Door toenemende diversiteit, belangenconflicten en verschil in leefstijlen wordt het steeds ingewikkelder tot een eenduidig concept van (voedsel-)veiligheid te komen. Waar gaat dat naartoe?
Een meer dan interessante locatie voor dit jaarcongres, beste toehoorders. Tot circa 1600 was dit het toneel voor geëxecuteerden en vervolgens ruim 300 jaar een ‘vruchtbaar’ land- en tuinbouwgebied. Sinds 1936 strijden sporters hier om eer en gewin.

Vooral gelijkgestemden zijn bereid ‘te willen begrijpen’, maar het groeiende wantrouwen naar instituties bij een meerderheid van de burgers lijkt eerder te polariseren in plaats van te overbruggen
Publiek, politiek en wetgever
Ik heb vanmorgen een flink aantal sprekers mogen aanhoren en ik moet u zeggen dat ik er niet vrolijker van geworden ben, ook de titel van mijn praatje kan ik handhaven. De organisatie van dit jaarcongres heeft een zeer relevante structuur gekozen; waarbij telkens de standpunten van publiek, politiek, wetgever en de professionals zoveel mogelijk naast elkaar worden gezet. De misverstanden en verschillen van inzicht tussen deze partijen lijken eerder groter dan kleiner te worden. De politici lijken het nauwelijks meer te kunnen volgen en de wetgever loopt hopeloos achter met schade tot gevolg. Ik wil hier nog meer duiding in brengen, maar ik vrees geen snelle oplossing te kunnen leveren, hoewel ik ook een aantal positieve voorbeelden zal noemen.

Bij de opening sprak de directeur van de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit Rob van Lint herhaaldelijk over het NVWA-beleid: "iedereen begrijpt dat...". Helaas moet ik dit bestrijden, zo zit de wereld niet meer in elkaar. Vooral gelijkgestemden zijn bereid ‘te willen begrijpen’, maar het groeiende wantrouwen naar instituties bij een meerderheid van de burgers lijkt eerder te polariseren in plaats van te overbruggen. Ik geef u een klein voorbeeld. In Amsterdam wonen meer ratten dan mensen, in mijn natuursuper lag overdag een kat in de etalage te slapen om ’s nachts de zaak van ongedierte vrij te houden. Op last van de NVWA moest de kat weg. De winkel moest weer over op verdelgingsmiddelen. Als de verontwaardigde groep klanten had kunnen besluiten over de toekomst van de NVWA was dit evenals voor de kat niet goed afgelopen. Het lijkt een klein incident, maar de gevolgen zijn blijvend.

Trollen proberen in te spelen op angsten en verspreiden geruchten die de feitelijkheid onderuit halen, althans succesvol bij grote groepen mensen
Generalisten en specialisten
Om de maatschappelijke werkelijkheid scherper te zien, zijn segmentaties of indelingen meestal behulpzaam. Laat ik om te beginnen de specialisten onderscheiden van de generalisten. Generalisten werken en kijken in de breedte, hebben oog voor realiteiten maar ook voor veelal verwarrende beeldvorming. Specialisten hebben een sterke focus op empirie, feiten; dat is hun onomstotelijke bewezen waarheid. Nu is er een derde partij die steeds actiever wordt: de trollen. Trollen destabiliseren. Trollen proberen in te spelen op angsten en verspreiden geruchten die de feitelijkheid onderuit halen, althans succesvol bij grote groepen mensen. Wij kennen allemaal de verwikkelingen omtrent preventief vaccineren, de weigering daartoe op basis van angsten en geruchten. Met wetenschap zijn die niet effectief te bestrijden; de emotie domineert.

Groepen tussen leeftijd, leefstijl en waarden
Dat groeiende wantrouwen naar instituties vindt zijn basis niet in dat de boekhouding niet sluitend zou zijn of de missie niet scherp genoeg is geformuleerd, het is een omslag. Denkt u even aan uw grootouders, vergeleken met uzelf waren die gemiddeld dankbaar en afwachtend, met respect voor de politie, de dokter, de leraar en alle formele instellingen. De generatie van de Millennials is vooral zelfbewust en veeleisend, zij leggen de lat steeds hoger, voor zichzelf en voor anderen. En dat de meestal traag reagerende instituties voor hen teleurstellend presteren mag geen verrassing meer zijn. Het kijken en waarnemen van verschillen tussen generaties geeft al interessante inzichten, maar veel explicieter is het om mensen te groeperen naar leefstijl en waardenoriëntatie. Daar is Motivaction bekend om geworden; deze mentaliteits-indeling verklaart niet alleen gedrag, maar geeft ook aanwijzingen hoe je effectiever kunt communiceren. Traditionele instituties hebben daar nog altijd geen kaas van gegeten, omdat zij zich als specialisten beroepen op hun feitelijke waarheden en deskundigheid. De meeste ngo’s daarentegen snappen veel beter hoe zij hun doelgroepen kunnen beroeren. Traditionele instituties zijn gevestigd en benoemd, terwijl de ngo’s dagelijks resultaten zien door lidmaatschappen en giften.



In het Mentality model onderscheiden wij acht groepen, op de Motivaction site kunt u daar alle informatie vinden en zelf de test invullen. Voor het snelle begrip bespreek ik nu die acht segmenten samengevat in vier groepen. Maar er moet bij worden gezegd dat ieder van ons van iedere groep een aantal eigenschappen heeft, alleen is er een dominantie en volgorde die na je vierentwintigste jaar niet wezenlijk meer verandert. Maar niemand zit dus in één groep.

1. TRADITIONELE BURGERS
In de tijd van onze grootouders een veel groter segment, maar nu krimpend. Plichtsgetrouw, autoriteitgevoelig, gehoorzaam en behoudend.

2. VERANTWOORDELIJKE BURGERS
Een invloedrijke groep, in hoge mate maatschappelijk betrokken, goed geïnformeerd, kritisch, idealistisch en veelal coöperatief. Moet bij uitstek in een vroeg stadium betrokken worden anders gaan de hakken in het zand.

3. ZELFREDZAME BURGERS
Deze groep groeit onder jongeren. Het anders willen zijn wordt vooral afgemeten aan status. Het eigen belang telt zwaar en daarmee is deze groep volatiel en selectief. Als het niet leuk is gaan ze gewoon weg.

4. STRUCTUURZOEKENDE BURGERS
Dit is een groep die zich veelal buitengesloten en niet vertegenwoordigd voelt; zij hebben behoefte aan erkenning en willen vooral genieten. Doordat het leven hen vaker overkomt en zij minder gedisciplineerd zijn, zien zij maatschappelijke groei en rijkdom vaker aan zich voorbij gaan en dat is dan vooral de schuld van de ‘zakkenvullers’.


Hoewel wij dus alle bovengenoemde eigenschappen min of meer met ons mee dragen is dit bij sommigen op diverse punten aanzienlijk sterker dan bij anderen. Als u nu eens om u heen kijkt: welke van mijn vier groepen is hier in deze zaal dominant ?

Verantwoordelijken
Inderdaad; ik ben het met u eens: VERANTWOORDELIJKEN. Dat betekent een voordeel en een nadeel. In deze verantwoordelijkheidsbubbel zijn wij het op grote lijnen met elkaar eens meestal in het belang van de samenleving. Maar op de details staan wij soms voor de rechter. De andere drie groepen kunnen ons maar deels volgen, de traditionele burgers hebben vertrouwen maar vinden het ook nogal ingewikkeld, de zelfredzame burgers zijn niet geboeid en de structuurzoekers hebben al eerder afgehaakt, omdat wij hen niet aanspreken op wat zij belangrijk vinden.

Laten wij ons even verdiepen in het recentelijk gepubliceerde Nationaal Preventie Akkoord. Onze overheid heeft met 70 organisaties overlegd om een gezondere levensstijl te bevorderen, met een focus op het minderen van tabak, suiker en alcohol.

Welk segment van mijn 4 groepen zal dit overleg met de 70 maatschappelijke organisaties hebben gedomineerd...? Ja, zeker, ik ben het weer met u eens: VERANTWOORDELIJKEN. Het is allemaal zo maatschappelijk bewust, zo gedisciplineerd, maar ook veel te idealistisch. De initiatiefnemers rekenen er op dat de obesitas nu aanzienlijk zal afnemen, maar wel op basis van zelfinzicht en vrijwilligheid. Een stok achter de deur wordt als te betuttelend gezien. Met het kiezen voor deze strategie is de groep van zeventig niet uit haar eigen bubbel gekomen en zal naar mijn mening het Nationaal Preventie Akkoord een stille dood sterven. Tenzij er nog andere overtuigingstechnieken worden toegepast waar de twee grootste groepen wel op reageren zoals ‘begeerte’, ‘aantrekkelijkheid’, ‘status’ en dat vertaald door voor deze groepen aansprekende humoristische rolmodellen. Stimulering door geldboetes of financiële beloningen zou direct effectief zijn, maar dat is nou juist een geschikte stok achter de deur.

Het vertrouwen in de overheid is in het geding, maar die overheid blijft met dezelfde oude technieken werken en denkt zo gezag af te dwingen
Verdeling van de groepen
U vraagt hoe groot mijn 4 groepen zijn? Dat kan ik u precies vertellen, maar op voorwaarde dat u meeneemt dat de groepen eerder overlappend dan uitsluitend zijn. Ook verschilt de omvang waar je de focus legt, om het scherp te stellen geef ik de verhoudingen voor de groep Millennials (geboren tussen 1985-2000), zij zijn nu al toonaangevend en hebben het op korte termijn in Nederland te vertellen. Traditioneel maximaal 3%; Verantwoordelijk 17%. Schrikt u niet; de overige 80% zien wij bij de Zelfredzamen 47% en Structuurzoekers 33%. Kan ik nog sterker benadrukken dat het van belang is om uit je eigen bubbel van verantwoordelijk burgerschap te treden om een bredere groep te bereiken?

Het vertrouwen in de overheid is in het geding, maar die overheid blijft met dezelfde oude technieken werken en denkt zo gezag af te dwingen. Minister-president Rutte ontving onlangs een aantal CEO’s van beursgenoteerde bedrijven, er werd naar afloop nauwelijks inhoudelijk gerapporteerd anders dan ‘werk aan je maatschappelijke zichtbaarheid’. Een mooi initiatief, maar het zal de grote groep burgers die zeker meent te weten dat ‘de overheid bedrijven de hand boven het hoofd houdt’ niet aan het twijfelen brengen. Terwijl er al heel goede voorbeelden zijn hoe de overheid zich kan laten gelden. De campagne en wetgeving ‘Onder de 18 geen druppel’ was bedoeld voor de ouders en heeft significant effect. Gemeente Amsterdam heeft extreem suikerhoudende energiedrankjes uit de school-drankautomaten laten verwijderen. Dit zijn maatregelen die buitengewoon betuttelend zijn, maar waar behalve de industrie iedereen beter van wordt. En de industrie kan andere verdienmodellen ontwikkelen die wel gezondheidbevorderend zijn.

Moeten wij ons er bij neerleggen dat je in de ene postcode gemiddeld vijftien jaar langer gezond leeft dan in die andere postcode?
Ongelijkheid in de postcodes
Moeten wij ons er bij neerleggen dat je in de ene postcode gemiddeld vijftien jaar langer gezond leeft dan in die andere postcode. Is de gezondheid verdeeld naar postcode ? Wat krijgen wij nou? Natuurlijk niet. Dan zeggen de preventiedeskundigen dat het ‘opleiding bepaald’ is. Dat is natuurlijk maar een deeltje van de verklaring; het is vooral leefstijl bepaald. En helaas voor het segment van de Structuurzoekers, zij wonen vaker in de postcodegebieden waar de gezonde levensverwachting aanzienlijk lager ligt. Het zijn ook de Structuurzoekers die menen ‘als je overal op moet letten kan je niets meer eten’; zij maken vaker gebruik van snacks, snoep en gefabriceerd voedsel en hebben de weg naar ‘vers’ en ‘gezond’ minder vaak gevonden en zijn er van overtuigd dat ‘gezond eten niet meer te betalen is’. De aanstaande BTW-verhoging op groente en fruit bevestigt hen in hun wanhoop en onze bestuurders zouden op dit gebied geen dommer besluit hebben kunnen nemen.

Wil van het publiek
Is geld een probleem? Willen wij veel geld en energie vrijmaken, dan moeten wij ons zinloze, ineffectieve, energie- en geldverslindende drugsbeleid omgooien. Een glas wijn laten wij ons niet afnemen. De drooglegging in de Verenigde Staten bijna 100 jaar geleden werd weer gestopt toen bleek dat de handhaving onbegonnen werk was en de maffia steeds sterker werd. Een joint of een ecstasy-pilletje laten wij ons ook niet meer afnemen, anders gezegd: de marktwerking (de vraag) is vele malen sterker dan de repressie. Ondanks ‘The War on Drugs’ is wereldwijd de strijd gestreden, net als tijdens de befaamde drooglegging. Onze gevangenissen en het justitiële apparaat zijn verstopt geraakt, drugsbendes liquideren de tegenpartij en de ondernemers van de talloze laboratoria weigeren met hun identificatiepasje naar de gemeentelijke afvalverwerking te gaan. Met alle gevolgen van dien. Denkt u dat het minder wordt? Steeds meer landen of staten (USA) gaan over op legalisering en zien de staatskas gespekt en krijgen greep op kwaliteit en distributie. Dat is pas een verbetering op de voedsel- en consumptieveiligheid. Want legalisering is geen uitdeling. Onze bewindspersonen kunnen nog zo vaak voor de camera verklaren dat ‘het vies spul is’, maar dat bepaalt de burger zelf wel. Het probleem is eerder dat het zo lekker is en daarom moeten hersenen in hun vormende periode, tot globaal 24 jaar zoveel mogelijk van alcohol en drugs verschoond blijven. Juist jongeren uit de groep Structuurzoekers kunnen zich letterlijk suf blowen zonder dat iemand daar corrigerend optreedt. Op dit thema is competent en intelligent beleid nodig, doorgaan op de huidige weg is alleen maar dom.

Laten wij ieder van ons, vanuit onze eigen positie stelling en verantwoordelijkheid nemen en die ook uitspreken om onnodige regels af te schaffen maar vooral om de moraliteit hoog te houden
Persoonlijke gezondheidszorg en zindelijke varkens
Ik sluit af met een paar positieve voorbeelden. Bij het uiteenvallen van de Sovjet Unie zag Estland zichzelf met lege handen staan, maar de opkomende internettechnologie sprak een aantal wijze mensen aan en daar werd een focus op gelegd. Ik wil er één aspect uitlichten, hun preventie- en e-health-programma aan de hand van DNA-profielen. Zij hebben eerst de wettelijke privacy bescherming waterdicht gemaakt en vervolgens burgers de mogelijkheid geboden hun DNA-profiel te laten meten. Op basis van dit DNA-profiel kan nu worden bepaald of de betreffende persoon een hogere kans heeft op vele aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, diabetes, glaucoom. Voordat de eerste symptomen zich manifesteren of serieus worden genomen kan er al preventief worden opgetreden. Ongeveer 20% van de Estonians geeft op voorhand aan liever niets hierover te willen weten. Om direct een knuppel in het hoenderhok te gooien: bij een aanzienlijke korting op de ziektekostenpolis zouden de Nederlanders in de rij staan om hun DNA-profiel af te geven. Voor de ziektekostenverzekeraars een interessante uitdaging en met het oog op preventie een lonkend business model, met als mogelijk nadeel dat de onderzoeksgroep langer leeft.

Van een heel andere orde is dit kleinschalige voorbeeld, maar dat zet ons met beide benen op de grond. Boer Scheepens uit Oirschot heeft een werkelijke band met zijn varkens en heeft ze zindelijk gemaakt. Varkens zijn intelligenter dan de meeste honden, en de scheiding van poep en pies elimineert de ammoniakuitstoot. Bij de grootschalige varkensstallen is dit in de huidige opstelling onmogelijk te realiseren, maar er zijn andere mogelijkheden. Varkens communiceren terug naar mensen en kunnen een openbaring zijn voor mensen die zelf niet lekker in hun vel zitten.

Beste verantwoordelijke toehoorders, het gaat over het algemeen goed tot erg goed in Nederland, maar een incident of calamiteit ligt altijd op de loer. Laten wij ieder van ons, vanuit onze eigen positie stelling en verantwoordelijkheid nemen en die ook uitspreken om onnodige regels af te schaffen maar vooral om de moraliteit hoog te houden.
Fotocredits: 'Mentality Model', Motivaction
Dit artikel afdrukken