Haal het in huis. Vandaag komt Tegenwicht uit. Het boek werd geschreven door Jaap Seidell, internationaal gerespecteerd als hoogleraar humane voeding, en Jutka Halberstadt die werkt als psycholoog binnen de interdisciplinaire vakgroep die Seidell aan de VU in de loop der jaren heeft gecreëerd.

Waarom dit advies? Het is voor het eerst dat een bekende Nederlandse gezondheidswetenschapper zo eenduidig en zo publiek de oorzaken van dikte, diabetes II en hartinfarcten niet medisch maar maatschappelijk duidt. Het boek is te lezen als een aanklacht tegen de medicalisering en 'diëtisering' van het probleem. Helaas is het daarmee nog geen oplossing. Dat kan ook niet, want het probleem is kolossaal.

We worden niet dik van vet of suiker, maar van het feit dat we leven in een systeem dat niet deugt. Dat systeem laat ons meer eten, minder bewegen en dat juist het eten dat een uitzondering zou moeten zijn - vet, zoet en zout spul - gewoon, goedkoop en de gemakkelijkste keuze heeft gemaakt. Overal waar je komt, lonkt het. Voedindingsmiddelenverkopers weten dat we geen weerstand kunnen bieden als ze het overal neerzetten en er overal reclame voor maken. Daarom worden we te dik. Niet van vet. Niet van suiker, maar van het teveel daarvan. Daar krijgen we diabetes II van. Van het teveel aan zout krijgen we nier- en hartziekten. Alweer niet van zout, maar van het teveel eraan. Niet zout, vet en suiker zijn het probleem, maar het oorverdovende aanbod waar we geen nee tegen kunnen zeggen. Simpeler valt het boek niet samen te vatten. En jazeker, op foodlog.nl weten we dat er ook vraagstukken zijn op gebied van de plantaardige oliën en een misplaatste hetze tegen verzadigd vet, maar vergeet ze even.

Welvaartsziekten zijn geen medisch probleem, maar een maatschappelijk vraagstuk van jewelste. Onze voedingspyschologie wordt misbruikt om zoveel mogelijk omzet door onze monden te jagen. Mensen kunnen geen weerstand bieden tegen het voedsel dat hen vanaf de winkelschappen en via de kiosken, automaten, de radio, de TV en de krant toelacht. De pop-ups en zgn. embedded reclames op Internet en die aardige jongens en meisjes in de trein lonken als een mooie Lorelei naar het lijntje tussen ons oereetbrein en onze mond met zijn smaakpapillen. Ik sprak er een tijdje geleden over met Hanno Pijl, lid van de Gezondheidsraad en niet alleen hoogleraar maar ook behandelaar van mensen met overgewichtsproblemen aan het LUMC in Leiden. Pijl trekt dezelfde conclusie als Seidell en Halberstadt: mensen kunnen geen weerstand bieden tegen het zoet, zout en vet dat hen overal uitnodigend toelacht en roept 'pak me, eet me en eet door'. In de natuur is het ons uitzonderingseten. Er is niet veel van. Als het beschikbaar is, gaan we er daarom op af als vliegen op stront. Van de uitzondering, hebben we een regel gemaakt. Van het bijzondere een dagelijks en oneindig vervulbaar verlangen.

In antwoord op de vraag van NRC's Wim Köhler wat het hoopgevende van Tegenwicht is, gaf Jaap Seidell gisteravond een wat hopeloos antwoord: "Misschien dat er niet genoeg voedsel op de wereld is om alle 6 à 7 miljard wereldbewoners net zo obees te laten worden als de Amerikanen". Even daarvoor geeft hij aan dat 70% van de Amerikanen te vet is. Dieetdokter Frank van Berkum noteerde hier een tijdje geleden de cijfers over de groei van vetbuik en de obesitas II die daaruit resulteert.

Seidell en Halberstadt laten zien dat de landbouwsubsidies 'goed' eten (groenten en fruit) duur maken en 'fout' eten goedkoop. We hebben zuivel-, vlees- en graan- en inmiddels zelfs oliebergen. Groenten en fruit zijn daarentegen duur. Dat komt door die subsidies, zeggen Halberstadt en Seidell. Die moeten dus kennelijk veranderen.Ik vrees dat het nog een beetje ingewikkelder in elkaar zit. Je moet je nl. ook nog eens afvragen waarom die subsidies er zijn gekomen en wat er gebeurt als je ze afschaft. Als je dat doet gaat het je duizelen, daarom wil ik er nu niet zoveel over zeggen. Ik ben er zelf een boekje over aan het maken en ontdek nog altijd nieuwe kanten aan de complexiteit van 'het eetsysteem' - mooi woord, maar zo vaag als de pest. Er speelt bovendien nog wat. Groenten en fruit hebben het heel moeilijk. De producten zijn schreeuwend duur, maar de telers gaan failliet omdat ze er geen fluit voor krijgen. Rarara, hoe kan dat? Omdat ze geen subsidies krijgen of omdat ze veel te veel maken? Allemaal vragen en vooralsnog geen antwoorden. De Amerikaan Michael Pollan - toen nog in de dagen van zijn analyse van het 'systeem' - geeft er een stel in de video hieronder, maar ook hij heeft geen overtuigend antwoord op de vraag waarom die subsidies er zijn gekomen, wat er gebeurt als je ze afschaft en waarom president Obama zwichtte voor de landbouwlobby.

Moet je alles willen analyseren en oplossen? Het is belangrijk de discussie te kantelen en dat doet Tegenwicht. Het boek moet tegenwicht bieden aan en licht brengen in het verduisterde denken van mevrouw Edith Schippers, onze minister van Gezondheid. Zij weet heel zeker dat mensen zelf maar zo wijs moeten wezen om gezond te eten. Dat kunnen ze niet, zeggen niet alleen Seidell en Halberstadt maar ook Pijl. En ik ken er nog meer, al even geleerd. Sommigen daarvan staan met hun poten in de vetblubber van de spreekkamer en trekken zich de haren uit het hoofd. Weet de minister het beter dan wetenschappers en praktijkmensen? Natuurlijk niet. Mevrouw Schippers legt de rekening neer bij de ziektekostenverzekeraars die geen kant uit kunnen. Na Tegenwicht, kan ze niet meer zeggen dat het in Nederland niet hardop gezegd is. Maar wat maakt het uit. Pas over 4 of 5 kabinetten zal het schandaal uitkomen en dan zal Schippers allang vergeten zijn.
Gewone mensen kunnen niet verantwoordelijk worden gehouden voor hun eetgezondheid. Dat is nl. een zaak van maatschappelijke hygiëne. In een stukje dat zelfs foodlog.nl liet zwijgen, rekende ik kortgeleden met cijfers van ex-minister Wouter Bos en verzekeringsconsultant TowersWatson voor, dat de belangrijkste groeimotor voor onze Westerse economieën onze welvaartsziekten - en kwalen zijn. Helaas, dat kan niet. Daar gaan niet alleen wij, maar ook de economie dood van. Welvaartsziekten creëren geen waarde, wel kosten. Ze kosten nl. méér dan de groei van onze salarissen.

Kopen dat boek. Dan kunnen we het allemaal verder in dit lijntje bespreken. Wellicht brengt het de minister op gedachten. OK?




Dit artikel afdrukken