Lees ook
Naar aanleiding van de cijfers van Ahold-Delhaize zei Maas op BNR dat bedrijven die zulke winsten realiseren moeten leren delen.

Ze zouden hun overwinst moeten uitkeren aan medewerkers in de vorm van salarisverhoging, hun klanten laten profiteren van prijsdalingen en meer moeten investeren in CO2-reductie. Volgens Maas heeft Ahold-Delhaize vooral de plicht om boeren beter te behandelen. "Kijk naar de prijzen die boeren krijgen voor de producten die ze leveren. Die zijn echt minimaal." Ze voorspelt dat supermarkten verplicht zullen worden om daar - zoals BNR het noteert - "steeds meer rekening mee te gaan houden als gevolg van aankomende wetgeving uit Europa en binnenkort hopelijk ook uit Nederland".

Winst spoort niet met 'beter voor iedereen'
Maas erkent dat bedrijven geld moeten verdienen, maar vindt dat de winst niet spoort met het mission statement van Albert Heijn: Samen beter eten bereikbaar maken. Voor iedereen. Dat noemt ze "nogal pretentieus" omdat het gek is "om dan vervolgens alleen maar op geld te gaan sturen en zoveel mogelijk winst proberen te maken."

Is dat het geval bij Ahold Delhaize? "Ik denk het niet", zegt Laurens Sloot. "Karen Maas baseert zich in ieder geval niet op de cijfers zoals ik die ken. Laten we daar eerst naar kijken en dan de vraag stellen of er sprake is van overwinst."

Het lijkt er op dat Maas uitgaat van zoiets als een normatieve 'gewone winst' in een stabiel marktpatroon. Stel dat die gewone winst de 4% winst voor belastingen - EBIT in vaktaal - is die Ahold wil verdienen. Dat is zeker geen exorbitant winstdoel vergeleken bij vrijwel alle andere takken van economische activiteit. Als bedrijfseconomisch gezonde norm in food retail geldt zelfs eigenlijk 5%.

"De marge is bij het Europese deel van Albert Heijn flink gedaald en zakte van 4,4% in het Covid-jaar 2021 tot 3,6% in 2022 toen het publiek weer buiten de deur kon gaan eten en daar ook massaal gebruik van ging maken", zegt Sloot. "In 2021 deden we nog luxe boodschappen bij de supermarkt en speciaalzaak omdat we ons geld niet elders konden besteden. Vanaf de zomer 2022 draaide de markt om. Inflatie als gevolg van schaarste en hoge gasprijzen maakte boodschappen doen opeens duurder. Er ontstond een aanzwellende prijsgolf die leidde tot de hoogste inflatie sinds 1975. De markt sloeg om van een vragersmarkt naar een aanbiedersmarkt. De supermarkten kwamen in een positie van afhankelijkheid en moesten hogere prijzen accepteren. Deden ze dat niet, dan riskeerden ze lege schappen."

Als de supers hun winst weg zouden hebben gegeven, moesten ze dus hun prijzen voor A- en huismerken gemiddeld met 17% laten stijgen om uit het rood te blijven. Maar dat kan natuurlijk niet omdat het geen houdbaar business model is. Geen wonder dus dat Jumbo met zijn kleine marge de prijzen met 18% heeft verhoogd. AH hield het bij 14,5%
70% omzet in VS
Sloot wijst op het feit dat Ahold-Delhaize maar 30% van zijn omzet in de EU (Nederland en België) maakt. Het verbeterde resultaat is te danken aan de hoge dollarkoers en minder crisis in de VS. Dat vertaalt zich in mooie winsten in euro's, maar de schijn vertekent behoorlijk.

Dat geldt al helemaal voor de situatie van Ahold in Europa, daar viel de winst zo’n 10-15% lager uit dan in 2022. Sloot: "Aan bedrijven die niet ook in de VS actief zijn, zie je beter hoe de vlag erbij hangt. Jumbo heeft een gebruikelijke EBIT van rond de 2% en PLUS (de totale groep van aangesloten winkeliers) van 3%. Bedenk dat hun inkoopprijzen tussen 2020 en 2022 met 20% zijn gestegen. Als de supers hun winst volledig weg zouden geven, moesten ze dus hun prijzen voor A- en huismerken gemiddeld met 17% laten stijgen om uit het rood te blijven. Maar dat is geen houdbaar business model omdat je als supermarktketen ook veel investeringen moet doen waar je risico op loopt en derhalve rendement moet halen. Geen wonder dus dat Jumbo met zijn kleine marge de prijzen in 2022 met 18% heeft verhoogd. Hoogvliet zette 16% op zijn prijzen, Picnic 16,5%. En nou juist Albert Heijn met zijn betere EBIT slikte de prijsstijgingen het meest zelf in en berekende die maar voor 14,5% aan de consument door en dat zet een grote druk op de marges van het merk."

Klatergoud en 'downtradende' klanten
Maar hoe kan er dan toch zo'n indruk van graaien zijn ontstaan? Sloot: "Door de hoge inflatie zijn de omzetten flink gestegen. Misschien wordt de performance van de Amerikaanse tak van Ahold-Delhaize verward met de Nederlandse en lijkt het daarom allemaal goud dat er blinkt. Maar zo zit het dus niet."

Sloot vertelt dat supermarkten niet alleen een lagere marge incasseren maar dat ook hun klanten zich anders zijn gaan gedragen. "Ze zijn gaan downtraden". We zijn goedkopere alternatieven gaan kopen voor onze Franse kaas en die wat duurdere fles wijn. Het kilo-blok en de huiswijn zijn weer terug, we letten op de aanbiedingen ('3 voor de prijs van 2’) en we gaan meer naar de discounters. "Het is net als met aardgas", zegt Sloot. "We zetten onze consumptie niet voort en zijn gaan besparen op het gebruik. Ook dat effect voelen de supermarkten in hun winst- en verliesrekeningen. Ahold-Delhaize zit vooral goed dankzij zijn Amerikaanse tak. Ik vrees echter voor de cijfers van de andere formules die nog moeten komen."

Had Cargill de prijzen gelijk moeten houden en meteen alles op moeten maken?
Is er dan helemaal niemand die verdient aan de inflatie? Sloot: "Jawel. Er is flink geld verdiend door de transportbedrijven en bedrijven die grondstoffen produceren of verhandelen. Wie voorraden had - zoals bijvoorbeeld Cargill - en schaarse transportmiddelen - zoals containervervoerder Müller Merck - verdiende dik geld. Net als Shell of Exxon-Mobil verdienden ze geld aan hun schaarse voorraad en transportruimte die daardoor in waarde omhoog was geschoten. Daar is afgelopen jaar echt heel veel winst gemaakt, maar de vraag is of er een alternatief was. De vraag was hoger dan het aanbod en op korte termijn kun je de vraag alleen maar temperen door hogere prijzen. Op termijn komt dat wel weer goed. Hoge prijzen - en ook lage! - hebben een functie in de economie."

Diplomatiek
Had de Eramus-hoogleraar economie nou gelijk met haar oordeel dat Ahold-Delhaize zijn winsten moet verwateren? Sloot uit zich diplomatiek: "Haar oordeel kan in ieder geval niet gebaseerd zijn op de cijfers van Ahold Delhaize uit Europa. AH is bovendien heel actief met het beperken van CO2-uitstoot op het boerenerf en investeert daarin mee. Daar komt nog eens bij dat de gemiddelde boer afgelopen jaar - juist als gevolg van de inflatie net zoals Shell fors meer verdiende zonder er iets extra's voor te hoeven doen. Kijk maar naar de officiële statistieken: de gemiddelde boer verdiende afgelopen jaar per onbetaalde arbeidseenheid zo'n €100.000. Hoewel dat ook gepaard gaat met flink hogere kosten, hebben ze die duidelijk beter door kunnen berekenen aan hun afnemers dan de retail."

Ik verwacht ergens in de zomer prijsstabilisatie en wie weet een kleine prijsoorlog
Dalende prijzen
Hoe gaat het verder met de prijzen voor de consument? "Die stijgen op korte termijn nog even door, maar rond de zomer zullen ze stabiliseren”, zegt Sloot resoluut. "De prijzen van een container tussen Shanghai en Rotterdam waren door Covid en de verstoorde supply chain draconisch gestegen. De prijs ging van $1.500 naar maar liefst $15.000, tien keer over de kop dus. Inmiddels is de prijs weer op het oude niveau van $1.500. Diezelfde ontwikkeling zie je ook in de grondstoffenprijzen, al zal de daling daar niet zo scherp zijn. Ook de melkprijs daalt weer. We weten uit onderzoek dat prijsdalingen er zo'n 6-9 maanden over doen om de consument te bereiken. Ik verwacht daarom ergens in de zomer prijsstabilisatie en wie weet een kleine prijsoorlog. In ieder geval zullen de onderhandelingen tussen handel en industrie nog wel even heel erg scherp blijven."

Topman Frans Muller van Ahold-Delhaize kondigde aan in te zetten op verlaging van de inkoopprijzen om de daling aan het begin van de keten zo snel mogelijk naar het einde te trekken. De nog veel meer onder druk staande supermarktorganisaties met hun dunnere marges zullen Zaandam er dankbaar voor zijn zoals hun gebruikelijke EBITs laten zien. Van graaien is geen sprake zegt Sloot met zoveel woorden, tenzij we denken dat we boodschappen kunnen doen bij supermarktorganisaties als winkels in het algemeen nut. Het algemene sentiment is precies omgekeerd.

CONTRAST

Het beeld dat Laurens Sloot schetst, vormt een flink contrast met het graai-imago van supermarkten dat zich inmiddels heeft gevestigd.

Gisterochtend interviewde omroep Max Sloot op NPO1. Het gesprek kun je hier nakijken en -luisteren. Op zijn LinkedIn-pagina krijgt hij bijval van vakgenoten. Wie naar het radiogesprek luistert, hoort de scepsis van de interviewers.

Op twitter liet presentator en programmamaker Tim Hofman - bekend van zijn kritische programma BOOS dat leidde tot de publieke steniging van Marco Borsato en Ali B - zijn 290.000 volgers weten dat hij de boodschappen bij AH toch echt veel te duur vond.

Amerika-deskundige en bestuurskundige Kirsten Verdel liet haar 34.000 volgers op twitter weten dat haar mond openviel toen ze de hoogte van de winst van Ahold-Delhaize hoorde in combinatie met het verzoek aan leveranciers om de dalende prijzen door te geven aan de rest van de keten.

Ook de toon van De Speld (340.000 volgers) laat geen misverstand bestaan over het motief voor zijn ons-soort-mensen ironie:



NRC-columnist Christiaan Weijts schreef vrijdag dat in Frankrijk en Spanje supermarkten een ‘inflatiemandje’ aanbieden en de prijs van dertig basisproducten (pasta, luiers) bevriezen op een betaalbaar niveau. Dat gebeurt vooralsnog allemaal op vrijwillige basis, en gaat gepaard met het nodige gedoe, maar die Franse en Spaanse kabinetsleden dringen tenminste áán op zo’n gebaar bij het bedrijfsleven.

Bij ons doen ze nog niet eens een voorzichtig vóórstel tot iets dergelijks. Van de supermarkten zelf hoef je het niet te verwachten. Ahold-topman Frans Muller zei donderdag tegen Het Parool doodleuk dat de boodschappen "veel minder duur zijn geworden dan iedereen denkt”.

En toch blijkt dat laatste waar. De prijs van de boodschappen steeg niet mee met de inflatie op voedsel; AH verhoogde de prijzen met 14,5% en slikte zelf 2,5% in. Jumbo kon 18% niet vermijden, terwijl ook de gele super uit Veghel het liever rustiger had gehouden. Sloot verwacht over 2022 geen juichende cijfers uit Veghel.

'Verplicht tot meer duurzame investeringen'
In een stukje op nu.nl vandaag zijn niet de supermarktorganisaties maar energiemaatschappijen en A-merken in de levensmiddelenindustrie (zoals Unilever en Nestlé) onderwerp van kritiek. Zoals levensmiddelenfabrikant Jan Buining eerder op Foodlog opmerkte, blijft er in de industrie meer aan de strijkstok hangen dan in zijn retail. Hierboven was al te lezen dat partijen met grote handelsvoorraden - zoals Shell met olie en gas en Cargill met tarwe eveneens hun voordeel hebben kunnen doen. Hoe ga je om met die winsten als je toch een vrije markt wilt? Hoogleraar Financiële Ethiek Boudewijn de Bruin (RUG) suggereert dat door de marktsituatie bevoordeelde bedrijven, door de overheid kunnen worden verplicht hun hoge rendementen her te verdelen door eigen investeringen in het publieke belang, bijvoorbeeld door hun duurzame energievoorziening aan te jagen.
Dit artikel afdrukken