De wereld stevent af op broodopstanden en migratie (met revolutie en oorlog tot gevolg) en hongerdoden in landen waar tot de oorlog in Oekraïne voornamelijk Oekraïens graan werd geïmporteerd. De belangrijkste consumenten van Oekraïens graan wonen in Egypte, Indonesië, Pakistan, Bangladesh, de Hoorn van Afrika en Libanon. De humanitaire ramp kan vele honderden miljoenen mensen raken. Tjsaad riep afgelopen week de noodtoestand uit.

Tegen die achtergrond willen de VN een poging te wagen om de Zwarte Zee-haven Odessa vrij te maken voor vervoer van daar opgeslagen graanvoorraden. De situatie is complex, zowel logistiek als politiek.

Voedsel, energie en macht werden in sinds de inval in Oekraïne in maart een wereldwijde lont in een gevaarlijk kruitvat. Ook Afrika, één van de slachtoffers van de ontwikkelingen omdat het continent zich niet zelf kan voeden, laat zich inmiddels horen
De Zwarte Zee in het zuiden is door Oekraïne geblokkeerd voor scheepvaart. Kiev blokkeerde de toegang naar zijn havens met zeemijnen om het land te bescherming tegen de Russische marine. Daardoor kan het graan dat in het zuiden van Oekraïne is opgeslagen niet via schepen, zoals gebruikelijk, het land uit naar consumenten elders in de wereld. Kan het niet per spoor of vrachtwagens naar West-Europa (Antwerpen en Rotterdam) of de Oostzee of de Baltische havens verder naar het oosten worden vervoerd? Theoretisch wel, maar in de praktijk niet. Door het verschil in spoorbreedte moeten geladen treinen in onze richting omgeladen worden aan de grens. Daar ontbreken de faciliteiten voor. Per vrachtwagen zou ook kunnen; en gebeurt het ook, maar het is een mijl op zeven.

Vrachtwagen en trein geen optie
Voor 1 scheepslading van de grote Panamaxschepen waarmee het graan in rustiger tijden werd geëxporteerd, zijn maar liefst 1.800 tot 3.500 grote vrachtwagens nodig. Waar vind je die even zonder de rest van de economie totaal te verstoren?

In het zuiden van Oekraïne ligt circa 20-25 miljoen ton graan opgeslagen. Daar moet het weg, enerzijds om plaats te maken voor de (hopelijk) nieuwe oogst en anderzijds om de tekorten elders zo snel mogelijk aan te vullen en het graan niet verloren te laten gaan door kwaliteitsvermindering. Voor de oorlog verscheepten Marioepol en Odessa, de twee grote zuidelijke havens van Oekraïne, maandelijks 5 miljoen ton graan. Nu moet het binnen een maand weg en is Marioepol weggevallen. Per trein naar de havens van Estland en Letland is een optie en naar de Oostzeehaven Gdansk in Polen is een optie, maar ook dat vergt de tussenkomt van circa 1.100 treinwagons om schepen te laden, plus een reis en formaliteiten aan de grens. Voor The New York Times berekende een Duitse boer dat 400.000 treinwagons nodig zijn en een 7.500 kilometer lange trein om het graan per spoor naar andere havens te brengen. Ook zulke aantallen wagons zijn niet even vrij te maken. Omdat onderwijl toch wat treinen en vrachtwagens worden ingezet, vliegen de prijzen van het schaarse graantransport omhoog. Dat zet druk op de prijs van graan in de markt als geheel. Alternatief vervoer veroorzaakt een negatieve prijsspiraal.

Politico meldt dat de VN sceptisch staan tegenover het welslagen van hun missie. Zoals we al eerder schreven, chanteert Rusland de NAVO-landen die het graan proberen te ontzetten. In ruil voor een vrijgeleide moeten ze hun economische sancties tegen Rusland en de wapenleveranties aan Oekraïne stopzetten. Dat kunnen ze niet willen, omdat Rusland zich nietsontziend heeft getoond in zijn streven naar een buffer rond zijn landsgrenzen.

Spijt van verstandshuwelijk
Onderwijl werpt Turkije zich op als vredestichter rondom het vrijgeleide van het graan waar de wereld met zoveel smart zit te wachten. Maar willen het Westen en de NAVO dat wat ingewikkelde NAVO-lid een rol laten spelen in dit conflict? Turkije verzet zich tegen het NAVO-lidmaatschap van Finland en Zweden omdat die landen zich uit hebben gesproken over de houding van Turkije tegenover de Koerden. Het is een kapitale fout om Turkije te zien als een land waarmee westers georiënteerde staten waarden delen, schreef de kritische vanuit de EU werkende Turkse journalist en onderzoeker Cengiz Aktar kortgeleden al op Politico. Onder president Erdogan is Turkije een staat die zich van de Europese identiteit en waarden afkeert. Van dealen met zo'n land krijg je net zoveel spijt als Duitslands oud-premier Gerhard Schröder die zich uiteindelijk helemaal van Poetins gas afhankelijk maakte in de hoop op een verstandshuwelijk met de woeste Russische beer. Het bleek tevergeefs.

Vandaag meldt Politico dat Poetins Rusland inmiddels een vazalstaat is van China. Niet alleen verdwijnt de economie van Rusland, ondanks zijn dominante positie in graan en energie, tien keer in die van China. Rusland heeft de steun van China nodig om landen tegen elkaar uit te spelen. Poetin is afhankelijk geworden van importen uit die grote Chinese economie die daarom hem zo vrij en tevens zo gebonden mogelijk zal laten om zich toegang te blijven verschaffen tot Russisch voedsel en gas.

Je kunt het ook anders zeggen: net als de Chinezen blijft Frankrijk de strijd om Rusland dichtbij te houden volhouden om het evenwicht te bewaren
Xi Jinping en Macron
Voedsel, energie en macht werden in sinds de inval in Oekraïne in maart een wereldwijde lont in een gevaarlijk kruitvat. Ook Afrika, één van de slachtoffers van de ontwikkelingen omdat het continent zich niet zelf kan voeden, laat zich inmiddels horen. President Macky Sall van Senegal ging als voorzitter van de Afrikaanse Unie naar de EU en naar Poetin om de zich nu snel ontwikkelende voedselcrisis op het Afrikaanse continent te beteugelen. Sall verwelkomde Poetins bereidheid om het Oekraïense graan te ontzetten. Dat kan alleen met de hulp van Turkije en Chinese garanties. China's president voor het leven Xi Jinping zal dat best willen omdat China geen belang heeft bij een wereld die compleet in de fik vliegt. Het land heeft te veel geld geïnvesteerd in buitenlandse economieën waaronder zelfs in Afrikaanse. Thuis zet het land door covid-angst zijn economie even op sterk water; dat kan het zich buitenlands niet ook nog eens permitteren.

Onderwijl doet als enige Westerse leider de Franse president Macron nog pogingen om Poetin niet buiten de wereldorde te plaatsen. We moeten Poetin niet demoniseren maar bereid zijn hem binnen ons waardenpatroon te houden omdat Europa anders niet veilig is, zegt Macron volgens de Tataarse aan Oxford University werkzame politieke wetenschapper Diana Galeeva op Arabnews. Je kunt het ook anders zeggen: net als de Chinezen blijft Macron de strijd om Rusland dichtbij te houden volhouden om het machtsevenwicht te bewaren. Dat van Macron is gebaseerd op waarden en vrijheid. Dat van Xi op gas, voedsel en een andere identiteit. Eerder dit jaar legde Frankrijkkenner Niek Pas al eens uit waarom, vanuit een geopolitieke traditie, Macron met Poetin blijft praten. De wereld is een kruitvat en Frankrijk houdt de waarden van de Verlichting in stand om de macht zo te verdelen dat 'het ergste' niet hoeft te gebeuren tussen op macht, toegang tot grondstoffen en ruimte voor hun identiteit en niet-Westerse waarden gerichte staten.

Dat ergste is WO III, die volgens belegger George Soros stiekem al schuilgaat onder wat je zojuist las.

Volgens het Financieele Dagblad zouden Rusland en Turkije vandaag buiten Oekraïne om een deal hebben gesloten over hervatting van de graanexporten. Zonder garanties van China of nadere deal tussen de EU en Rusland, is het vermoedelijk een deal voor de bühne die niet geoperationaliseerd zal worden.

Euractiv meldt vanmiddag eveneens te vermoeden dat WO III al begonnen is. Het blad gaat zover om te suggereren dat het geopolitieke zwaartepunt van de EU richting Warschau verschuift. Dat verwoordt het als volgt:
Russia’s invasion of Ukraine has turned into a World War III of sorts, one that will result in major changes, including new borders in Europe, after which we are not sure that France and Germany will remain the largest and most influential countries in our union. The gap between France, which says Russia (and Vladimir Putin) should not be humiliated, and a group of countries with Poland at its centre, which want Russia defeated, should not be taken lightly.

There is much more here than the usual contradiction between hawks and doves in a society or an organisation. Putin’s Russia has made many mistakes by starting this war. It has united and strengthened NATO, convinced Sweden and Finland that they should join the alliance, and inspired Denmark to abandon its EU defence policy opt-out.

But something much bigger, less visible, is the real game-changer.

Poland, a country, along with Hungary, often referred to as the EU’s black sheep, for taking liberties with the rule of law, has now gained moral authority for having been proved right in its attitude toward Russia. Poland has gone to great lengths in providing all kinds of assistance to Ukraine. Never have relations between two countries in Europe flourished with such magnificence.

There are several scenarios for a post-war settlement, but all of them seem to augur a geopolitical rapprochement between Warsaw and Kyiv. We have taken a little bit of liberty in imagining them.

Dit artikel afdrukken