Recensie That Sugar Film is kijkersbedrog

Als documentaire van anderhalf uur, bestemd voor een doorsnee bioscooppubliek, is That Sugar Film van de Australische acteur Damon Gameau zeker geen vervelende ervaring. Goed ook dat er een kritische en toegankelijke film over suiker gemaakt is. That Sugar Film werd een wereldwijd succes, wat niet verrassend is aangezien suiker een hot topic is.

In een speelse vormgeving ontvouwt Gameau een dwingend en creatief geïllustreerd betoog, dat door zijn persoonlijke betrokkenheid aan overtuigingskracht moet winnen. Wel jammer is dat Gameau de kluit voortdurend belazert. Misschien weet hij niet beter, wat even laakbaar zou zijn voor de maker van een opiniërende film met zo’n moreel bereik.

In een speelse vormgeving ontvouwt Gameau een dwingend en creatief geïllustreerd betoog, dat door zijn persoonlijke betrokkenheid aan overtuigingskracht moet winnen

Veertig theelepels
De film begint met een Gameau die besluit zichzelf als proefkonijn in te zetten en door de camera te laten volgen bij zijn experiment. Hij gaat zestig dagen lang dingen eten die hij anders nooit eet: zogenaamd gezonde producten die niettemin veel ‘verborgen suiker’ bevatten. Hij wil weleens testen of suiker echt zulk schadelijk spul is. Hij eet het zelf allang niet meer (hij eet al jaren heel gezond low carb), maar nu zijn vrouw zwanger is, wil hij uitzoeken of suiker echt zo slecht zal zijn voor zijn toekomstige kind.

Hij omringt zich met een team van raadgevers, artsen en diëtisten. Hij gaat tot in Amerika toe te rade bij deskundigen en onderzoekt wat de rol van suikerrijke voeding in het dagelijks leven is. Hij gaat in die zestig dagen veertig theelepels, ofwel 160 gram suiker per dag eten, want dat is wat Australiërs gemiddeld eten. Volgens Gameau, niet volgens de officiële cijfers.

De eerste deskundige die in de film te zien is - ludiek elektronisch gemonteerd in een pak suiker - is David Gillespie, ‘my chief sugar advisor’. We zullen hem nog vaker zien. Gillespie is geen wetenschapper of arts, maar een Australische jurist, die het boek Sweet Poison heeft geschreven. Daarin richt hij vooral zijn pijlen op fructose. Fructose, dat in tafelsuiker zit samen met glucose, is volgens hem in elke dosis giftig. Het is volgens hem de belangrijkste oorzaak van de diabetesepidemie, het is verslavend en het zou eigenlijk meteen uit alle voedsel gebannen moeten worden. In een toneelstukje legt collega-acteur Stephen Fry uit dat fructose ‘de ondeugende tienerzoon’ van de suikerfamilie is.

Gameaus geloof in Gillespie is de eerste alarmbel

Alarmbellen
That Sugar Film leunt zwaar op deze aannames. Veel van wat Gameau beweert over de effecten van suiker, heeft hij van Gillespie. Gillespie verkoopt echter onbewezen praatjes in zijn boek, die afdoende weerlegd zijn. Maar kennelijk heeft hij wel school gemaakt in Australië en in ieder geval Gameau geïnspireerd. (Ik las het boek toen ik aan mijn boek over suiker werkte, maar heb het niet genoemd of geciteerd omdat er niets van deugt.)

Gameaus geloof in Gillespie is de eerste alarmbel. Hoe rechtschapen en informatief Gameau ook te keer gaat tegen de voedingsmiddelenindustrie en het overheidsbeleid, en hoe serieus zijn waarschuwing voor overmatige suikerconsumptie ook is, de toon is gezet. Maar het is een valse toon.

De tweede alarmbel is een bizar stuk in de film als het experiment enige tijd loopt. Gameau, met zijn haar in de war en met wegdraaiende ogen, vertelt een psycholoog dat hij zich ‘lethargisch’ en ‘vaag’ voelt telkens als de ‘sugar rush’ uitgewerkt is. Zijn vrouw zegt dat hij minder ‘alert’ is en ‘snel afgeleid’. Ze kijkt er bezorgd bij. Als hij zijn suikershot weer krijgt, gaat hij uit zijn dak, zegt ze. We zien Gameau in een shotje tussendoor dansen met een flesje zoetigheid in zijn hand. Hij blijft een acteur.

Een hilarisch scène is het, als het niet zo bedrieglijk was. Gameau beweert dat hij psychische problemen krijgt door de fluctuaties in de suikeraanvoer, omdat die het functioneren van zijn brein beïnvloeden. In werkelijkheid is de constante toevoer van glucose naar de hersenen een van de best gecontroleerde systemen in het lichaam. In de wetenschappelijke literatuur is geen serieus woord te vinden over dit fenomeen waaraan Gameau lijdt, het behoort tot het rijk van de suikerfabeltjes.

In werkelijkheid is de constante toevoer van glucose naar de hersenen een van de best gecontroleerde systemen in het lichaam

Circusstunt
Gameau beweert ook dat hij verslaafd raakt aan suiker. We gaan zien wat een moeite hij heeft om af te kicken. Ook dat is onzin, want suiker is niet verslavend. Niet zoals opiaten of alcohol dat zijn. Er treedt gewenning op aan zoet voedsel omdat het zo lekker is, de hersenen genieten er duidelijk van, je wilt meer. Maar lichamelijk verslavend is suiker (of fructose) niet. Afkickverschijnselen doen zich niet voor als je stopt met suiker eten. Je mist de lekkere zoetigheid een tijdje, dat is iets anders.

Er is geen twijfel over dat in het dagelijkse eten en drinken van heel veel mensen veel te veel suiker zit en dat hun voedingsgewoonte tot ernstige ziekten kan leiden. Wereldwijd, iets minder duidelijk in voedingskundig Nederland, is het besef doorgedrongen dat als er één voedingsstof drastisch verminderd zou moeten worden in voeding, het wel suiker is. Dat is Gameaus overkoepelende boodschap, die onder meer door Gary Taubes verwoord wordt. Maar in zestig dagen wordt een gezond mens dat veel suiker gaat eten niet doodziek.


That Sugar Film - Official Trailer

Jezelf willens en wetens ziek gaan eten zoals Gameau dat doet is ook geen erg systematische benadering. Het is een circusstunt waarvan op voorhand al gezegd kan worden dat de uitkomst discutabel is. Zeker als er geen ruimte is voor een tegengeluid. Een gezond mens zoals Gameau kan flinke hoeveelheden suiker (met daarin fructose) verwerken zonder ziek te worden of hersenbeschadiging op te lopen. Leververvetting en insulineresistentie treden in zestig dagen ook niet op.

Het is niet ondenkbaar dat je je niet lekker voelt als je ineens van geen suiker overdreven veel suiker gaat eten en daarvoor je normale voeding laat staan. Ja, dan raken je maag en darmen vermoedelijk van streek. Ook doet het uiteraard wat met je glucosehuishouding en voel je misschien schommelingen in je energie. Maar een trillend, verslaafd, futloos, nukkig en bijkans geestelijk gestoord wrak, zoals Gameau dat keer op keer passievol uitbeeldt, word je echt niet.

Zijn keuze van de experts die hij aan het woord laat geeft enig idee of hij werkelijk goed geïnformeerd wilde worden

Kruistocht
Gameau gaat voort op het pad van Gillespies misvattingen over fructose. Maar van zijn uitleg over hoe fructose in het lichaam verwerkt wordt, klopt niet veel. Ronduit schandelijk is hoe hij de Canadese onderzoeker John Sievenpiper in een paar scènes wegzet als corrupt. Sievenpiper heeft (samen met onder meer de Nederlandse onderzoeker Fred Brouns) wetenschappelijke studies gepubliceerd waarin wordt aangetoond dat fructose niet schadelijk is en niet direct in vet wordt omgezet. Sievenpiper krijgt van Gameau niet de kans zijn punt te maken, want het komt Gameau niet uit voor zijn betoog tegen fructose. Dat is de macht die een filmmaker over zijn onderwerp heeft.

Gameau baseert zich, naast Gillespie, op andere deskundigen. Zijn keuze van de experts die hij aan het woord laat geeft enig idee of hij werkelijk goed geïnformeerd wilde worden. Kort komen de bekende onderzoekers Kimber Stanhope en Barry Popkin aan het woord. Gary Taubes vertelt hoe schadelijk snelle koolhydraten zijn en hoeveel gezonder we zouden zijn zonder suiker. Niet veel deskundigen zullen dat bestrijden, maar Gameau gaat het niet ver genoeg. Hij was namelijk niet op een queeste naar de waarheid, maar op kruistocht tegen suiker.

Meer in lijn met zijn betoog zijn de curieuze theorieën van Thomas Campbell, voormalig NASA medewerker en erkend warhoofd, en David Wolfe, een van de succesvolste kwakzalvers op het internet. Wolfe heeft het over ‘neurologische aandoeningen’ in de hersenen door suiker. Deze goeroe heeft heel veel ondernomen, maar geen wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van suiker. Ook Kathleen DesMaisons, de uitvindster van de aandoening ‘suikergevoeligheid’, vertelt in de documentaire niets dat ook maar enige feitelijke basis heeft.

Afkicken
Na zestig dagen is Gameau op sterven na dood als we het goed begrijpen. Hij is verslaafd, snakt naar zijn shots suiker en is niet te genieten als die uitgewerkt zijn. Dan ligt hij als een zielig hoopje op de bank. Hij wordt dik, ook al eet hij evenveel calorieën als voorheen, maar nu uit suiker. Rara hoe kan dat. Hij staat steeds in zijn onderbroek om dat te laten zien. Zijn medische staf fronst de wenkbrauwen dieper bij elk volgend bezoek. Dit gaat helemaal mis, wat een vergif is dat toch!

Slecht nieuws verkoopt beter dan goed nieuws. Want op een genuanceerd verhaal zit geen groot publiek te wachten, je moet met spektakel komen

Frisdrank is slecht voor de tanden, correct. In een gruwelijke terzijde laat Gameau zien hoe het zoete drankje Mountain Dew het gebit van een Amerikaanse jongen die er dagelijks liters van dronk heeft weggevreten. Verder lijkt de suiker zijn verwoestende effect op de jongen gemist te hebben, want hij oogt fit en is superslank.

Als Gameau eindelijk weer terug kan naar zijn suikerloze leventje van bacon en eieren, na de hel als suikerjunk te hebben moeten doorstaan, moet hij afkicken. In een stille scène ligt hij ziek op zijn veranda en aait met gesloten ogen over zijn buikje. Je moet maar durven zo ver te gaan in je kijkersbedrog. Als maker neemt Gameau die verantwoordelijkheid. Vanuit het oogpunt van eerlijke voorlichting over voeding is dat kwalijk en schadelijk.

Tegenfilm
Slecht nieuws verkoopt beter dan goed nieuws. Want op een genuanceerd verhaal zit geen groot publiek te wachten, je moet met spektakel komen. Dat wist Gameau als weinig succesvol acteur heel goed. Hij had een duidelijk voorbeeld aan de invloedrijke film Super Size Me uit 2004, waarin de maker een maand lang alleen bij McDonald’s eet en ook bijna sterft. Die film verloor veel van zijn overtuigingskracht door de ‘tegenfilm’ Fat Head, waarin de maker ook alleen fastfood eet en prima gezond blijft. Zo’n film is naar aanleiding van That Sugar Film ook heel goed te maken, met een hoofdpersoon die probleemloos zoveel suiker eet als het landelijk gemiddelde. Maar te vrezen valt dat daar geen hond heen zal gaan.