Lees ook
De titel Wij zijn onze hormonen van het boek van hoogleraar endocrinologie Max Nieuwdorp (Amsterdam UMC) is voor iedereen die dat andere boek kent een misschien wat verwarrende verwijzing. Wij zijn dus niet ons brein, zoals Dick Swaab schreef, maar onze hormonen? Wij zijn ons brein was een bestseller, en een eyeopener voor velen, doch bleef niet onbesproken. In de inleiding zegt Nieuwdorp het zo: “De titel Wij zijn onze hormonen verwijst naar het feit dat hormonen de dirigent van ons lichaam zijn.”

Wij zijn dus niet ons brein, zoals Dick Swaab schreef, maar onze hormonen?

Hij noemt de titel een “knipoog” naar het “fantastische boek” van Swaab. Dat is heel collegiaal, maar hij laat er wel op volgen: “Waar ons brein belangrijk is bij alle beslissingen die we nemen en de keuzes die we maken, zijn hormonen op hun beurt van invloed op hoe het brein functioneert. (…) Hormonale disbalans kan onze persoonlijkheid en ons dagelijks functioneren danig overhoopgooien.” Van dat laatste volgen krasse voorbeelden, van hoe wereldleiders als Hitler, Churchill, Eden, Kennedy en Bush jr. de verkeerde beslissingen namen, mogelijk onder invloed van hun hormonale aandoeningen.

Pleidooi
Dus toch hormonen eerst, dan het brein? In de 350 pagina’s die volgen houdt Nieuwdorp een sterk pleidooi daarvoor. Hij begint, logisch, vooraan in het leven van de mens, bij de voortplanting, de zwangerschap, de groei van de foetus, de baby. Dan ‘De grote aanloop’ in hoofdstuk 2, over puberende peuters en kleuters, en ‘Groeipijn en vlinders’ in hoofdstuk 3, de puberteit. In die eerste honderd pagina’s legt Nieuwdorp verbanden tussen de balans en timing van het “vroege geslachtshormonale circus” dat aantreedt in het jonge lichaam. Voor u zullen onder andere optreden ‘het vomeronasaal orgaan’, het ‘Coolidge-effect’, de filosoof Johan Cruijff, de ‘Minipuberteit’ en de ’in de buikholte verstopte ballen’.

Zo’n olijke opsomming kan de indruk wekken dat Nieuwdorp een gezellig Hormonen-voor-Dummies- achtig boek heeft geschreven. Niets kwaads over dat soort boeken. Nieuwdorp haalt er weliswaar van alles bij, anekdotes uit de geschiedenis en medische voorbeelden, maar alleen om zijn betoog te verlevendigen. De hooggeleerde geneesheer blijkt een begenadigd en verrassend vlotte schrijver, met evenveel gevoel voor zijn lezerspubliek als liefde voor de patiënten die hij opvoert.

Wij zijn onze hormonen is een toonbeeld van hoe heel ingewikkelde, omvangrijke en zich ontwikkelende wetenschappelijke materie naar een lekenpubliek gebracht moet worden. Maar eenvoudig schrijven is verre van simpel. In zijn Epiloog zegt Nieuwdorp ook hoeveel “bloed, zweet en tranen” het hem heeft gekost. “Een leerzaam proces, ook omdat ik steeds terugkwam bij de ontnuchterende conclusie hoe weinig we eigenlijk weten van de oorzaak van onze ziekten.”

Het sterkste van het boek is misschien wel dat Nieuwdorp die aarzelingen, tegenstrijdigheden en uitzonderingen opneemt in zijn verhaal
Averechts
Nieuwdorp beschrijft gedetailleerd en stap voor stap welke hormonale processen ons lichaam beheersen, van de conceptie tot het graf. Zijn kennis is bijzonder groot, zowel zijn theoretische als die verkregen door zijn ervaringen als behandelend arts. Maar meer dan een medische handleiding is zijn verhaal het verslag van voortdurend onderzoek doen, het verwerken van nieuwe inzichten, rondtasten in wat zich aandient. Dat weerspiegelt de aard van de processen in het lichaam. Die verlopen niet lineair, logisch of causaal. Ook niet regelmatig of universeel of systematisch. Om bij de vergelijking met de dirigent te blijven: die heeft geen partituur op de lessenaar voor zich. Het hele orkest improviseert. Als het goed is wel in harmonieuze balans en goed getimed.

Het sterkste van het boek is misschien wel dat Nieuwdorp die aarzelingen, tegenstrijdigheden en uitzonderingen opneemt in zijn verhaal. Testosteron bijvoorbeeld versterkt èn verzwakt de mannelijkheid. Hormoontherapieën werken nauwelijks, niet of averechts. We hebben nog geen idee wat er voor hormonen in de darmen worden aangemaakt en wat die doen. Wat is de invloed van de erfelijkheid, de omgeving en het darmmicrobioom precies op de hormoonfuncties? Hoe worden vrouwelijkheid en mannelijkheid gevormd en hoe groeien ze op latere leeftijd naar elkaar toe? Hoe ontregelt stress de hormonale balans en wat kunnen de gevolgen zijn? (Best ernstig). Nieuwdorp heeft geen moeite eerlijk te zijn over wat hij niet weet.

Tegelijk met en ondanks die onzekerheid beschrijft Nieuwdorp de stand van de kennis over hormonen op dit moment. Ook zijn hoofdstuk over overgewicht, honger en hormonen (het enige onderwerp waarvan ik die stand ongeveer kan beoordelen) bevat precies wat er te weten valt. Wat dat betreft is Wij zijn onze hormonen een standaardwerk, vermomd als medische thriller, zou je kunnen zeggen.

Subliem
Zo’n subliem boek verdient een groot publiek. Het enige punt van kritiek treft niet de auteur, maar de uitgever. De Bezige Bij is een voorname en degelijke uitgeverij, mooi dat ze dit boek uitgeven. Maar waarom niet wat creatiever? Voorwoord, inleiding, tien hoofdstukken, epiloog, verantwoording, dankwoord: altijd hetzelfde stramien. Een paar tekeningetjes en kaderstukjes, dat is alles ter verluchting.

Nieuwdorps tekst was zeer gebaat bij een toegankelijker, overzichtelijker bezorging. Met bijvoorbeeld korte inleidende samenvattingen per hoofdstuk, een verklarende woordenlijst, een vlottere opmaak, mooie, informatieve illustraties. Een boek dat op meerdere niveaus, door jong en oud, thuis en op school, te genieten is. En wat te denken van een bijbehorende website met links, animaties en video’s? Een goed interview met de auteur? Alle media inzetten om deze kennis over het voetlicht te brengen; het is belangrijk genoeg.


Dit artikel afdrukken