Klaas van Egmond schreef onder meer Een vorm van beschaving. Daarin zegt hij dat waarden in plaats van geld de basis van menselijk handelen zouden moeten zijn.

Van Egmond ging na zijn studie in Wageningen werken bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Hij gaf leiding aan het onderzoek naar luchtvervuiling en aan bodem- en grondwateronderzoek in Nederland. In 1989 werd hij directeur Milieu van het RIVM. Na de verzelfstandiging van dit onderdeel werd hij de eerste directeur van het nieuwe Milieu- en Natuurplanbureau (MNP), dat in 2008 fuseerde met het Ruimtelijk Planbureau tot het Planbureau voor de Leefomgeving. In 1995 werd Van Egmond benoemd tot bijzonder hoogleraar Milieukunde aan de Universiteit Utrecht. Sinds 2008 is hij faculteitshoogleraar aan de faculteit Geowetenschappen van die Universiteit.

Economisme
Op 21 februari opent hij als key note spreker de openingssessie van de jongste editie van It's the Food, my Friend in de Amsterdamse Rode Hoed. Jan Cees Bron van Boerderij sprak hem al over zijn gedachten over landbouw. In dat gesprek gaat het over het marktdenken in de landbouw. Volgens Van Egmond moet dat worden getemd of consequent worden toegepast. De kosten van de milieuvervuiling schuiven we door naar de toekomst omdat de natuur niet protesteert en geen rekening stuurt. Volgens Van Egmond moeten die kosten echter worden doorberekend in wat we consumeren. Dat doen we niet omdat het marktdenken leidt tot een louter economisch redenerende vorm van denken: 'economisme'. Dat heeft ons tot een productiesysteem gebracht dat helemaal gericht is op het maken van producten waar dat het goedkoopst is én waar de toekomstige kosten het beste te 'externaliseren' zijn.
We moeten luisteren naar de feiten en weer snappen dat we terug moeten naar het grote doel dat mensen kan verenigen in het plezier dat ze ontlenen aan het elkaar dienen in hun deugden. En zoniet, dan redden we het niet
Externaliseren is een vakterm voor 'doorschuiven naar de toekomst'; wie nu niet reserveert voor ongecompenseerd gebruik van het milieu en daar paal en perk aan stelt door de kosten voelbaar te maken, zadelt toekomstige generaties op met de schade daarvan. Zij zullen in het gunstigste geval hoge herstelkosten moeten maken. Mogelijk worden ze zelfs geconfronteerd met zoveel schade dat die niet te herstellen valt.

Feiten
Op dergelijke gevolgen wijst onder meer het Zweedse Resilience Center, dat zegt dat de evenwichten die het leven op aarde zoals wij dat kennen kenmerken, definitief onherstelbaar worden doorbroken door ons consumptieve gedrag, vertelt Van Egmond. Zijn RIVM publiceerde al bijna dertig jaar geleden Zorgen voor Morgen. Ik sprak hem afgelopen week. Hij vreest dat een gebrek aan waardering voor wetenschap en feiten en het inmiddels presidentieel geworden 'Trumpisme' de aandacht die zulke heikele boodschappen eindelijk leken te krijgen weer laat verbleken. Van Egmond ziet met lede ogen aan hoe de urgentie om kosten te internaliseren op basis van de wetenschappelijke inzichten van onder meer de Zweedse en Nederlandse milieuwetenschappers, wordt verdrongen door korte termijn gewin. Juist in de landbouw zal zich dat wreken omdat die van alle menselijke activiteiten één van de grootste gebruikers is van 'natuur' door het gebruik van bouwland, water en biomassa (olie en gas - belangrijk als brandstof voor de mechanisering van de landbouw, het maken van kunstmest en de wereldhandel in agri-grondstoffen - zijn immers het resultaat van de opslag van miljoenen jaren van fossiel geworden levende natuur).

Moed, gematigdheid, verstandigheid en rechtvaardigheid
"De grote bewegingen in de moderne geschiedenis zijn altijd weer een terugkeer tot Aristoteles", zegt Van Egmond me, "maar politici, wetenschappers, journalisten en bedrijven zien het niet." Hij verwijst naar de Schotse filosoof Alisdair MacIntyre die in 1981 het inmiddels klassieke boek After Virtue schreef. In dat boek hekelt hij de rationele achttiende eeuwse Verlichting die onze moraal kapot heeft gemaakt. MacIntyre pleit voor het enthousiasme van mensen als groep voor een groot doel waar ze zich vanuit gemeenschapszin mee kunnen identificeren. De eerste ethiek van de Westerse wereld werd geschreven door de oude Griek Aristoteles, de man van de vier deugden ('virtues' in het Engels van MacIntyre) die we allemaal intuïtief begrijpen: moed, gematigdheid, verstandigheid en rechtvaardigheid.

Juist het 'economisme' en 'financialisme' zorgen, zegt Van Egmond, "voor het onmatige en onverstandige gebruik van de aarde en zadelen toekomstige generaties heel onrechtvaardig op met een puinhoop." En dat allemaal omdat we niet de moed hadden om ons heerlijk consumptieve leven op te geven of het lef hebben dat ter discussie te stellen.



Middelpuntzoekend
Ik had één simpele vraag aan Van Egmond: hoe komen we daar doorheen? Immers, hoe ga je de mensen die op Trump en voor Brexit stemden, vertellen dat ze nog meer moeten inschikken? Sociologen weten het inmiddels namelijk zeker: Trump, Brexit en straks mogelijk Le Pen en Wilders zijn het gevolg van de welvaartsval die de middengroepen in de samenleving ervaren. Steeds rationelere en industriële productietechnieken laten hen hun baan en inkomen maar ook de zinvolheid van het bestaan verliezen. Van Egmond is er onverbiddelijk over: "we moeten luisteren naar de feiten en weer snappen dat we terug moeten naar het grote doel dat mensen kan verenigen in het plezier dat ze ontlenen aan het elkaar dienen in hun deugden. En zoniet, dan redden we het niet." Concreter nog voegt hij toe: "ik kijk met genoegen naar de transition towns. Ze hebben hun buik vol van kerk, staat, wetenschap, technologie en de grote banken, organiseren zich middelpuntzoekend en zorgen voor hun eigen energie, voedsel en geld. Als we ons meer zo zouden organiseren, zou het maatschappelijk systeem niet steeds in gevaar komen."

Dinsdagavond a.s. kunt u met Klaas van Egmond in gesprek in de Rode Hoed
Dit artikel afdrukken