Mensen komen door de quarantaine niet meer in de verleidelijke eetomgevingen waar ze normaal gesproken veel komen, denkt Velema. “Onderweg is een omgeving met een heel ongezond aanbod. Denk ook aan de horeca, attractieparken en de bioscoop. Op het werk zijn traktaties en staan grote potten met lekkers. Doordat we daar niet meer komen, kunnen we ook niet verleid worden. Wat dat betreft is de gezondste eetomgeving er eentje waar je niet komt.”

Beschermt de thuisomgeving tegen ongezond eten? Dat hangt er maar vanaf. Velema: “We weten in hoeverre de omgeving je aanzet tot eten. Als je eten in het zicht hebt, dan pak je het sneller.” Ook de grootte van de voedselvoorraad en verpakkingen zijn bepalende factoren voor eetgedrag in de thuisomgeving. “Nu ben je dicht bij je voorraad en trekt het je aandacht elke keer als je erlangs loopt. Van die kant kunnen mensen thuis nu juist meer verleid worden, ook al komen al komen ze niet meer in de obesogene omgevingen buitenshuis.”

Uit onderzoek van het Voedingscentrum onder 1.030 Nederlanders van 18 jaar en ouder blijkt dat de thuisomgeving zowel een gezondere als een ongezondere situatie kan creëren. Minder ongezonde verleidingen buitenshuis zijn volgens de ene groep respondenten de reden dat zij gezonder zijn gaan eten; de andere groep ervaart thuis juist meer verleidingen die de oorzaak zijn van ongezonder eetgedrag.

Door het thuiswerken valt die sociale controle in principe weg. Je wordt nu niet meer belemmerd om iets ongezonds te nemen. Daar staat tegenover dat er geen traktaties of vrijdagmiddagborrels meer zijn waardoor we verleid worden
Sociale controle
Ook de veranderde werkroutine zou ander eetgedrag kunnen opwekken. Velema: “Ik kan me voorstellen dat mensen op het werk normaal gesproken een vast ritme hebben dat bepaalt wanneer er gegeten wordt. Ook leidt de werkomgeving tot enige sociale controle over wat je eet. Door het thuiswerken valt die sociale controle in principe weg. Je wordt nu niet meer belemmerd om iets ongezonds te nemen. Daar staat tegenover dat er geen traktaties of vrijdagmiddagborrels meer zijn waardoor we verleid worden. Als we iets aangeboden krijgen vinden we het moeilijk dat af te slaan. Wie weet middelt het zich uit.”

Daarnaast hebben we minder sociale uitjes. “Eten hoort vaak bij een uitje met vrienden of andere sociale gelegenheden”, zegt Velema. “Je ziet dat mensen er nu thuis meer een feestje van maken. Misschien dat ze ook vaker afhalen van ongezondere restaurants.”

Eetgedrag
Volgens Velema is de rol van de voedselomgeving op het eetgedrag de afgelopen decennia veranderd. “Ten tijde van de oprichting in 1941 informeerde het Voedingscentrum – toen nog Voorlichtingsbureau voor de Voeding – over voedzaam eten tijdens schaarste. Nu leven we in een tijd van overvloed, in een obesogene omgeving. We weten steeds meer over de invloed van die obesogene omgeving op overgewicht. We zien dat de overgewichtcijfers zo hoog zijn dat we er niet aan ontkomen om te proberen die omgeving weer gezonder te maken.” Het Voedingscentrum ontwikkelde richtlijnen voor de Gezonde Eetomgeving om de consument gemakkelijker gezond te laten kiezen.

Niet alleen de eetomgeving is van belang bij onze voedingskeuzes. Gewoontes helpen gezond gedrag blijvend te maken, maar daar gooit de quarantaine roet in het eten. “Als je ritme verandert is het best moeilijk om niet de hele dag door te gaan eten”, zegt Velema. “Over het algemeen denk ik dat de meeste mensen nu wat anders aan hun hoofd hebben en stress ervaren door de hele situatie. Dat kan zich uiten in meer snoepen en snacken. Ze kunnen vinden dat ze het verdienen. Het is nu dus des te belangrijker dat mensen hun normale eetpatroon aanhouden." Het onderzoek van het Voedingscentrum lijkt te laten zien dat dat de meeste mensen ook lukt: mensen zeggen maar weinig last te hebben van de nieuwe situatie. Van de deelnemers is 70% niet op andere momenten en 73% niet vaker gaan eten.

Ook klopt Velema’s vermoeden over stress-eten: de respondenten die ongezonder zijn gaan eten doen dat onder andere door stress. Daarnaast blijkt 22% van de Nederlanders meer te zijn gaan snoepen en snacken. “Een deel van die 22% gaf bij een andere vraag niet aan ongezonder te zijn gaan eten. Dat gebeurt bij losse vragen naar gedragsverandering. Het is altijd een interpretatie-kwestie en dat kan verschillende resultaten opleveren”, verklaart Velema.

“Wat ook zou kunnen is dat een kleine groep mensen het moment aangrijpt om gezonder te gaan eten en meer te bewegen. Ik denk dat ze zich dat voornemen om hun weerstand te verbeteren of om iets positiefs uit de tijd en ruimte die overblijft te halen. Dat ze nu via de media horen dat er relatief veel coronapatiënten met overgewicht op de IC liggen zou ook een rol kunnen spelen”, zegt Velema. Uit het onderzoek van het Voedingscentrum blijkt dat 10% van de deelnemers aangeeft gezonder te zijn gaan eten. Meer behoefte om de weerstand te verhogen en meer tijd en ruimte blijken daarvoor de meest genoemde beweegredenen. Ook zag het Voedingscentrum begin april een piek in de BMI-meter op de website. Dat was in dezelfde periode als de berichtgeving rond de kwetsbaarheid van mensen met overgewicht voor het coronavirus. Velema blijft kritisch: “Hoe groot het effect van die berichtgeving zal zijn om daadwerkelijk gezonder te gaan leven, durf ik niet te zeggen.”

Berg ongezond eten zo goed mogelijk op; elke drempel die je daarin aanbrengt kan je ervan weerhouden dat je er ongemerkt van blijft eten
Adviezen
Welke adviezen geeft het Voedingscentrum om thuis gezond eetgedrag te stimuleren? “Blijf gevarieerd eten uit de Schijf van Vijf, maar breng ook structuur aan in je dag”, begint Velema. “Spreek met jezelf af hoe laat je die 3 maaltijden neemt en wat je tussendoor eet. Zet ook gezond eten in het zicht, dan is de kans groter dat je dat pakt. Berg ongezond eten zo goed mogelijk op; elke drempel die je daarin aanbrengt kan je ervan weerhouden dat je er ongemerkt van blijft eten.”

Het Voedingscentrum adviseert vooral het snacken te beperken. Velema: “Je wilt eigenlijk niet dat mensen op de drie hoofdmaaltijden gaan minderen. Het is belangrijk dat ze genoeg groenten, fruit en uit de andere vakken van de Schijf van Vijf blijven eten. Met het minder eten van koolhydraten of eiwitten lok je juist uit dat mensen tussendoor gaan eten. De extra calorieën die je niet nodig hebt zitten hem voornamelijk in snacks en snoep tussendoor. Het is dus belangrijk dat te beperken.“

Velema vertelt hoe zij zelf van ongezond eten afblijft. “Ik haal het gewoon niet in huis.” Mocht je toch ongezonde snacks nodig hebben voor huisgenoten of gezinsleden? “Haal dan dingen in huis die de anderen lekker vinden, maar waar je zelf makkelijk vanaf kunt blijven.”

Het persbericht van de uitkomsten van het onderzoek van het Voedingscentrum naar koop-, kook- en eetgedrag in tijden van de coronamaatregelen zijn hier te vinden. Het onderzoeksrapport is hier terug te lezen.

Dit interview voerde ik uit als onderdeel van mijn afstudeerstage van de Wageningen Universiteit bij Foodlog.

In dit onderzoek probeer ik veranderingen in ons eetgedrag sinds de uitbraak van het coronavirus en de thuisquarantaine in kaart te brengen. Ik kijk daarbij naar fysieke, sociale en psychologische factoren van eetgedrag in de huidige situatie.
Dit artikel afdrukken