Lees ook
Als iedereen nu maar Fairtrade koopt, dan komt het goed met de kleine koffie- en cacaoboeren. Dat was jarenlang was het adagium van Max Havelaar. Maar omdat het wereldmarktaandeel van Fairtrade (ooit begonnen als Max Havelaar) tot op heden nooit uit is gekomen boven de 1% (!), moeten de boeren van de coöperatie het ietsiepietsie premie onder elkaar verdelen.

Wie van ‘eerlijk’ wil leven, moet af en toe een kip vangen
Tony’s wilde het anders aanpakken. Het bedrijf neemt in principe alle bonen van twee kleine coöperaties af op Fairtrade voorwaarden, zodat alle boeren over alle bonen een premie ontvangen. Toch blijkt dat ook op die manier deze boeren hun inkomen niet zien stijgen boven de absolute armoedegrens van 1,25 USD per dag. Vergis je niet, dat is op zich al een bizar laag bedrag waar je alleen van rond kunt komen als je elke dag je eigen knollen eet en af en toe een kip vangt.

Tweederde gaat naar de certificeerders
Het idee van het Fairtrade systeem is heel simpel:
- de consument betaalt een meerprijs voor de reep chocola
- de meerprijs gaat naar de cooperatie
- de boeren van de coöperatie beslissen democratisch wat er met het geld gebeurt
- met het geld van de premie krijgen de boeren en hun ’communities’ een beter leven

Om te beginnen gaat de meerprijs niet naar de producenten, zoals Max Havelaar op haar website met droge ogen beweert. Nou oké, een beetje dan. Maar oplettende onderzoeksjournalisten hebben cijfers van de certificeringsorganisatie zelf geconcludeerd dat tweederde van de meerprijs naar henzelf gaat.

Is dat nou eerlijk? Nee, dat is een flagrante leugen.

Ongelijkheid tussen boer en coöperatiebestuurder
Ten tweede wordt er over het geld, dat wel naar de coöperatie gaat, niet democratisch beslist. De wens uitspreken dat dat gebeurt, wil nog niet zeggen DAT het ook gebeurt. Een coöperatie is misschien wel het beste systeem om individuele en kwetsbare producenten meer macht te geven. De werkelijkheid blijkt echter weerbarstig. In de praktijk zijn het vooral de bestuurders van de coöperatie die profiteren. Hoe groter de coöperatie, des te groter de ongelijkheid tussen de boer en het bestuur. In Nederland hebben we al een probleem met toezichthouders, in landen als Ghana en Ivoorkust hebben ze waarschijnlijk nog nooit van het woord gehoord.

Geen Hut van Oom Tom
Tot slot: de boeren zouden een beter leven krijgen. Nee dus. Ook voor de boeren van Tony’ staat ethisch ondernemen gelijk aan ‘duurzame armoede’. Intussen gebruikt Tony’s het argument van kindslavernij om aandacht voor het merk te genereren.

Begrijp me niet verkeerd. Kinderen moeten te allen tijd beschermd worden tegen de gruwelen waar volwassenen toe in staat zijn. Zonder uitzondering. Ieder kind. Maar kindslaven in de cacaoindustrie? Op cacaoplantages? Het begrip plantage stamt uit de tijd van de Hut van Oom Tom, waar Afrikaanse mensen - nadat ze waren gekneveld en verscheept - op verre kusten te werk gesteld, werden geslagen en zonodig werden doorverkocht.

In West-Afrika zijn echter helemaal geen grootschalige cacaoplantages. Er zijn cacaoboomgaarden. Die boomgaarden varieren van 0.5 - 4 ha. De meeste kinderen in Ghana gaan tegenwoordig minimaal naar de lagere school. Dat de kwaliteit van het onderwijs vaak niet zo goed is, is een ander verhaal. Na schooltijd werken ze mee, net zoals vroeger in Nederland. Het was tot in de jaren zestig zelfs heel normaal dat een jongen van 14 niet doorleerde maar ging werken. Hij woonde dan nog gewoon bij zijn ouders en droeg een deel van zijn loon af. Als je toen van kindslavernij gesproken had, zou je midden in je gezicht zijn uitgelachen.

Armoede is niet sexy
Het gaat niet om plantages en stokslagen. Waar we ook echt bij stil moeten staan is dit: armoede. Dat is alleen niet zo mediageniek als kindslavernij. Zagen aan de poten van het ondoorzichtige economische systeem van kartels waardoor producenten worden gedwongen om te slikken of te stikken is taai en niet erg sexy. Intussen bestaan er al jaren internationale verdragen met betrekking tot milieu, mensenrechten, arbeidsomstandigheden en kartelvorming. Als we daar nu eindelijk eens internationaal sancties aan verbinden, dan hoeven we ook niet meer de goedwillende consument te belasten met de keuzes tussen tig ‘eerlijke’ keurmerken waar boeren in wezen niets mee opschieten. Wie roept dat wetten en sancties niet mogelijk zijn omdat je daar internationaal gezamenlijk beslissingen over moet nemen, wil misschien even stilstaan bij het feit dat Europese belastingontduiking nu opeens wel aangepakt wordt. Werk aan de winkel!

Fotocredits: ongelijk verdeeld reep van Tony's zonder wikkel, Tony's Chocolonely
Dit artikel afdrukken