderij die we nou juist wél zo graag in stand willen houden, mee de boot ingaat. Dan hebben we het over local for local en de oude rundvleesveehouderij die tegen alles in toch zijn weg nog vindt naar de betere slagers en restaurants in ons land.

Gezichtsverlies
Als dat zo is, moet de politieke baas van de NVWA, staatssecretaris Dijksma, zich achter de oren krabben wat ze aan het doen is. Er komt namelijk iets bij. Als de NVWA toegeeft aan wat die 40 bedrijven zouden willen, dan moet de overheid ook het Selten-dossier weer openen. De curator van dat bedrijf had immers ook al gezegd dat hij met technische delen zit waar niets mee aan de hand kan zijn. Voor de rechter hield dat geen stand, maar een deugdelijk argument is daar niet voor gegeven, behalve dan dat de NVWA correct handelde door al het zekere voor het onzeker te nemen. Nu dat echter tot consequentie heeft dat je alles onderuit trekt, moet je je afvragen of dat een houdbaar standpunt is.

Ik zal het gewoon hardop zeggen, want vanuit de vleessector zelf durft niemand het: de NVWA en het ministerie zitten klem tussen het om laten vallen van een groot deel van de betere rundvleessector in Nederland en het moeten betalen van schadevergoedingen aan Selten en Van Hattem en het lijden van een nogal vervelend gezichtsverlies. Vooralsnog lijkt het erop dat de NVWA gesteund door het ministerie onder het mom van het handhaven van wetten en regels een politieke opstelling kiest om gezichtsverlies te voorkomen.

De scherpe randjes eraf
Besturen, de wet handhaven en je imago herstellen in tijden van voedselcrises en hun gevolgen als je de manier waarop een sector in elkaar zit niet voldoende doorziet, is geen sinecure. Ik zou niet graag in de schoenen van het ministerie of de NVWA staan. Ik wens alle partijen dan ook alle wijsheid om hier toch verstandig uit te komen.

Vrijdagavond zond 1Vandaag er een kort item over uit. Ik wil wel verklappen dat zowel de makers van de reportage als ikzelf zijn geschrokken van de angst die in de sector heerst om voor de camera iets te verklaren. Angst voor represailles vanuit de overheid en angst voor onderlinge claims. Dat bestaat allemaal in onze nochtans keurige rechtsstaat Nederland. Toch hoop ik dat we het er in het openbaar over kunnen hebben. Misschien helpt het de scherpe randjes ervan af te halen en toch het recht zege te laten vieren en de boeven te laten boeten. De NVWA moet tenslotte gewoon het werk kunnen doen waar de organisatie wél voor in de wieg is gelegd en de politiek en het bestuur aan politiek en landsbestuur over kunnen laten. Het lijkt erop dat daar iets scheef zit.

PS: in de opname verspreek ik me. Ik zeg dat er al jaren geen vlees meer wordt 'verkocht'. Dat moet natuurlijk zijn dat er al jaren niet meer op wordt verdiend.

Fotcredits: 2 agenten met pet van de dienst Handhaving op straat in Utrecht, Foodlog Media