Een paar weken geleden deed Martijn Katan, chemicus en oud-hoogleraar in de voedingsleer, een bekentenis: hij verliet een eerdere overtuiging op basis van bewijs. Dat neemt niet weg dat nog steeds volop wetenschap vanuit overtuigingen wordt bedreven omdat onderzoekers en hun kerkgangers gelovig zijn.
Een paar weken geleden deed Martijn Katan, chemicus en oud-hoogleraar in de voedingsleer, een opmerkelijke bekentenis: hij gaf een sterke overtuiging op die in de voedingsleer en medische wetenschap decennialang als waar had gegolden.
Katan besteedde een groot deel van zijn onderzoekerscarrière aan onderzoek naar het 'goede cholesterol: HDL. Anders dan het slechte, LDL geheten, zou het goede de aderen schoonmaken en hartinfarcten voorkomen. Daarom dachten onderzoekers dat het verhogen van de HDL-gehalte in het bloed van mensen met een risico op hart- en vaatziekten een probate strategie was om cardiovasculaire gezondheidsproblemen te voorkomen. Tijdenlang waren medicijnen - statines - op de markt die het foute cholesterol lieten dalen (op Foodlog zijn er hele strijden over gestreden). Later kwam er een nieuw medicijn (Niacin) op de markt dat het goede cholesterol verhoogde. Bij mensen met een genetisch laag HDL zou het hartinfarcten moeten voorkomen. Maar dat bleek het niet te doen: de kans van die mensen op een hartinfarct daalde niet.
Het feit dat het werd ontwikkeld en tot de markt werd toegelaten, bewijst hoe sterk het geloof in goede cholesterol was. Toen eenmaal duidelijk werd dat de wetenschap zich vergist had, moest de hypothese worden afgeschreven die enkele decennia de kern van de voedings- en medische wetenschap op het gebied van hart- en vaatziekten was geweest. HDL beschermde niet langer tegen hart- en vaatziekten. Maar welk stofje dan wel? En hoe zit het nou met het nut van die statines (en hun bijwerkingen)?
Zo gaat het nu eenmaal in het leven van een wetenschapper waarin maar bitter weinig feiten lijken op wat ze in de interpretatie van de onderzoeker zijn, zei Katan.
Dennis Zeilstra, bekend van vele commentaren en wetenschapstheoretische artikelen op Foodlog, schreef een kort commentaar op Katans tekst. Ondanks zijn eerlijkheid krijgt Katan kritiek vanwege een blinde vlek:
Interessante conclusie van Martijn Katan dat 'het nu eenmaal zo kan gaan in het leven van een wetenschapper'. Uiteraard, theorieën kunnen onjuist blijken, maar waar zelden naar gekeken lijkt te worden is het kader waarbinnen zo'n theorie tot stand komt. Het hele cholesterol verhaal is een typisch voorbeeld van een reductionistische benadering van (patho)fysiologie. Men zocht naar het effect van die ene factor (LDL cholesterol, of HDL cholesterol), maar keek nauwelijks naar het systemische niveau. In een complex systeem bestaat er echter zelden een één-op-één relatie tussen een factor en een effect. Zo'n systeem (zoals onze biologie) wordt gekenmerkt door niet-lineaire effecten, door interacties, en door regulering. Modelbouwers weten dat in dergelijke gevallen het effect van een factor varieert van situatie tot situatie (lees: bepaald wordt door de status van de rest van het systeem). De vraag is daarmee of het 'nu eenmaal' zo is dat een theorie er wel eens naast zit, of dat dit het gevolg is van grootschalig gebruik van een reductionistische kijk in life sciences. Tijd voor een meer systematische of holistische benadering?
Eiwitkwaliteit is wat anders dan gezond
Ik moest aan Zeilstra's commentaar denken toen ik over een Nederlands onderzoek naar de gezonde eigenschappen van vleesvervangers las. Onder de kop 'Is Soy-Based Vegan Meat Less Healthy? New Research Says No' schrijft een enthousiast vegan blad: Mensen willen om allerlei redenen steeds minder vlees eten, onder meer om hun gezondheid te verbeteren en hun impact op het milieu te verminderen. [...] In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, maakt veganistisch vlees op basis van verwerkte soja het niet minder voedzaam, zo blijkt uit een nieuwe studie die is gepubliceerd in het tijdschrift Frontiers in Nutrition. Dit bevestigt de status van soja als waardevolle eiwitbron voor plantaardige producten.
Wat de onderzoekers niet opmerken is dat eiwitkwaliteit, een stofjesmaat, niet gelijk staat aan de gezondheid van vlees en dat de kwaliteit van een stel eiwitten niet gelijk mag worden gesteld aan de gezonde kwaliteiten van vlees als product dat bestaat uit veel meer voedingsstoffen en als onderdeel van een eetpatroon. Wel vragen ze om vervolgonderzoek dat voorziet in de behoefte van hun gehoor: het uitdiepen van de eiwitkwaliteit om daar een oordeel over de vleesvervangers als onderdeel van gezonde voeding aan te kunnen hangen.
Aanmoediging door geloofsgemeenschap
Natuurlijk willen onderzoekers en hun overtuigde vegan publiek graag aantonen dat nagemaakt vlees even goed is als het origineel, maar ze onderzoeken niet meer dan eiwitten. Net zoals Katan graag wilde aantonen dat HDL goed is tegen hartinfarcten, maar samen met zijn vakgenoten het effect daarvan erbij fantaseerde.
De twee gevallen zijn een sterke aanwijzing voor de gelovigheid van wetenschap, aangemoedigd door een geloofsgemeenschap.
Namaakvlees en -zuivel is een nieuw product dat helemaal niet lijkt op vlees omdat het vele aspecten daarvan mist en een rol gaat spelen in een verder van natuurlijke voeding en natuurlijk gedrag afgelegen manier van leven. Waarom zouden we het - voor zover dat al mogelijk is - willen vergelijken met hoe we aten? Methodologisch is dat onmogelijk. Daarom is het wetenschappelijk flauwekul, maar niet voor gelovigen die onderzoek gebruiken en financieren om er hun overtuiging mee te bevestigen. Daarom bestaan ook in de wetenschap allerlei kerken. De val van HDL biedt niettemin enige hoop op restjes van rationaliteit.
Dit artikel afdrukken
Katan besteedde een groot deel van zijn onderzoekerscarrière aan onderzoek naar het 'goede cholesterol: HDL. Anders dan het slechte, LDL geheten, zou het goede de aderen schoonmaken en hartinfarcten voorkomen. Daarom dachten onderzoekers dat het verhogen van de HDL-gehalte in het bloed van mensen met een risico op hart- en vaatziekten een probate strategie was om cardiovasculaire gezondheidsproblemen te voorkomen. Tijdenlang waren medicijnen - statines - op de markt die het foute cholesterol lieten dalen (op Foodlog zijn er hele strijden over gestreden). Later kwam er een nieuw medicijn (Niacin) op de markt dat het goede cholesterol verhoogde. Bij mensen met een genetisch laag HDL zou het hartinfarcten moeten voorkomen. Maar dat bleek het niet te doen: de kans van die mensen op een hartinfarct daalde niet.
Het feit dat het werd ontwikkeld en tot de markt werd toegelaten, bewijst hoe sterk het geloof in goede cholesterol was. Toen eenmaal duidelijk werd dat de wetenschap zich vergist had, moest de hypothese worden afgeschreven die enkele decennia de kern van de voedings- en medische wetenschap op het gebied van hart- en vaatziekten was geweest. HDL beschermde niet langer tegen hart- en vaatziekten. Maar welk stofje dan wel? En hoe zit het nou met het nut van die statines (en hun bijwerkingen)?
Zo gaat het nu eenmaal in het leven van een wetenschapper waarin maar bitter weinig feiten lijken op wat ze in de interpretatie van de onderzoeker zijn, zei Katan.
Dennis Zeilstra, bekend van vele commentaren en wetenschapstheoretische artikelen op Foodlog, schreef een kort commentaar op Katans tekst. Ondanks zijn eerlijkheid krijgt Katan kritiek vanwege een blinde vlek:
Interessante conclusie van Martijn Katan dat 'het nu eenmaal zo kan gaan in het leven van een wetenschapper'. Uiteraard, theorieën kunnen onjuist blijken, maar waar zelden naar gekeken lijkt te worden is het kader waarbinnen zo'n theorie tot stand komt. Het hele cholesterol verhaal is een typisch voorbeeld van een reductionistische benadering van (patho)fysiologie. Men zocht naar het effect van die ene factor (LDL cholesterol, of HDL cholesterol), maar keek nauwelijks naar het systemische niveau. In een complex systeem bestaat er echter zelden een één-op-één relatie tussen een factor en een effect. Zo'n systeem (zoals onze biologie) wordt gekenmerkt door niet-lineaire effecten, door interacties, en door regulering. Modelbouwers weten dat in dergelijke gevallen het effect van een factor varieert van situatie tot situatie (lees: bepaald wordt door de status van de rest van het systeem). De vraag is daarmee of het 'nu eenmaal' zo is dat een theorie er wel eens naast zit, of dat dit het gevolg is van grootschalig gebruik van een reductionistische kijk in life sciences. Tijd voor een meer systematische of holistische benadering?
Eiwitkwaliteit is wat anders dan gezond
Ik moest aan Zeilstra's commentaar denken toen ik over een Nederlands onderzoek naar de gezonde eigenschappen van vleesvervangers las. Onder de kop 'Is Soy-Based Vegan Meat Less Healthy? New Research Says No' schrijft een enthousiast vegan blad: Mensen willen om allerlei redenen steeds minder vlees eten, onder meer om hun gezondheid te verbeteren en hun impact op het milieu te verminderen. [...] In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, maakt veganistisch vlees op basis van verwerkte soja het niet minder voedzaam, zo blijkt uit een nieuwe studie die is gepubliceerd in het tijdschrift Frontiers in Nutrition. Dit bevestigt de status van soja als waardevolle eiwitbron voor plantaardige producten.
In de wetenschap bestaan allerlei kerken. De val van HDL biedt niettemin enige hoop op restjes van rationaliteitDe onderzoekers zelf zijn wat bescheidener in hun conclusies. Ze schrijven dat ze de eiwitkwaliteit van vleesvervangers hebben onderzocht en dat hun werk bevestigt dat "de meeste sojaproducten een hoge eiwitkwaliteitsscore hebben". Ze zeggen te hebben "aangetoond dat verwerking en nabewerking de eiwitkwaliteit kunnen verhogen of verlagen. Aanvullende experimentele studies zijn nodig om te kwantificeren in welke mate verwerking en nabewerking van invloed zijn op de eiwitkwaliteit van plantaardige eiwitrijke producten die relevant zijn voor menselijke consumptie."
Wat de onderzoekers niet opmerken is dat eiwitkwaliteit, een stofjesmaat, niet gelijk staat aan de gezondheid van vlees en dat de kwaliteit van een stel eiwitten niet gelijk mag worden gesteld aan de gezonde kwaliteiten van vlees als product dat bestaat uit veel meer voedingsstoffen en als onderdeel van een eetpatroon. Wel vragen ze om vervolgonderzoek dat voorziet in de behoefte van hun gehoor: het uitdiepen van de eiwitkwaliteit om daar een oordeel over de vleesvervangers als onderdeel van gezonde voeding aan te kunnen hangen.
Aanmoediging door geloofsgemeenschap
Natuurlijk willen onderzoekers en hun overtuigde vegan publiek graag aantonen dat nagemaakt vlees even goed is als het origineel, maar ze onderzoeken niet meer dan eiwitten. Net zoals Katan graag wilde aantonen dat HDL goed is tegen hartinfarcten, maar samen met zijn vakgenoten het effect daarvan erbij fantaseerde.
De twee gevallen zijn een sterke aanwijzing voor de gelovigheid van wetenschap, aangemoedigd door een geloofsgemeenschap.
Namaakvlees en -zuivel is een nieuw product dat helemaal niet lijkt op vlees omdat het vele aspecten daarvan mist en een rol gaat spelen in een verder van natuurlijke voeding en natuurlijk gedrag afgelegen manier van leven. Waarom zouden we het - voor zover dat al mogelijk is - willen vergelijken met hoe we aten? Methodologisch is dat onmogelijk. Daarom is het wetenschappelijk flauwekul, maar niet voor gelovigen die onderzoek gebruiken en financieren om er hun overtuiging mee te bevestigen. Daarom bestaan ook in de wetenschap allerlei kerken. De val van HDL biedt niettemin enige hoop op restjes van rationaliteit.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
Hoewel dit enigszins afwijkt van de essentie... kan 'groter schaligheid' uiteraard grote voordelen geven. Het is maar net de invulling (zoals grootschalige kunstlicht greenhouses met groenten kweek zonder bestrijdingsmiddelen en hoge opbrengst als een mooie bijdrage klinkt, die zelfs in de Sahara toegepast kan worden... en zeker in de Sahel... als de lokale bevolking daarvan profiteert).
Machtsconcentratie bij private Wall Street partijen/conglomeraten anti-sociaal in de praktijk.
En met 80% van onze agrarische productie 2e exporteur ter wereld zijn... met Amazone gevoede kip, bespoten uien en bloemen zelfs 1e... in ons kleine landje.... dan is er heel veel aan de hand dat niet klopt (en dat weten we ook wel... net zoals we de hoofdrolspelers hierin kennen).
In Kenia en vele andere staten zijn de lokale kippenfarms weg geconcurreerd door NL import kip. Om te huilen!
Jos #25,
Ik zeg dan ook niet dat er geen nieuwe dingen geprobeerd mogen worden. Maar, gezien je laatste alinea, begrijpen we elkaar volgens mij wel. Het zit hem m.i. in de combinatie van factoren: grootschaligheid + geloof dat nieuw altijd beter is + snelle ontwikkeling. Die drie tezamen vergroten de risico's enorm, maar niemand die het ziet, want iedereen vertrouwt erop dat "ze wel weten wat ze doen".
Kan het anders? Ik denk dat het best mogelijk is om, bijvoorbeeld middels wetgeving, te zorgen dat nieuwe producten en processen (denk aan kweekvlees) niet meteen zo grootschalig wordt uitgerold. Als bijvoorbeeld het volume dat op de markt mag komen de eerste 5 of 10 jaar (lange termijn effecten laten even op zich wachten) een bovengrens heeft, is de blootstelling van de bevolking per definitie beperkt. Ik hoor het argument al dat er dan geen business case is, dat zij dan zo. Is het erg als er veel minder vaak zulke echt afwijkende nieuwe producten verschijnen?
En let wel, ik vind de novel food route echt geen goed concept. Hoe krom is het bijvoorbeeld dat humane melk-oligosacchariden, die ieder mens op een zeer kwetsbare leeftijd volop binnenkrijgt, de novel food registratie moeten doorlopen?
De 'economie' zal altijd de drijfveer zijn voor bedrijven, alles. Maar de overheid een belangrijke sturende rol hierin om excessen te voorkomen. En die overheid heeft alleen maar die excessen gestimuleerd (denk ook aan de enorme privatiseringsslag). De macht uit handen gegeven (waardoor nu ook miljarden winsten extra voor de fossiele industrie zijn - en niet gestoken worden in de maatschappij). En wat 'economie' precies is? Als vele sociale en milieu kosten niet berekend worden, of zo wel, niet gepresenteerd op het bord van de veroorzaker, maar ten koste gaande van de wereld?
Grootschaligheid - ook in ondemocratische macht (zelfs over de wetenschap) bejubelen?
ps
en ieder heeft nu de mond vol over Qatar, maar niemand hoor je over de (kind)slaven die in Congo creperen, het ernstig vervuilde milieu daar, voor onze elektrische auto's (en Musk maar een Halloween party organiseren in Hongarije voor de rijksten op aarde met hun privé jets, kosten vele miljoenen - en die 40 miljard teveel betaald voor Twitter had ook naar Congo kunnen gaan).
Net zomin als over de Afrikaanse uranium mijnen voor onze kernenergie..
Maak de Sahel/ Sahara de waterstofproducent van de wereld - met een momentele kostprijs van 1 cent per Kwh voor de zonne-energie daar - 6-8x minder dan hier, en dan is de grondprijs nog niet berekend! Maar de fossiele (ook kernenergie) lobby zo enorm (die heeft er alle belang bij om dat te voorkomen... een waterstofprijs die lager is dan die van benzine... een meer democratische energie).
Ook die prijzen worden sociaal - ver van mijn bed - dodelijk betaald. Steeds meer wanhopige vluchtelingen als gevolg ook. Maar die opvang zal Shell niet betalen.
Dennis, het leven is vol risico's, je kunt die risico's inperken, maar nooit uitsluiten. Als we dat in de afgelopen 50.000 jaar hadden gedaan, waren we nooit vlees gaan bakken. Omdat ik weet dat wij beiden enige kennis van luchtvaart hebben een ander voorbeeld; hadden we, als we alle risico's tevoren hadden willen uitsluiten, in zestig jaar het linnen doek van Bleriot kunnen ontwikkelen tot de Concorde? Ik herinner maar even aan het debacle met de Comet. Misschien hadden we de Concorde dan maar niet moeten laten vliegen, dat is een standpunt, maar dat standpunt komt aan het wezen van de mens, nieuwsgierigheid, ontdekking, innovatie. En dat gaat altijd met risico's gepaard.
In de afgelopen 50 jaar is het maken van voedsel sterk veranderd van een divers landschap van kleinschalige vaklui naar een technocratische procedure-gestuurde productie. Zonder die was de huidige welvaart en het aantal inwoners, net 8 miljard las ik deze week, niet mogelijk geweest. We hadden beter geen 8 miljard mensen op deze aarde gehad. Ook dat is, net als bij die Concorde, een standpunt.
Ik ben het met je eens dat de novel food procedure beslist geen garantie tot succes biedt, maar om de associaties met de "fabriek"en "kunstmatig" uit het begin van deze lijn erbij te halen; Vegetarische producten worden voor minstens 90% ontwikkeld uit al bekende grondstoffen en processen. Het zijn dus geen novel foods. Natuurlijk kunnen die nieuwe combinaties op zich weer risico's met zich meebrengen, maar dan wordt het erg ingewikkeld. Dan wordt de pecanslof of de smoothie misschien ook wel onderwerp van examinatie. In een wereld waarin we roken en alcohol toestaan (bewezen nadelige gezondheidseffecten) lijkt me dat lastig haalbaar.
Kleinschaligheid verkleint de kans op grootschalig risico, ben ik ook met je eens, maar die kleinschaligheid is er niet meer, en ik zie hem ook niet terug komen. Kortom, wat er fout zit begrijp ik, maar wat is het alternatief, hoe maak je een werkbaar model? Want dat economie nog een hele poos de drijfveer zal zijn voor bedrijven lijkt mij evident.
#22 Dennis, " Maar dat zou wel eens onhaalbaar kunnen zijn zonder een herijking van het economische stelsel."
Ik vraag me af of we het wel over 'geloof' moeten hebben, en niet eerder over een economisch systeem, wat wetenschap(pers) op een bepaalde 'path-dependency' zet, ervoor zorgt dat ze in die bubbel blijven.