5 min
Nederland is in een diepe en verwarde stikstofcrisis verwikkeld. Onderwijl is in Vlaanderen de crisis minstens zo diep. Door een klein bosje vlakbij vliegveld Zaventem - zeg maar het Schiphol van Brussel - dreigt de nationale luchthaven zijn vergunning kwijt te raken. Het land is in rep en roer, want zo'n radicale stap in de strijd tegen stikstof kan de bedoeling niet zijn. Er moet een goed vergunningskader voor komen, zegt milieuminister Zuhal Demir. Ze draait boeren de duimschroeven aan om vliegtuigen te kunnen laten vliegen, vinden haar coalitiegenoten. Ecoloog Tobias Ceulemans ziet een oplossingsrichting. De luchthaven en een ander dichtbij gelegen natuurgebiedje laten zien dat natuur en uitstoot een manier van samenleven kunnen vinden.
Veel natuur in Vlaanderen wordt slecht beheerd, zegt Ceulemans in De Tijd. "Veel gebieden zijn te droog, en er wordt meer en meer mechanisch gemaaid. Als je met machines maait, beschadig je de bodem, waardoor stikstofgevoelige soorten verdwijnen. Vaak zie je in natuurgebieden ook grote hopen maaisel die blijven liggen. Dat is een stikstofbom op zich." Hij pleit voor afvoeren in plaats van laten liggen.
Stikstof bemest en maakt de bodem rijker. Daar profiteren stikstofminnende planten en struiken als bramen en netels van; ze overgroeien andere planten en verdrukken de soorten die het goed doen in arme grond, met verlies van biodiversiteit tot gevolg. "Dat is de kern van de stikstofdiscussie", zegt Ceulemans. Ook in Vlaanderen zijn 'verbraming' en 'verbrandneteling' als gevolg van stikstofneerslag een onderwerp in de pers.
De Tijd nuanceert het beeld. Met zijn laarzen aan stapt Tobias Ceulemans (38) enkele meters het drassige moeras in van het natuurreservaat Torfbroek in Kampenhout. Hij graaft even met zijn handen en haalt een plantje boven. Wat voor de leek wat groene bladeren lijken, blijkt een zeldzaam goed te zijn. "Dit is weegbreefonteinkruid. Er zijn amper 200 plekken ter wereld waar je dit plantje vindt. Dit is de grootste populatie in een straal van 200 kilometer.’ Hij moet zijn betoog even staken door het oorverdovend geluid van een Boeing 737 die boven ons hoofd raast. De landingsbaan van Brussels Airport begint enkele honderden meters verderop. "Dit perceel is zowat het beste stuk kalkmoeras dat je in Noord-West-Europa kan vinden, hoewel hier al decennia continu vliegtuigen overvliegen. Absolute topnatuur in de buurt van de luchthaven kan dus perfect."’
Het bos dat Zaventem zijn vergunning dreigt te kosten, is het het Floordambos. Het circulair opgezette woon-werkcomplex Broeklin kreeg geen bouwvergunning vanwege dat bos; Zaventem vreest nu hetzelfde lot omdat het op vergelijkbare afstand tot het Floordambos ligt. Het gaat een stukje van slechts 95 hectare langs de E19 ten noordwesten van Brussel.
Het waterrijke natuurgebiedje Torfbroek ligt een steenworp verder zuidelijk langs de N21. De omstandigheden van beide bosjes zijn volgens Ceulemans vrijwel identiek. Met dit verschil dat de bramen en brandnetels in het Floordambos wel welig tieren.
Beheer en inrichting maken het verschil, zegt Ceulemans. Sloten die water afvoeren werden hier in vroegere eeuwen aangelegd om populieren te kunnen planten. "Maar die drainage loopt nog altijd door, zodat de bodem hier veel te droog is. Daardoor kan er zuurstof in de bodem die bacteriën helpt om stikstof in de bodem vrij te maken. Als je in dit gebied het grondwaterpeil niet herstelt, staan hier over twintig jaar nog evenveel of wellicht zelfs meer bramen en netels dan nu, stikstofakkoord of niet."
Volgens Ceulemans zullen de stikstofmaatregelen en het akkoord waar de Vlaamse regering mee worstelt, de natuur niet redden. De oplossing zit 'm in beter natuurbeheer en niet in het 'buitenpesten van de landbouw', vindt hij. Anders dan Nederland moet België nog beginnen met op stikstofuitstoot en -neerslag gebaseerde wetgeving waarmee vergunningen kunnen worden verleend. Nederland had wetgeving die echter in het voorjaar van 2019 door een oordeel van de Raad van State buiten werking werd gesteld. De afgelopen jaren kijkt het drukke industriële en agrarische Vlaanderen naar Den Haag dat echter een weinig succesvol voorbeeld is gebleken. Ceulemans pleit de facto voor natuurwetgeving waarin stikstof een minder prominente rol speelt en waarmee andere natuurwaarden en deugdelijk beheer daarvan veel nadrukkelijker kunnen worden opgelegd en beschermd.
Ceulemans vertegenwoordigt een nieuw geluid. Hij vraagt om goede beheersplannen en integrale doelen voor de natuur in ons intensief gebruikte cultuurgebied. Daar wordt sowieso al decennialang veel stikstof uitgestoten, maar blijkt de natuur toch biodivers te kunnen functioneren. Herstel de aanwezigheid van water klinkt door als een belangrijke factor die in beheersplannen zal moeten terugkeren.
Fris denken nodig
Ook in Nederland komt het geluid op dat water een cruciale factor is voor het goed functioneren van natuurlijke systemen. Het advies waarmee Ceulemans natuurwaarden en deugdelijk beheer centraal stelt, is daarom tevens interessant voor Nederland. Volgens het Haagse Ministerie van Financiën zal Nederland altijd rood van de stikstof blijven kleuren als gevolg van een juridisch geworden stikstofcriterium dat Nederland nog steeds op slot houdt voor nieuwe vergunningen. In Nederland wordt inmiddels zelfs overwogen om afgegeven vergunningen in te trekken. Frisse gedachten over bij wet geregeld natuurbehoud zijn dan ook niet alleen voor Vlaanderen van belang.
Volgens Ceulemans is de keuze voor natuur politiek. De keuze voor bepaalde natuur is een menselijke voorkeur gebaseerd op natte vingerwerk. De krant noteert uit zijn mond: "Een bepaald gebiedje werd eruit gehaald omdat pakweg iemand van het kabinet daar iemand kende of omdat er een bepaald bedrijf zat. Er was totaal geen langetermijnvisie." Dat kon geen kwaad zolang er geen strikt wetgevend kader was en er geen partijen die aandrongen op handhaving. Ceulemans vervolgt: "Er werd gekozen voor de minste maatschappelijke tegenstand. Want zodra je iets doet met de ruimtelijke ordening in Vlaanderen, staat iedereen op zijn achterste poten. Het gevolg is wel dat je enorm veel conflictsituaties hebt gegenereerd. Toen dacht vooral de Boerenbond dat het niet zo’n vaart ging lopen met die Europese regelgeving."
Inmiddels is die situatie net als in Nederland gewijzigd. In Nederland viert de stikstofcrisis dit voorjaar al ziin vierde verjaardag; de Duits-Nederlandse jurist Chris Backes wees er afgelopen week op dat de crisis een politieke keuze is en dat duidelijke, uitvoerbare en handhaafbare natuurbeheersplannen per gebied vermoedelijk ontbreken maar onontbeerlijk zijn. Nog wat onbeholpen op het gebied van de systeembiologie komt hij met zijn uitspraken dicht in de buurt van de ecoloog Ceulemans.
Ceulemans wil focussen op wat hij ziet als de kern van het vraagstuk zoals het een politieke (en in Nederland inmiddels juridische) realiteit is geworden: wat wil Vlaanderen met zijn intensieve veeteelt? Als verplaatsen naar het oosten van Europa betekent dat daar dan de natuur moet lijden, heeft hij liever "dat het hier naar de knoppen blijft" en de oude natuur daar behouden blijft en we aan deze kant van Europa dieren beter en efficiënter weten te houden. Tevens maakt hij duidelijk dat natuur in een stikstofrijke omgeving bewust biodivers gecultiveerd kan worden. Het is wat hem betreft geen dwaalweg om zo te denken. Het betekent bovendien niet dat boeren, burgers en industrie niet hun uiterste best moeten doen om de uitstoot van stikstof te beperken en dat goede natuurplannen overbodig zijn. Wel voorkomt het dat de politiek inmiddels dominant geworden gedachten over stikstof als kern van het natuurbeleid, in de woorden van Backes, in de uitvoering leiden tot het 'ontvolken van half of heel Vlaanderen en Nederland'.
Dit artikel afdrukken
Stikstof bemest en maakt de bodem rijker. Daar profiteren stikstofminnende planten en struiken als bramen en netels van; ze overgroeien andere planten en verdrukken de soorten die het goed doen in arme grond, met verlies van biodiversiteit tot gevolg. "Dat is de kern van de stikstofdiscussie", zegt Ceulemans. Ook in Vlaanderen zijn 'verbraming' en 'verbrandneteling' als gevolg van stikstofneerslag een onderwerp in de pers.
Absolute topnatuur in de buurt van de luchthaven kan dus perfectBeheer en inrichting maken het verschil
De Tijd nuanceert het beeld. Met zijn laarzen aan stapt Tobias Ceulemans (38) enkele meters het drassige moeras in van het natuurreservaat Torfbroek in Kampenhout. Hij graaft even met zijn handen en haalt een plantje boven. Wat voor de leek wat groene bladeren lijken, blijkt een zeldzaam goed te zijn. "Dit is weegbreefonteinkruid. Er zijn amper 200 plekken ter wereld waar je dit plantje vindt. Dit is de grootste populatie in een straal van 200 kilometer.’ Hij moet zijn betoog even staken door het oorverdovend geluid van een Boeing 737 die boven ons hoofd raast. De landingsbaan van Brussels Airport begint enkele honderden meters verderop. "Dit perceel is zowat het beste stuk kalkmoeras dat je in Noord-West-Europa kan vinden, hoewel hier al decennia continu vliegtuigen overvliegen. Absolute topnatuur in de buurt van de luchthaven kan dus perfect."’
Het bos dat Zaventem zijn vergunning dreigt te kosten, is het het Floordambos. Het circulair opgezette woon-werkcomplex Broeklin kreeg geen bouwvergunning vanwege dat bos; Zaventem vreest nu hetzelfde lot omdat het op vergelijkbare afstand tot het Floordambos ligt. Het gaat een stukje van slechts 95 hectare langs de E19 ten noordwesten van Brussel.
Het waterrijke natuurgebiedje Torfbroek ligt een steenworp verder zuidelijk langs de N21. De omstandigheden van beide bosjes zijn volgens Ceulemans vrijwel identiek. Met dit verschil dat de bramen en brandnetels in het Floordambos wel welig tieren.
Beheer en inrichting maken het verschil, zegt Ceulemans. Sloten die water afvoeren werden hier in vroegere eeuwen aangelegd om populieren te kunnen planten. "Maar die drainage loopt nog altijd door, zodat de bodem hier veel te droog is. Daardoor kan er zuurstof in de bodem die bacteriën helpt om stikstof in de bodem vrij te maken. Als je in dit gebied het grondwaterpeil niet herstelt, staan hier over twintig jaar nog evenveel of wellicht zelfs meer bramen en netels dan nu, stikstofakkoord of niet."
Ceulemans vertegenwoordigt een nieuw geluid. Hij vraagt om goede beheersplannen en integrale doelen voor de natuur in ons intensief gebruikte cultuurgebiedNiet alleen stikstof als zwaarwegend criterium
Volgens Ceulemans zullen de stikstofmaatregelen en het akkoord waar de Vlaamse regering mee worstelt, de natuur niet redden. De oplossing zit 'm in beter natuurbeheer en niet in het 'buitenpesten van de landbouw', vindt hij. Anders dan Nederland moet België nog beginnen met op stikstofuitstoot en -neerslag gebaseerde wetgeving waarmee vergunningen kunnen worden verleend. Nederland had wetgeving die echter in het voorjaar van 2019 door een oordeel van de Raad van State buiten werking werd gesteld. De afgelopen jaren kijkt het drukke industriële en agrarische Vlaanderen naar Den Haag dat echter een weinig succesvol voorbeeld is gebleken. Ceulemans pleit de facto voor natuurwetgeving waarin stikstof een minder prominente rol speelt en waarmee andere natuurwaarden en deugdelijk beheer daarvan veel nadrukkelijker kunnen worden opgelegd en beschermd.
Ceulemans vertegenwoordigt een nieuw geluid. Hij vraagt om goede beheersplannen en integrale doelen voor de natuur in ons intensief gebruikte cultuurgebied. Daar wordt sowieso al decennialang veel stikstof uitgestoten, maar blijkt de natuur toch biodivers te kunnen functioneren. Herstel de aanwezigheid van water klinkt door als een belangrijke factor die in beheersplannen zal moeten terugkeren.
Fris denken nodig
Ook in Nederland komt het geluid op dat water een cruciale factor is voor het goed functioneren van natuurlijke systemen. Het advies waarmee Ceulemans natuurwaarden en deugdelijk beheer centraal stelt, is daarom tevens interessant voor Nederland. Volgens het Haagse Ministerie van Financiën zal Nederland altijd rood van de stikstof blijven kleuren als gevolg van een juridisch geworden stikstofcriterium dat Nederland nog steeds op slot houdt voor nieuwe vergunningen. In Nederland wordt inmiddels zelfs overwogen om afgegeven vergunningen in te trekken. Frisse gedachten over bij wet geregeld natuurbehoud zijn dan ook niet alleen voor Vlaanderen van belang.
Dat wil niet zeggen dat boeren, burgers en industrie niet hun uiterste best moeten doen om de uitstoot van stikstof te beperkenPolitiek kan anders kiezen
Volgens Ceulemans is de keuze voor natuur politiek. De keuze voor bepaalde natuur is een menselijke voorkeur gebaseerd op natte vingerwerk. De krant noteert uit zijn mond: "Een bepaald gebiedje werd eruit gehaald omdat pakweg iemand van het kabinet daar iemand kende of omdat er een bepaald bedrijf zat. Er was totaal geen langetermijnvisie." Dat kon geen kwaad zolang er geen strikt wetgevend kader was en er geen partijen die aandrongen op handhaving. Ceulemans vervolgt: "Er werd gekozen voor de minste maatschappelijke tegenstand. Want zodra je iets doet met de ruimtelijke ordening in Vlaanderen, staat iedereen op zijn achterste poten. Het gevolg is wel dat je enorm veel conflictsituaties hebt gegenereerd. Toen dacht vooral de Boerenbond dat het niet zo’n vaart ging lopen met die Europese regelgeving."
Inmiddels is die situatie net als in Nederland gewijzigd. In Nederland viert de stikstofcrisis dit voorjaar al ziin vierde verjaardag; de Duits-Nederlandse jurist Chris Backes wees er afgelopen week op dat de crisis een politieke keuze is en dat duidelijke, uitvoerbare en handhaafbare natuurbeheersplannen per gebied vermoedelijk ontbreken maar onontbeerlijk zijn. Nog wat onbeholpen op het gebied van de systeembiologie komt hij met zijn uitspraken dicht in de buurt van de ecoloog Ceulemans.
Ceulemans wil focussen op wat hij ziet als de kern van het vraagstuk zoals het een politieke (en in Nederland inmiddels juridische) realiteit is geworden: wat wil Vlaanderen met zijn intensieve veeteelt? Als verplaatsen naar het oosten van Europa betekent dat daar dan de natuur moet lijden, heeft hij liever "dat het hier naar de knoppen blijft" en de oude natuur daar behouden blijft en we aan deze kant van Europa dieren beter en efficiënter weten te houden. Tevens maakt hij duidelijk dat natuur in een stikstofrijke omgeving bewust biodivers gecultiveerd kan worden. Het is wat hem betreft geen dwaalweg om zo te denken. Het betekent bovendien niet dat boeren, burgers en industrie niet hun uiterste best moeten doen om de uitstoot van stikstof te beperken en dat goede natuurplannen overbodig zijn. Wel voorkomt het dat de politiek inmiddels dominant geworden gedachten over stikstof als kern van het natuurbeleid, in de woorden van Backes, in de uitvoering leiden tot het 'ontvolken van half of heel Vlaanderen en Nederland'.
Ook onze contentpartner Vilt.be besteedt aandacht aan het interview met Ceulemans en maakt de vergelijking met de Nederlandse muizenissen. Zie het lange artikel Is er wel een uitweg uit het stikstofdebacle.
De Vlaamse stikstofminister Zuhal Demir dringt aan op een stikstofakkoord om Zaventem en de bouw niet te blokkeren. Net als in Nederland heerst het gevoel dat voornamelijk boeren moeten inschikken. En net als in Nederland roept de minister de vraag op wat het feitelijke resultaat voor de natuur is. In Nederland is beheer een onderwerp dat doorgaans van boerenzijde wordt aangezwengeld. Van ecologen wordt weinig over beheer vernomen. In oudere tijden werd hout gesprokkeld in de bossen en afgevoerd. De heide werd begraasd door schapen die zorgden voor de paarse gloed op arme grond in augustus die nu verdwijnt door droogte en overgroeiing door gras. De Nederlandse op de Veluwe actieve journalist en hippe brood en bier natuurboer Marcel van Silfhout probeert aandacht te krijgen voor het feit dat stikstofbeleid niet afdoende is om de heide te beheren zoals hij dat weer wil doen met schapen. In onderstaande recente video van De Nieuwe Wereld gaat hij in gesprek over zijn manieren van boeren en over denkbeelden die door elites tot werkelijkheid worden gemaakt en zich loszingen van de werkelijkheid en het sociaal verband van de samenleving.
De Vlaamse stikstofminister Zuhal Demir dringt aan op een stikstofakkoord om Zaventem en de bouw niet te blokkeren. Net als in Nederland heerst het gevoel dat voornamelijk boeren moeten inschikken. En net als in Nederland roept de minister de vraag op wat het feitelijke resultaat voor de natuur is. In Nederland is beheer een onderwerp dat doorgaans van boerenzijde wordt aangezwengeld. Van ecologen wordt weinig over beheer vernomen. In oudere tijden werd hout gesprokkeld in de bossen en afgevoerd. De heide werd begraasd door schapen die zorgden voor de paarse gloed op arme grond in augustus die nu verdwijnt door droogte en overgroeiing door gras. De Nederlandse op de Veluwe actieve journalist en hippe brood en bier natuurboer Marcel van Silfhout probeert aandacht te krijgen voor het feit dat stikstofbeleid niet afdoende is om de heide te beheren zoals hij dat weer wil doen met schapen. In onderstaande recente video van De Nieuwe Wereld gaat hij in gesprek over zijn manieren van boeren en over denkbeelden die door elites tot werkelijkheid worden gemaakt en zich loszingen van de werkelijkheid en het sociaal verband van de samenleving.
Nog 5
Je hebt 0 van de 5 kado-artikelen gelezen.
Op 11 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 11 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
#11, #12 en precies hoe de VHR in elkaar zit.
Je stelt beheersplannen op ter bevordering van de instandhouding van de aangewezen doelen en waar mogelijk, nodig en haalbaar ook de verbetering ervan. Ook maak je in de beheersplannen (althans dat zou moeten, conform vhr) de afweging tussen ecologie, economie, sociaal maatschappelijk, etc.
Dus, in andere woorden, dat hele gedoe waar mevrouw Van der Wal ons nu mee bezig houdt, is eigenlijk al in voorzien in de VHR middels de beheersplannen en juist via de Wnb bij provincies neergelegd voor het lokaal/regionale sausje cq afweging.
Zo zit de vhr, de wettelijke richtlijn, in elkaar. Dus is het eigenlijk geen vraag of we de groene kliek meekrijgen in de beheersplannen. Het is DE richtlijn, dus ze moeten. En, helemaal idealiter, zou een goede opvolging van de intentie van de vhr Van der Wal overbodig maken.
Frank, je zegt 'Gaat toch helemaal niet? Je belooft iets, terwijl je niet in staat bent om iets anders wat er ook mee te maken heeft, goed uit te voeren?'
Waarom gaat dat niet? Het is precies waar ecoloog Ceulemans voor pleit.
#10 Dick, "De vraag die zich nu stelt is deze: gaat het groene deel van de samenleving om als je zegt dat er goede beheersplannen moeten worden gemaakt, uitgevoerd en gehandhaafd?"
Leuke vraag.
De "silver bullet" zit 'm er ook in, dat er iets is vast gelegd, hoe krakkemikkig ook. Daar is nu veel stennis over, mist en weet niet wat. Hoe zou dat dan eruit gaan zien met die andere 'beheersplannen'? Gaat toch helemaal niet? Je belooft iets, terwijl je niet in staat bent om iets anders wat er ook mee te maken heeft, goed uit te voeren?
'Hondenuitlaatnatuur' dan maar, met wat everzwijnen en wolven, en ganzen die nog niet bezweken zijn aan de vogelgriep?
Aanvulling op Sjoerd. Voor wat hij 'deze tunnel' noemt hebben we een silver bullet gedefinieerd: stikstof die als depositie bestreden moet worden.
De vraag die zich nu stelt is deze: gaat het groene deel van de samenleving om als je zegt dat er goede beheersplannen moeten worden gemaakt, uitgevoerd en gehandhaafd?
Maar dit is toch waar het in NL wringt?
1. Beheersplannen die niet of onvoldoende zijn uitgevoerd.
2. Geen controle op de uitvoering ervan.
3. Geen of onvoldoende controle op de middelen die naar tbo's gaan.
4. Het gebrek aan beheer, het afwentelen van oplossingen op de omgeving.
5. Verkokering van oorzaak en oplossing natuurbeheer en -herstel.
6. Niet kijken naar de de meest doelmatige besteding van maatschappelijke middelen.
7. Etc.
En in deze tunnel willen wij de "crisis" oplossen?
Zoals bekend mag worden verondersteld kent de VHR een voorzorgs- en nazorgsbeginsel. Voorzorg is passende beoordeling en ecologische toetsing bij ruimtelijke plannen en projecten. Nazorg is het uitvoeren van de beheersplannen. Omdat dit laatste niet goed is gedaan is het eerste vastgelopen. De oplossing ligt hem ook niet zozeer in opkoop boerderijen en andere stikstofmaatregelen. De oplossing ligt m in de natuur als geheel te beschouwen en daar gericht via beheersplannen beheer en verbetering aan te plegen. Dus doen wat in de wet staat, cq beoogd wordt.