Sportvoeding
Martijn Redegeld is Performance Nutritionist bij wielerploeg Team Visma | Lease a Bike, en heeft in 7 jaar praktische kennis over voeding in de sportwereld ontwikkeld. In gelletjes, repen en suikerrijke sportdranken zit vooral de combinatie van de suikers glucose en fructose. Glucose en fructose zijn monosachariden die bestaan uit een suikermolecuul met 6 koolstofatomen. Ze verschillen in structuurformule en in zoetheid. Glucose is een 6-ring en fructose een 5-ring, fructose is 2 keer zo zoet als glucose. Voor glucose gebruiken sportvoedingsbedrijven vaak maltodextrine, een lange keten van glucosemoleculen. “Maltodextrine is tevens snel opneembaar en ook bijna smaakloos”, legt Redegeld uit. Omdat maltodextrine nauwelijks zoet is van smaak, is het in grote hoeveelheden makkelijker te consumeren dan andere suikers. Je hebt namelijk niet door dat je enorm veel suiker binnenkrijgt. Maar wat is de reden om glucose en fructose te combineren?
Het menselijk lichaam kan niet meer dan 60 gram glucose per uur opnemenLimiterende factor bij suikeropname
Het menselijk lichaam kan niet meer dan 60 gram glucose per uur opnemen via de darmwand2. De glucosetransporter, die verantwoordelijk is voor het transport van glucose van de dunne darm naar de darmcel, raakt namelijk verzadigd3. Dit terwijl profwielrenners juist meer nodig hebben dan 60 gram per uur4. Vandaar dat in koolhydraatrijke sportvoeding fructose wordt verwerkt. De opname van fructose gaat namelijk via een andere transporter. Door de twee suikers te combineren kun je in theorie dus meer suikers opnemen en gebruiken voor energie. Daarbij geldt wel: hoe hoger de totale suikerinname, hoe hoger de hoeveelheid fructose moet zijn. Vanwege de gelimiteerde opnamecapaciteit blijft de hoeveelheid glucose gelijk boven een suikerinname van 60 gram per uur, maar kan fructose worden toegevoegd om de koolhydraataanvoer te verhogen. Wil je bijvoorbeeld 90 gram koolhydraten per uur innemen, zorg dan voor 60 gram glucose en 30 gram fructose.
Glycogeenvoorraden
Naast dat je alle suikers kunt gebruiken voor energie, kun je glucose ook opslaan als glycogeen in je spieren of lever, in de zogenoemde glycogeenvoorraden. Deze voorraden kunnen zo ongeveer 400-500 gram glycogeen bevatten. Bij een grote inspanning, waar je snel energie nodig hebt, haalt je lichaam energie uit deze voorraden5. Het opgeslagen glycogeen verandert dan weer in glucose. Uit 1 gram glycogeen uit glycogeenvoorraden genereer je zelfs meer energie dan uit 1 gram glucose vanuit je voeding. Het is dus van belang om je glycogeenvoorraden op peil te houden. Echter, wanneer de glycogeenvoorraden vol zitten, wordt overtollig glucose opgeslagen als vetweefsel. En dat willen de meeste wielrenners juist niet.
'Fuel for the work required'-principle is een belangrijke maatstaf voor de hoeveelheid suiker die je moet innemenAdvies voor suikerinname
De aanwezige glycogeenvoorraden alleen zijn vaak bij profwielrenners en de fanatieke amateurwielrenners niet genoeg voor een langdurige fietstraining, laat staan voor een wedstrijd. De hoeveelheid suiker die verstandig is om in te nemen, is afhankelijk van de trainingsduur. Redegeld zegt dat het ‘fuel for the work required-principle’ een belangrijke maatstaf is voor de hoeveelheid suiker die je moet innemen. Wanneer de inspanningsduur minder dan 30 minuten is, hoef je niets te eten en kun je genoeg energie uit je glycogeenvoorraden halen. Tussen de 30 minuten en 1 uur is het aanbevolen om je mond te spoelen met een suikerrijke sportdrank. Bij een trainingsduur van 1 tot 2 uur is een suikerinname van 30 gram per uur aanbevolen. Bij een training van 2 tot 3 uur een suikerinname van 60 gram per uur en boven de 3 uur is het aanbevolen om 90 gram suiker per uur in te nemen, met de voorkeur voor een glucose-fructose mix. Asker Jeukendrup heeft een overzichtelijk aanbevelingsschema gemaakt6.
Voedingstraining
Maar voordat je zulke hoge suikerinnames aankan, is 'voedingstraining' nodig. Redegeld zegt: “Neem niet zomaar 90 gram koolhydraten, maar bouw de hoeveelheid suikerinname op”. Uit de literatuur blijkt namelijk dat voedingstraining essentieel is bij een suikerinname van 90 gram per uur of hoger om darmklachten te voorkomen2. Darmklachten komen voor bij overschrijding van de opnamecapaciteit in de dunne darm. “De overtollige snelle suikers komen dan in de dikke darm terecht waar bacteriën de suikers fermenteren, hierdoor ontstaat bijvoorbeeld de onaangename gasvorming”, aldus Carmen Horjus, een gastro-enteroloog ofwel maagdarmleverarts. De opnamecapaciteit van de dunne darm kan een wielrenner trainen door tijdens fietstrainingen een steeds hogere suikerinname te hebben.
Door te weinig koolhydraten te eten, fiets je met minder intensiteit en verbrand je uiteindelijk minderTrainingservaring
Loes Adegeest, een profwielrenster bij de Franse wielerploeg FDJ-Suez, maakte in de praktijk mee wat dat trainen van je suikerinname betekent. “Het verschilt per persoon hoeveel suiker je kunt innemen”, aldus Adegeest. Ze vertelde mij dat ze zelf ongeveer 100 gram koolhydraten per uur kan innemen, maar haar ploeggenoten komen daar niet altijd aan. “Sommige redden net de 60 gram koolhydraten per uur en dat is een beperking, omdat je voorraad dan eerder op is”. Adegeest denkt dat het ligt aan het feit dat haar ploeggenoten bang zijn om aan te komen. Zij is echter van mening dat aankomen niet aan de suikerinname op de fiets ligt, maar aan bijvoorbeeld die ene portie friet na een wedstrijd. “Het is een vicieuze cirkel”, zegt ze. “Door te weinig koolhydraten te eten, fiets je met minder intensiteit en verbrand je uiteindelijk minder”.
Tandgezondheid
Bij een hoge suikerinname is niet alleen darmgezondheid, maar ook tandgezondheid belangrijk. Het nemen van zoveel suikers heeft namelijk een negatief effect op je tanden. Bacteriën in je mond zetten suiker om in zuur en dat zuur tast je tanden aan wat kan leiden tot gaatjes. Tandarts Marije Kaan vertelt: “Wij tandartsen letten vooral op de frequentie waarop mensen eten en adviseren maximaal 7 eet- of drinkmomenten op een dag, met uitzondering van water, om gaatjes te voorkomen.” Fietsers hebben veel meer dan de aanbevolen 7 eet- of drinkmomenten per dag. Kaan raadt fietsers daarom aan om te spoelen met water als ze iets suikerrijks eten of drinken. “Door na het eten van een gel of reep je mond te spoelen met water verhoog je de pH in je mond, waardoor je de zuuraanval minder groot maakt”, aldus Kaan. Een andere tip is om, als je regelmatig vaker dan 7 eetmomenten op een dag hebt, je tanden elke dag drie keer per dag te poetsen met fluoridehoudende tandpasta, zodat ze beter bestand zijn tegen het ontstaan van gaatjes. Daarnaast is regelmatig tandartsbezoek belangrijk om gaatjes in een vroeg stadium op te kunnen sporen en te behandelen. En neem vooral gelletjes of repen die niet blijven plakken aan de tanden. “Het belangrijkste is dat de suiker zo snel mogelijk uit je mond weg is”.
Wielrenners verbranden zoveel energie dat het ongezonder zou zijn om niet te streven naar hoge suikerinnamesEn nu?
“Wielrenners verbranden zoveel energie dat het ongezonder zou zijn om niet te streven naar hoge suikerinnames”, zegt Redegeld. Die sportgelletjes en -repen met een hoog suikergehalte kunnen we dus wel gebruiken tijdens langere fietstrainingen, maar wees ervan bewust wanneer en waarvoor je deze sportvoeding gebruikt. Als je fanatieker wilt gaan fietsen, kun je tijdens trainingen van meer dan 3 uur sportgelletjes juist gebruiken om de opnamecapaciteit van je dunne darm te trainen. Poets dan wel een extra keer je tanden met fluoridetandpasta.
Ik gebruik nu de sportgelletjes alleen voor wedstrijd-specifieke trainingen of tijdens wedstrijden zelf. Verder doe ik maltodextrine met, als de training of wedstrijd lang genoeg is, eventueel fructose in mijn bidon. Wat ik inmiddels ook veranderde: ik spoel nu altijd na met een slok water uit mijn andere bidon als ik een slokje heb gedronken van mijn maltodextrine-fructose suikerwater. Maar toch blijf ik af en toe een goedkope witte boterham met jam meenemen tijdens een training. Of een klassieker: een koffiestop met appelgebak blijft een goed idee.
En hoe zit dit dan voor een recreatieve fietser die gezellig op zondag een rondje op zijn racefiets maakt? Redegeld adviseert amateurwielrenners om het simpel te houden. “Zorg voor een koolhydraatrijk ontbijt, eet structureel ieder half uur op de fiets en neem na afloop een maaltijd met een degelijke hoeveelheid koolhydraten”. Sportgelletjes of -repen zijn volgens hem niet altijd nodig. Een banaan of een Snelle Jelle is vaak ook al goed genoeg. Denk er wel aan dat een Snelle Jelle goed aan je tanden blijft plakken en een te rijpe banaan snel geplet is in de achterzak van je fietsshirt.
Referenties
- 'Snel, sneller, snelst: Pogacar verpulvert alle records deze Tour (en niet alleen hij…)', NOS, 15 juli 2024
- Jeukendrup, A. (2014). A Step Towards Personalized Sports Nutrition: Carbohydrate Intake During Exercise. Sports Medicine, 44(1), 25–33. https://doi.org/10.1007/s40279-014-0148-z
- Ke, Z., Lu, Z., Li, Q., & Tong, W. (2024). Intestinal glucose excretion: A potential mechanism for glycemic control. Metabolism, 152, 155743. https://doi.org/10.1016/J.METABOL.2023.155743
- 'Wat eet een renner precies in de Tour de France? Een keukenweegschaaltje is het belangrijkste – op de fiets na', NRC, 14 juli 2024
- 'Glucose', Voedingscentrum
- 'Recommendations for carb intake during exercise', Asker Jeukendrup op MySportScience.com
Op 31 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Ik zou niet weten waarom je als recreatieve fietser speciale voeding nodig zou hebben. De meeste mensen eten sowieso teveel, extra eten omdat je een stukje gefietst hebt lijkt mij snel overbodig. Als je beter wilt presteren is een keer extra trainen een stuk effectiever, weet ik uit ervaring.
Ik herken de worsteling van Alisha en heb de comments meegelezen. Ik ben het oneens met opmerking 3) van Yneke #4. De meeste mensen eten niet te veel op de fiets. Ze eten te veel *naast* de fiets. Ze eten een of twee boterhammen extra bij het ontbijt 'want ik ga zo fietsen', een taartje tijdens de koffiestop bovenop de snacks die ze tijdens het fietsen al eten en dan achteraf ook nog iets onder de noemer 'ik heb net gefietst'.
Daarmee wil ik ook een duidelijk verschil maken: sommige mensen fietsen voor het fietsen (de beweging, de buitenlucht etc.), anderen fietsen om te presteren en combinaties van die twee zijn - in veel gradaties - ook mogelijk. Profwielrenners fietsen om te presteren. Daar krijgen zij ook voor betaald.
De groep die te veel eet *naast* de fiets eet meer koolhydraten (en calorieën) dan ze gebruiken. Dat maakt het natuurlijk ongezond. De situatie verandert als je de koolhydraten (calorieën) wél gebruikt. Daarbij geldt ook dat profwielrenners hun koolhydraten via de meest gemakkelijkje weg willen binnenkrijgen. Dat is ongetwijfeld de drijfveer geweest achter de gels en dranken. Dat het doorsijpelt naar de club recreanten is niet per se goed. Het is duur en onnodig. Wel makkelijk.
Vrienden van mijn fietsvereniging maken tegenwoordig hun eigen koolhydratenmix voor in de bidonnen. Ze gaan aan de slag met zakken fructose en maltodextrine om hun eigen ideale samenstelling te maken. Als we op fietsweekend gaan, ziet dat er - door alle poedertjes die er meegaan - wel een beetje uit als een drugslab. Ondanks die precies afgemeten hoeveelheid koolhydraten in hun bidonnen eten ze ook gewoon een stuk taart of een pannenkoek bij de stop. 'Want fietsen moet ook leuk blijven.' Dat laatste lijkt me voor je mentale gesteldheid de gezondste instelling.
#5 Sander, ik heb een aantal sporters begeleid die ketogeen gingen eten (vrijwel zonder koolhydraten). En dat gaat super. Ze krijgen een geweldige vetverbranding en presteren beter dan ooit (sommigen) Maar.... Je moet jezelf wel de tijd geven om hieraan te wennen. Dat kan soms wel 12 weken duren voordat je voorbij je oude niveau gaat. Nadeel: je sprintvermogen neemt iets af. Maar daar moet je het vaak boven de 35 toch niet meer van hebben en het is maar minimaal. Voordeel: je hebt geen instabiel koolhydraattankje meer wat je constant moet aanvullen maar een vetvoorraad voor weken. Vergelijk een houtkachel waarop je vuren spaanders moet blijven gooien om de fik erin te houden: veel warmte maar snel weg. Een betere vetverbranding zijn de eiken blokken die uren gloeien en veel langer warmte (energie) geven.
#6 Dick, Sinds de jaren 80 wordt er gruwelijk verdient aan sportdrankjes en andere sportvoedingspreparaten. Firma Gatorade was een van de eersten. Topwielrenners presteren echt beter wanneer ze intensief fietsen en hun kleine koolhydraattankje constant aanvullen met snelle suikers. Maar jongetjes en meisjes van 10 hebben het echt niet nodig na een kwartiertje hockey. En dat is wel wat er gebeurde jaren terug. Dus kwam er de gezonde kantine waar het Voedingscentrum een schone taak aan had. Dus nu fruit in de rust in plaats van limonade.
Nu zie je een enorme focus op eiwitten (campina kwark bijvoorbeeld, leverancier van topsporters...) en ook weer een hernieuwde aandacht voor veel koolhydraten. Dus gaan al die wielrenners weer koolhydraten eten als Tom Dumoulin in een podcast vertelt dat je niet zonder kan.
Ik kom mannen van rond de 60 tegen, die een beetje wielrennen en nog steeds 12 boterhammen appelstroop nemen bij de lunch. Niet doen. Het is niet goed voor je.
Overigens die appeltaart tijdens de koffiestop? Ook niet doen. De helft is vet en daar zit je niet op te wachten als wielrenner die zonder aanvulling van koolhydraten niet lekker denkt te fietsen. Wel doen als je enorm geniet van appeltaart :-)
We hebben de neiging om te kopiëren wat toppers doen. Maar dat is een slecht idee. Wel valt er nog veel meer over te zeggen waar hier nauwelijks de ruimte voor is. Want om het verwarrend te maken, wanneer je intensief fietst maakt het nauwelijks uit of je snelle en kale suikers uit een gelletje eet of een boterham met jam. Je insuline gaat nauwelijks omhoog omdat je meteen de suikers wegwerkt in je spieren.
Andere leuke link, podcast waarin ik meer vertel over dit onderwerp
Yneke #4, dank dat je inspringt op de vraag in #1!
Je zegt 'don't try this at home'. Ik begreep van Alisha dat er inmiddels huismerk gelletjes in supermarkten worden verkocht. Wat moeten we daarvan vinden, als jij zo'n waarschuwing afgeeft?