Lees ook
Graaien dankzij de hoge inflatie is een thema dat met name speelt rond je dagelijkse boodschappen. Volgens de Socialistische Partij zijn supermarkten de grote graaiers. Ook GroenLinks blijkt dat te denken; voorman Jesse Klaver pakte Albert Heijn tijdens een overleg van het bedrijf met Kamerleden keihard aan.

De SP is gisteren gestart met een harde naming & shaming campagne tegen de supermarkten. Albert Heijn is de gebeten hond. Vice-premier en minister van Financiën Kaag probeerde de campagne met woorden in de Tweede Kamer te dempen, maar slaagde daar niet in.

Foodlog schrijft al een tijdje over de ontwikkelingen in Frankrijk, waar begin dit jaar Lidl-inkoopbaas Michel Biero de overheid wees op iets geks.

Het is bijzonder dat de inkoopbaas van de Duitse discounter Lidl de Franse overheid binnen enkele maanden zover heeft gekregen dat ze bedrijven als Unilever en Danone wettelijk verplicht om hun prijzen te verlagen
Goedkoop mandje
Supermarkten moesten het Franse publiek een mandje betaalbare boodschappen leveren, vond de regering. Dat vond ook Biero, maar hij wees erop dat de verwerkende industrie dan wel mee moet doen. Biero overtuigde de regering in Parijs ervan dat die te gemakkelijk hun prijzen kunnen verhogen omdat supers nu eenmaal niet van lege schappen houden en Frankrijk een wet had ingevoerd die supermarkten dwong hun prijzen te accepteren. In een paar maanden keerde hij het pleit.

Niet de supermarkten maar de verwerkende industrie is in de beeldvorming nu de boeman omdat bedrijven als Danone, Lactalis, Nestlé en Unilever hun marge niet inzetten om het publiek te helpen boodschappen betaalbaar te houden. Onderstaande grafiek met de marges van de verwerkende industrie in blauw (opgesteld door Eurcommerce, de koepel van Europese winkelorganisaties) suggereert dat ze dat beter kunnen dan supermarkten.


Het nieuws verspreidt zich buiten Frankrijk. Gisteren meldden nu.nl en de Financial Times dat de Franse overheid de verwerkers in plaats van de supers aanpakt. Wettelijk zelfs.

Beleggers
Daar zit best een logica achter. Zoals de grafiek laat zien, verdienen verwerkers meer voor belastingen (hun 'operating margin') dan supermarkten. Tegelijk is het weer waar dat juist Nederlandse supermarkten bijvoorbeeld de Belgische detailhandel voor voedsel hebben uitgemergeld. Er valt bijna geen geld meer te verdienen aan het verkopen van boodschappen in België. Ze hebben daar alle marge weggesloopt uit hun eigen activiteit en geven die door aan de consument. Wie zo zaken doet met de concurrentie, heeft lage inkoopprijzen nodig.

De SP zou daar heel tevreden over mogen zijn. Voor ons als consumenten is dat immers fijn. De verwerkers hebben echter te maken met aandeelhouders die dreigen de bedrijven van de hand te doen als ze onvoldoende naar hun verwachtingen presteren; fabrikanten houden er dus niet van om hun marges te verlagen. Dat ontdekten zowel Danone als Unilever toen beide bedrijven volgens beleggers té duurzaam gingen doen.

Te veel geld en te lage rente
In een podcast van het Financieele Dagblad wordt gesuggereerd dat de problemen met graaien vooral worden veroorzaakt door overheden die ook na corona nog altijd te veel geld bij laten drukken en de rente niet of veel te traag verhogen. Dat doen ze uit angst voor een inzakkende economie. Maar bedrijven nemen daardoor het zekere voor het onzekere en verhogen hun prijzen. Het geld is immers in omloop en moet zich verdelen over de economie. Dat klinkt logisch en lijkt in te gaan tegen het gedrag van Nederlandse supermarktorganisaties in de Belgische markt. Daar zijn ze uit op groei (marktaandeel) ten koste van marge. In feite surfen ze op een zieke economie waarin ze groei kunnen najagen omdat geld te goedkoop is en ze het niet hoeven te laten renderen.

Wat de waarheid ook mag zijn, het is bijzonder dat de inkoopbaas van de Duitse discounter Lidl de Franse overheid binnen enkele maanden zover heeft gekregen dat ze bedrijven als Unilever en Danone wettelijk verplicht om hun prijzen te verlagen. En ze doen het nog ook zonder te protesteren dat de wet niet oneerlijk is. De supermarktorganisaties in Frankrijk kunnen tevreden zijn, want ze hoeven alleen maar de prijsverlagingen van de Unilevers en Danone's door te geven aan hun klanten.


Onderwijl denken Nederlanders dat supermarkten boeven zijn en Fransen dat je de Unilevers en Danone's moet uitkleden. De SP stelt in feite voor de supermarkten via harde en opruiende shaming uit te kleden zoals dat in Frankrijk wettelijk gebeurt met de verwerkers. Toch lijkt het er echt op dat er bij de supers niet veel te halen valt.

Toch beweegt de markt misschien wel langzaam die ondenkbare kant op
Gekke vraag
Een gekke vraag misschien. Stel dat de grote retailketens hun deuren sluiten omdat de wet of shaming hen verplicht met verlies te draaien, waar moeten we dan boodschappen doen? En diezelfde vraag geldt uiteindelijk ook voor de verwerkers: als zij te weinig verdienen, waarom zouden ze hun fabrieken dan laten draaien voor klanten die hun spullen niet kunnen betalen? Toch beweegt de markt misschien wel langzaam die ondenkbare kant op omdat er te veel geld in omloop is en de politiek ertoe neigt de problemen aan de verkeerde kant van de economie te willen aanpakken. De rente moet omhoog en de staatsuitgaven omlaag. Dat zal ertoe leiden dat we minder kunnen kopen, maar het zal niet veel duurder worden. Dat is duurzaam en niet duurder, precies zoals we het in de EU willen.


Mickey Mouse geld?
Graaiflatie is inmiddels al een dikke maand onderwerp van gesprek onder economen: bestaat het wel of is er iets anders aan de hand?

Vakbond FNV publiceerde een overzicht waaruit zou blijken dat bedrijven massaal woekerwinsten maakten over de rug van consumenten. Economen van Rabobank signaleerden dat er "opvallende” dingen gebeurden, maar wilden nou ook weer niet beweren dat er op grote schaal sprake was van graaiflatie. De Telegraaf had geen boodschap aan die nuance en kopte met chocoladeletters Onderzoek bewijst dat graaiflatie plaatsvindt. In het vakblad ESB werd het Rabo-onderzoek onderuit gehaald. Het zou gebaseerd zijn op "verkeerde aannames” en daarom leiden tot betekenisloze conclusies. Ondertussen hebben ook de Europese Centrale Bank en het Internationaal Monetair Fonds zich uitgesproken over de oorzaken van de inflatiegolf waar de economie, overheid en burgers mee worden geconfronteerd.

De in de tekst hierboven al genoemde podcast van het Financieele Dagblad ziet de oorzaak vooral in de hoeveelheid geld die in omloop is en nog steeds wordt vergroot door overheden. Daardoor staat de echte economie niet meer in verhouding tot de hoeveelheid geld. De disruptie (door de coronapandemie en de oorlog in Oekraïne) van productie en logistiek heeft de beschikbaarheid van producten verstoord. Daardoor ervaart het publiek schaarste en wil het meer geld uitgeven. Die twee factoren jagen de geldontwaarding aan, die met name in de voedselketen duidelijk merkbaar zijn vanwege vertragingseffecten die op dagelijkse basis door consumenten worden ervaren. Eten doen we immers iedere dag; een TV, schoenen, een broek of een auto kopen doen we veel minder vaak. Bijna 70% van het Nederlandse publiek zegt daarom inmiddels winkelprijzen goed in de gaten te houden.

In een zitting met leden van de Tweede Kamer maakte Debby Lanser van het Centraal Planbureau duidelijk dat er economische sectoren zijn waar de afgelopen tijd opvallend veel winst wordt gemaakt. "Maar", zei ze erbij, "dat wil nog niet meteen zeggen dat er sprake is van graaien.” Een hoge winst moet je corrigeren voor inflatie, zei ze met zoveel woorden. Dat was ook de conclusie van het artikel in ESB.

GroenLinks-leider Jesse Klaver leek dat niet te begrijpen en riep het kabinet juist op om de "woekerwinsten” van bedrijven - waaronder Albert Heijn en Unilever - af te romen en de opbrengst ervan te gebruiken om het minimumloon te verhogen.

Inmiddels begint duidelijk te worden dat de fysieke productie van bedrijven krimpt, terwijl hun omzetten en winsten op papier toenemen. Dat zou kunnen betekenen dat de groei van de winsten Mickey Mouse-geld is, terwijl de echte economie krimpt. Het afromen van winsten is minder effectief dan het in balans brengen van de geldhoeveelheid en de omvang van de reële economie. Dat kan door de rente te verhogen en overheden minder te laten strooien geld (denk aan de vele miljarden die in Nederland nog steeds beschikbaar worden gesteld als compensatie voor beleidsmissers). Het gevaar daarvan is echter dat de economie zich diepgaand moet resetten.
Dat kan allerlei onvoorspelbare effecten oproepen, beperkt de koopkracht van consumenten en vergroot de kans op onrust in de samenleving zonder de mogelijkheid om die tijdelijk te dempen door geld bij te drukken. Klavers wens om het minimumloon te verhogen, valt niet te realiseren door het met lucht op te pompen. Als inderdaad sprake is van een Mickey Mouse economie is het logisch te verwachten dat het door hem voorgestelde beleid de inflatoire cyclus verder zal versterken.

Het ESB-artikel concludeerde dat deze kijk op de actuele economische situatie vermoedelijk correct is: "Na correctie van de berekeningen blijken de bedrijfswinsten in Nederland als percentage van de economische activiteit te zijn gedaald en niet te zijn gestegen. Graaiflatie, waarbij bedrijven disproportioneel hun prijzen verhogen om de winst te vergroten, is dan ook niet waarschijnlijk." Die conclusie wordt versterkt door een feitelijk bericht begin deze maand van het CBS: Drie kwart van de bedrijven geeft aan dat ze hogere kosten niet (geheel) kunnen doorberekenen aan klanten. Een verwachte verslechtering van de concurrentiepositie is de meest genoemde reden voor het niet volledig doorberekenen van kostenstijgingen. Het merendeel van de ondernemers geeft aan dat de schuldenlast niet is verzwaard vergeleken met een jaar eerder. Wel geeft 5 procent van de ondernemers aan dat hun schuldenlast problematisch is.
Dit artikel afdrukken