4 min
Vier miljoen jaar geleden begon ons huidige biologische systeem vorm te krijgen. Onze neiging om verslaafd te raken en onze herinneringen aan eten zitten diep ingebakken. Het heeft geen zin je te verzetten tegen het gebruik dat de voedingsmiddelenindustrie daarvan maakt. De Amerikaanse journalist Michael Moss zoekt in Hooked naar de essentie van die verslaving. “We zijn fundamenteel niet aangepast aan de voeding van vandaag”.
Het was op school een flauw, maar best leuk grapje als iemand niet helemaal uit z’n verhaal kwam, en met een lange saaie aanloop voorlopig niet to the point leek te komen, om te zeggen: “Begin bij de Egyptenaren”. Michael Moss begint Hooked – How Processed Food Became Addictive ver voor de Egyptenaren en komt meermalen prima to the point, maar zijn aanlopen hadden wat korter gemogen. Zijn tweede boek moest natuurlijk niet al te dunnetjes worden.
Terugpakken
Pulitzer Prize-winnaar Moss’ eerste boek was de bestseller Salt Sugar Fat, over de voedingsmiddelenindustrie, in het Nederlands verschenen als Zout Suiker Vet. Dat was een verhelderend kijkje in hoe de industrie smakelijke, goedkope en overdadige voeding maakt voor een sterk groeiende consumentenmarkt. Hooked is een vervolg, met dezelfde thematiek, dezelfde journalistieke aanpak en in dezelfde eloquente, meeslepende stijl geschreven.
Moss “neemt ons mee naar laboratoria, rechtzalen, keukens en wetgeving en laat ons zien hoe we onze vrijheid kunnen terugpakken”, aldus een aanprijzend citaatje op de achterflap. Bedoeld is de bevrijding uit de greep van de industrie. Want we zijn hooked, verslaafd, aan de producten van de voedingsmiddelenindustrie, daarover laat Moss geen twijfel bestaan.
Evolutie
De ondertitel is echter niet ‘hoe de industrie ons verslaafd heeft gemaakt’. Moss beschrijft de biologische context die nodig was om verslaafd te raken aan eten, niet aan specifieke producten. Die biologieles voert ons vier miljoen jaar terug, toen de eerste mensachtigen rechtop gingen lopen en zich apart van de apen tot de huidige mens konden ontwikkelen. Moss markeert die start van de mensheid met de vondst van het skelet van Ardi, een vrouwelijke hominoïde, in Ethiopië in 1994. Met de rechtop lopende Ardi begon de mens zijn smaak- en reukvermogen te ontwikkelen, een uiterst gevoelig orgaan, dat meer onbewuste signalen naar de hersenen stuurt dan bewuste.
“Niets aan eten is logisch, behalve in de context van de evolutie”, parafraseert Moss een beroemde uitspraak. Om daarna uit te leggen hoe de wetenschap probeert te achterhalen hoe de natuurlijke aandrang om te eten door de hersenen en het lichaam wordt gestuurd en gecontroleerd. En hoe de voedingsmiddelenindustrie gebruik maakt van die wetenschap om producten te ontwikkelen die zo aantrekkelijk zijn, dat het voor sommigen een verslaving oplevert.
Al op pagina 18 introduceert Moss Ashley Gearhardt, de onderzoekster die de Yale Food Addiction Scale ontwikkelde. In de volgende tachtig pagina’s van deel 1 ‘Inside Addiction’ onderzoekt Moss of, hoe en hoe erg voedsel verslavend is. Alle verslavingsexperts die hij sprak zeiden hem dat voedsel verslavend kan zijn, soms zelfs sterker dan drugs (door dat gevoelige smaak- en reuksysteem). De herinnering aan eten, uit de jeugd en van eerdere maaltijden, is ook een bepalende factor in het ontwikkelen van een sterke voorkeur. Reclame en marketing doen de rest.
Maar er moet een onderscheid gemaakt worden tussen verslaving aan bepaalde voeding en ingrediënten en aan eten in het algemeen. De natuur dwingt ons door onze biologische opmaak te eten om te overleven en die aandrang is heel sterk. “Maar we hebben helemaal geen tijd genoeg gehad, in het licht van de evolutie, om ons aan te passen aan de dramatische veranderingen in ons voedsel en eetgewoonten van de afgelopen veertig jaar”, laat Moss een expert zeggen. “We zijn fundamenteel niet aangepast aan de voeding van vandaag”.
Hamsteren
In deel 2 ‘Outside Addiction’ beschrijft Moss hoe de voedingsmiddelenindustrie door de jaren heen technologische, marketingtechnische en juridische ontwikkelingen heeft doorgemaakt om veel goedkoop smakelijk voedsel te kunnen produceren en af te zetten. De uitvinding van smaakstoffen als het synthetische vanilline (en honderden andere) heeft niet alleen de kosten gedrukt, maar ook de regels voor toegestane ingrediënten omzeild.
Zelfs onze voorkeur voor goedkoop voedsel heeft een evolutionaire oorsprong, toont Moss aan, aan de hand van het voorbeeld van het succes van de spotgoedkope Aldi in de Verenigde Staten, waar BMW's en Mercedessen op de parkeerplaats staan. Denk aan ons hamsteren van Albert Heijn. “Dat goedkoop eten minder lekker is wordt goedgemaakt door de thrill van de lage prijs. (…) De processed food-industrie werd machtig door het meedogenloos najagen en manipuleren van onze instinctieve verlangens”.
Extra proteïne
Moss beschrijft ook hoe protesten, rechtszaken en groeiend consumentenbewustzijn de industrie weliswaar stevige klappen bezorgden, maar die altijd heel gewiekst in een voordeel werden omgezet. Zo ontstond een nieuwe markt voor dieetproducten. Grote processed food-fabrikanten kochten Weight Watchers en Slimfit op. Met kunstmatige zoetstoffen werd tegemoet gekomen aan de eis minder suiker te verwerken. Als de wetenschap ontdekte dat meer eiwitten en vezels gezond waren, stopte de fabrikanten gewoon meer eiwitten en vezels in de producten en schreven op de verpakking: ‘met extra proteïne’ en ‘met vezels’. Precies wat de consument dacht nodig te hebben.
Toe-eigenen
Rond 2015 groeit het wantrouwen tegen de voedingsmiddelenindustrie zo sterk, dat de helft van de Amerikaanse bevolking voedsel uit pakjes wantrouwt. In plaats van het te ontkennen, geven de grote bedrijven gewoon toe dat ze ongezonde producten maken. Zoals de tabaksindustrie decennia eerder toegaf dat roken verslavend is (toen er geen ontkennen meer aan was), zo proberen de bedrijven met een eerlijkheidsoffensief het vertrouwen te herwinnen. “Als wij erop staan beter te willen eten, dan zal de industrie wel bepalen wat beter betekent en zich dat ook toe-eigenen,” schrijft Moss.
De industrie kan zich permitteren de consument naar de mond te praten, mee te buigen met modes en weg te komen met aanpassingen van de producten, door ‘herformuleringen’ die geen enkele verbetering inhouden, omdat de consument toch wel terugkomt voor meer van hetzelfde. Dat is de kern van Moss’ betoog. En de praktijk geeft hem gelijk. Alle zogenaamde verbeteringen halen niets uit, ook de vervanging van suiker door zoetstoffen niet. De obesitasepidemie groeit, meer mensen worden ziek van fabriekseten, dat al voor driekwart de winkelschappen vult.
Vijg
Tegen vier miljoen jaar ingebakken herinnering aan en snakken naar snel bevredigend voedsel zijn maar een paar kleine kruidjes gewassen, zegt Moss in een niet heel erg opbeurend slotakkoord. Ontwikkel nieuwe eetgewoonten, haal de snelheid eruit, omhels de Ardi in jezelf. En doorzie wat de industrie aan nieuwe fratsen verzint om ons terug te winnen. Moss waarschuwt alvast voor het eerstvolgende nieuwe smaakje: vijg. Dat zit al sinds 9400 v.Chr. in ons geheugen, is chemisch precies nagemaakt en zal binnenkort opduiken in tientallen producten.
Dit artikel afdrukken
Terugpakken
Pulitzer Prize-winnaar Moss’ eerste boek was de bestseller Salt Sugar Fat, over de voedingsmiddelenindustrie, in het Nederlands verschenen als Zout Suiker Vet. Dat was een verhelderend kijkje in hoe de industrie smakelijke, goedkope en overdadige voeding maakt voor een sterk groeiende consumentenmarkt. Hooked is een vervolg, met dezelfde thematiek, dezelfde journalistieke aanpak en in dezelfde eloquente, meeslepende stijl geschreven.
Moss “neemt ons mee naar laboratoria, rechtzalen, keukens en wetgeving en laat ons zien hoe we onze vrijheid kunnen terugpakken”, aldus een aanprijzend citaatje op de achterflap. Bedoeld is de bevrijding uit de greep van de industrie. Want we zijn hooked, verslaafd, aan de producten van de voedingsmiddelenindustrie, daarover laat Moss geen twijfel bestaan.
Evolutie
De ondertitel is echter niet ‘hoe de industrie ons verslaafd heeft gemaakt’. Moss beschrijft de biologische context die nodig was om verslaafd te raken aan eten, niet aan specifieke producten. Die biologieles voert ons vier miljoen jaar terug, toen de eerste mensachtigen rechtop gingen lopen en zich apart van de apen tot de huidige mens konden ontwikkelen. Moss markeert die start van de mensheid met de vondst van het skelet van Ardi, een vrouwelijke hominoïde, in Ethiopië in 1994. Met de rechtop lopende Ardi begon de mens zijn smaak- en reukvermogen te ontwikkelen, een uiterst gevoelig orgaan, dat meer onbewuste signalen naar de hersenen stuurt dan bewuste.
“Niets aan eten is logisch, behalve in de context van de evolutie”, parafraseert Moss een beroemde uitspraak. Om daarna uit te leggen hoe de wetenschap probeert te achterhalen hoe de natuurlijke aandrang om te eten door de hersenen en het lichaam wordt gestuurd en gecontroleerd. En hoe de voedingsmiddelenindustrie gebruik maakt van die wetenschap om producten te ontwikkelen die zo aantrekkelijk zijn, dat het voor sommigen een verslaving oplevert.
We zijn fundamenteel niet aangepast aan de voeding van vandaagVerslaving
Al op pagina 18 introduceert Moss Ashley Gearhardt, de onderzoekster die de Yale Food Addiction Scale ontwikkelde. In de volgende tachtig pagina’s van deel 1 ‘Inside Addiction’ onderzoekt Moss of, hoe en hoe erg voedsel verslavend is. Alle verslavingsexperts die hij sprak zeiden hem dat voedsel verslavend kan zijn, soms zelfs sterker dan drugs (door dat gevoelige smaak- en reuksysteem). De herinnering aan eten, uit de jeugd en van eerdere maaltijden, is ook een bepalende factor in het ontwikkelen van een sterke voorkeur. Reclame en marketing doen de rest.
Maar er moet een onderscheid gemaakt worden tussen verslaving aan bepaalde voeding en ingrediënten en aan eten in het algemeen. De natuur dwingt ons door onze biologische opmaak te eten om te overleven en die aandrang is heel sterk. “Maar we hebben helemaal geen tijd genoeg gehad, in het licht van de evolutie, om ons aan te passen aan de dramatische veranderingen in ons voedsel en eetgewoonten van de afgelopen veertig jaar”, laat Moss een expert zeggen. “We zijn fundamenteel niet aangepast aan de voeding van vandaag”.
Hamsteren
In deel 2 ‘Outside Addiction’ beschrijft Moss hoe de voedingsmiddelenindustrie door de jaren heen technologische, marketingtechnische en juridische ontwikkelingen heeft doorgemaakt om veel goedkoop smakelijk voedsel te kunnen produceren en af te zetten. De uitvinding van smaakstoffen als het synthetische vanilline (en honderden andere) heeft niet alleen de kosten gedrukt, maar ook de regels voor toegestane ingrediënten omzeild.
Zelfs onze voorkeur voor goedkoop voedsel heeft een evolutionaire oorsprong, toont Moss aan, aan de hand van het voorbeeld van het succes van de spotgoedkope Aldi in de Verenigde Staten, waar BMW's en Mercedessen op de parkeerplaats staan. Denk aan ons hamsteren van Albert Heijn. “Dat goedkoop eten minder lekker is wordt goedgemaakt door de thrill van de lage prijs. (…) De processed food-industrie werd machtig door het meedogenloos najagen en manipuleren van onze instinctieve verlangens”.
Extra proteïne
Moss beschrijft ook hoe protesten, rechtszaken en groeiend consumentenbewustzijn de industrie weliswaar stevige klappen bezorgden, maar die altijd heel gewiekst in een voordeel werden omgezet. Zo ontstond een nieuwe markt voor dieetproducten. Grote processed food-fabrikanten kochten Weight Watchers en Slimfit op. Met kunstmatige zoetstoffen werd tegemoet gekomen aan de eis minder suiker te verwerken. Als de wetenschap ontdekte dat meer eiwitten en vezels gezond waren, stopte de fabrikanten gewoon meer eiwitten en vezels in de producten en schreven op de verpakking: ‘met extra proteïne’ en ‘met vezels’. Precies wat de consument dacht nodig te hebben.
Als wij erop staan beter te willen eten, dan zal de industrie wel bepalen wat beter betekent en zich dat ook toe-eigenenElke ‘vertrouwenscrisis’ in de industrie verdween uiteindelijk omdat er linksom of rechtsom een antwoord werd gevonden. De diepe zakken van de industrie bekostigen welgevallig onderzoek, financieren rechtszaken, kopen concurrentie op, sponsoren evenementen en kopen reclameruimte.
Toe-eigenen
Rond 2015 groeit het wantrouwen tegen de voedingsmiddelenindustrie zo sterk, dat de helft van de Amerikaanse bevolking voedsel uit pakjes wantrouwt. In plaats van het te ontkennen, geven de grote bedrijven gewoon toe dat ze ongezonde producten maken. Zoals de tabaksindustrie decennia eerder toegaf dat roken verslavend is (toen er geen ontkennen meer aan was), zo proberen de bedrijven met een eerlijkheidsoffensief het vertrouwen te herwinnen. “Als wij erop staan beter te willen eten, dan zal de industrie wel bepalen wat beter betekent en zich dat ook toe-eigenen,” schrijft Moss.
De industrie kan zich permitteren de consument naar de mond te praten, mee te buigen met modes en weg te komen met aanpassingen van de producten, door ‘herformuleringen’ die geen enkele verbetering inhouden, omdat de consument toch wel terugkomt voor meer van hetzelfde. Dat is de kern van Moss’ betoog. En de praktijk geeft hem gelijk. Alle zogenaamde verbeteringen halen niets uit, ook de vervanging van suiker door zoetstoffen niet. De obesitasepidemie groeit, meer mensen worden ziek van fabriekseten, dat al voor driekwart de winkelschappen vult.
Vijg
Tegen vier miljoen jaar ingebakken herinnering aan en snakken naar snel bevredigend voedsel zijn maar een paar kleine kruidjes gewassen, zegt Moss in een niet heel erg opbeurend slotakkoord. Ontwikkel nieuwe eetgewoonten, haal de snelheid eruit, omhels de Ardi in jezelf. En doorzie wat de industrie aan nieuwe fratsen verzint om ons terug te winnen. Moss waarschuwt alvast voor het eerstvolgende nieuwe smaakje: vijg. Dat zit al sinds 9400 v.Chr. in ons geheugen, is chemisch precies nagemaakt en zal binnenkort opduiken in tientallen producten.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 januari krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 januari krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
#12 Denk dat je gelijk hebt. We kunnen er gewoon niks aan doen.
Twee leuke boeken als aanrader:
Het nieuwe proefboek - Peter Klosse
Taste: Surprising Stories and Science about Why Food Tastes Good - Barb Stucky
Dank Joep. Prachtige uitzending!
In dit kader 'Smaakbeleving', documentaire (ARTE tot 3 juli 2021 op internet, Duits of Frans met ondertitels) .
Inhoud.
Hoe komen sensationele smaakervaringen tot stand? En welke rol speelt de geografie hier - kun je bijvoorbeeld proeven waar de wijn is verbouwd? Welke bijdrage leveren micro-organismen zoals kaasculturen aan de bijzondere smaak? En in hoeverre kan de psyche onze smaakzin bedriegen? "Xenius" ontmoet chef-koks, wetenschappers en sommeliers om dit allemaal uit te zoeken. De reis begint in het Institut Paul Bocuse in Lyon. Onze tong neemt vijf smaken waar - zoet, zout, zuur, bitter en umami. Iedereen is bekend met de eerste vier - maar de vijfde smaak, umami, die kan worden omschreven als "hartige goede smaak", is voor velen relatief moeilijk te vatten. Topkok Heiko Antoniewicz lost het mysterie op: de "aangename smaak" wordt opgewekt door glutamaat. En er zit een bijzonder grote hoeveelheid in tomaten, kaas, champignons, vlees... en moedermelk! In wijn wordt het terroir, d.w.z. de plaats waar een wijn precies gegroeid is, geacht tot bijzondere smaakervaringen te leiden. Maar kun je echt proeven van welke bodem een wijn komt? De "Xenius"-presentatoren horen het van sommelière Christina Fischer en onderzoeker Ulrich Fischer op de wijncampus in Rijnland-Palts. Wat is eigenlijk verantwoordelijk voor de speciale smaak van kaas? Niet de melk, maar de micro-organismen, d.w.z. de schimmelculturen en bacteriën! Dit is bijzonder goed te zien in een crèmerie in Parijs, die volledig zonder melk werkt. Mary Iriarte Jähnke gebruikt noten in plaats van melk hier.
Bron: Video
Jan Peter, je had het toch over domme pech (#1), wat iets anders is als geen keuze. En als die neurologen, kwantum fysici, etc. een bepaalde kant op bewegen, mag ik dan hopen dat ze dat uit eigen vrije wil doen? Of wil je zeggen dat hun wetenschappelijke omgeving net zo geconditioneerd wordt/is als bijvoorbeeld de door marketing beïnvloedde voedselomgeving, waarin de consument (die wetenschappers incluis, die willen ook lekker eten) geen vrije keuzes zou kunnen maken?
Da's de vraag, Diederik. In mijn voorbeeld uit #10 gaat er eigenlijk geen vrije wil aan vooraf. Je blijkt niet veel invloed op de uitkomst te hebben. Dat is alleen een moeilijk te accepteren gedachte. Waar overigens steeds meer filosofen, quantum theoretici, psychologen, neurologen en biologen naartoe bewegen.