Weg van marketing en politiek
Verder vindt Katan dat de voedingswetenschap niet moet meewerken aan marketing van bedrijven. De voedingsmiddelenindustrie, zegt Katan, ‘maakt gebruik van de situatie’ om geld te verdienen. De zoektocht naar een verklaring voor obesitas zou een goed voorbeeld zijn. Grote porties lekker smakende en goedkope dikmakers zijn het evidente probleem. De voedingsmiddelenindustrie doet net of zulke ongezonde producten gezond zijn door er claims als ‘meer vitamine C’ en ‘rijk aan calcium’ op te zetten. Maar wie dikmakende producten vaak en in grote hoeveelheden eet, wordt domweg te dik. Daar hoeft geen onderzoek naar gedaan te worden. Dat is een gevolg van aanbod dat overal en altijd heel betaalbaar aantrekkelijk ligt te zijn en onzichtbaar 'koop me' schreeuwt.
Voor Katan is het dan ook duidelijk: obesitas is geen voedingswetenschappelijk probleem, maar een aanbodvraagstuk waar de politiek zich mee bezig moet houden.
Je moet kunnen meten
Hij toonde zich ook geen fan van voedingspatronen, terwijl die toch in de jongste adviezen van de Gezondheidsraad een plek hebben gevonden. Een Mediterraan dieet, om maar een voorbeeld te noemen, kun je niet terug brengen naar iets meetbaars omdat je nooit weet wat je meet; het bestaat immers uit vele ingrediënten die bestaan uit vele stofjes. Dat betekent dat studies naar voedingspatroon altijd iets essentieels kunnen missen. Nobelprijzen vallen daarmee niet te winnen.
Ook de klassieke epidemiologie biedt volgens Katan geen uitzicht op een Nobelprijs voor de voedingswetenschap. “Begin er niet aan, want je vindt toch niks”, zegt hij. Waar zitten de kansen dan wel? “Als voeding een serieuze wetenschap wil zijn, moeten we terug naar de mainstream biologie.” Mendeliaanse randomisatie zou nog altijd de weg zijn. Dat is een klassieke manier om oorzaken te kunnen schatten en zogenaamde confounders - bepalende, maar door onderzoekers niet waargenomen factoren - weg te filteren. Het is een benadering die door Katan in 1998 in de voedingswetenschap is geïntroduceerd. De epidemiologie en voedingspatronenstudies zitten vol met die confounders. Daarmee maakte hij destijds al korte metten.
Direct nut niet relevant
De les van Katan voor Nederlandse Academie van Voedingswetenschappers? Uw vak is geen toegepast vak dat een direct nut moet opleveren, maar een fundamentele wetenschap die niet maatschappelijk relevant hoeft te zijn, maar uit is op grootste ontdekkingen zoals Einstein's inzicht dat E=MC2. Maken dat er minder dikke en daardoor zieke mensen komen - hét probleem van onze tijd - is domweg politiek handwerk.
Katan merkte aan het begin van zijn lezing op dat hij zijn mening zou geven, geen feiten. Een aantal zorgprofessionals in de zaal maakte duidelijk het niet met hem eens te zijn. Zij zitten met een groeiend leger dikke en zieker wordende mensen en beleidsmakers die onderbouwde argumenten nodig hebben om daar iets tegen te doen.
De presentatie van Katan is hier te downloaden. Op twitter zijn commentaren te vinden onder #nav2018.
#nav2018 @martijnkatan : de oplossing voor obesitas is niet voedingsonderzoek maar (politieke) actie pic.twitter.com/nGgREYGGzR
— Iris de Hoogh (@IdHoogh) January 30, 2018
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Suikerverslaving geen issue? Probeer het eens zelf, een maandje - of voorzichtig een weekje - helemaal niets eten of drinken met toegevoegde suikers of zoetstoffen e.d..
Over suikerverslaving: niet serieus volgens FoodDrinkEurope, maar ook niet volgens Frank van Berkum en Rob Markus.
Terechte waarschuwing tegen het verstoren van natuurlijke mechanismen, Arnold.
Maar bedenk: veel mensen zijn verslaafd aan aan suikers, zout en vet en die verslaving kan al op zeer jonge leeftijd ontstaan. Vergelijkbaar met de verslaving aan nicotine, die wat later ontstaat. Probeer daar maar eens van af te komen zonder heftige ontwenningsverschijnselen die misschien de rest van je leven zullen duren. Voor zulke mensen kan het neutraliseren of temperen van het effect van een gen misschien een enorme verlichting betekenen.
Dat moeten we natuurlijk niet gaan doen bij mensen die veel eten vanwege gebrek aan één of enkele stofjes. Zij moeten gewoon gezonder gaan eten of enkele voedingssupplementen innemen. Hopelijk zijn ze intussen nog niet verslaafd aan het vele eten als zodanig.
Ik zou met obesitas sneller op willen schieten dan met roken, want dat gaat tergend langzaam. Er worden momenteel claims voorbereid tegen de tabaksindustrie vanwege het toevoegen van verslavende stoffen aan tabak. Misschien komen er over een paar jaar ook zulke claims tegen voedingsbedrijven die bijvoorbeeld snoepreclame voor kinderen maken of frisdrankautomaten op scholen neerzetten.
Wouter zegt o.a. "Stel dat we met zijn methode een paar genen ontdekken die de eetlust bevorderen? En dat we de activiteit daarvan kunnen neutraliseren met een stofje of met cripr-cas. Dan zijn we een heel stuk verder in de strijd tegen obesitas".
Wouter een hongergevoel is een natuurlijk mechanisme tegen ondervoeding. Ja je weet toch dat ondervoeding en obesitas bij dezelfde persoon kan voorkomen? Laten we het natuurlijke mechanisme alstublieft niet negeren of uitschakelen, jij weet toch als geen ander wat er gebeurd als je de natuurlijke zaken uit het oog verliest?
In het geval van ogenschijnlijk onterecht hongergevoel moet men zich afvragen welke voedingstof komt mijn lichaam te kort. Dat noemt men preventief denken vanuit kennis der natuur.
Maar dan eindig je in je laatste stukje precies waar het op aankomt. Hebben we daar de politiek met regelgeving voor nodig? Of kunnen maatschappelijke organisaties hier iets in betekenen? Wat denk je van patiënten verenigingen? Laten we een voorbeeld nemen aan de tabak discussie.
Het zou wel eens zo kunnen zijn dat het uiteindelijke resultaat van beide vergelijkbare zouden kunnen zijn.
Frank, als je doelt op de fraude van Diederik Stapel: dat was geen sociologie maar sociale psychologie. En fraude is er ook geweest in de natuurwetenschappen, denk alleen al aan het gerommel van een Koreaan met stamcellen.
Bij onderzoek dat reproduceerbaar is, wordt fraude vaak snel ontmaskerd. Maar niet alle natuurwetenschappelijk onderzoek is reproduceerbaar. Denk aan waarnemingen van diergedrag in de natuur.
Stofjes verhouden zich tot organismen als individuen tot groepen. Je kunt het gedrag van organismen en groepen niet herleiden tot het gedrag van stofjes resp. individuen. Dat fenomeen, "emergentie" geheten, wordt door Katan genegeerd.
Maar Katan rekent genen ook tot stofjes en dan kom je wel iets verder. Stel dat we met zijn methode een paar genen ontdekken die de eetlust bevorderen? En dat we de activiteit daarvan kunnen neutraliseren met een stofje of met cripr-cas. Dan zijn we een heel stuk verder in de strijd tegen obesitas.
Ik verheug me al op de reactie van de voedingsindustrie: ze zullen niet nalaten om zulk onderzoek en de onderzoekers in diskrediet te brengen, want het zou zeer bedreigend voor hun afzet zijn. Wie weet schakelen ze dezelfde communicatie bureaus in die eerder de tabaksindustrie en de fossiele industrie hebben geholpen door stelselmatig twijfel te zaaien. Maar zo lang de voedingsindustrie niet AL het onderzoek controleert (en zo erg is het gelukkig ook weer niet) zal het toch doorgaan.
Ik vind trouwens dat zorgverzekeraars zouden moeten worden verplicht om een bepaald percentage van hun onderzoek te investeren in onderzoek naar preventie, inclusief voedingsonderzoek. Ik verwacht daar meer gezondheidswinst van dan van al het geld dat de voedingsindustrie in onderzoek stopt.