Lees ook
Etiketteringseisen voor producten zouden bedoeld moeten zijn om de geïnteresseerde consument van de voor hem belangrijke informatie te voorzien, bijvoorbeeld over de hoeveelheid zout en suiker die in een product zitten. Zitten er in het product voedingsstoffen waarvan al decennia lang bekend is dat ze van belang zijn voor onze gezondheid, dan is het logisch dat ook de hoeveelheid daarvan op het etiket vermeld moet worden.

In het geval van extra vergine olijfolie voldoet de etikettering niet aan deze door vermoedelijk iedereen als logisch ervaren basiseisen. Dat biedt de mogelijkheid om te rommelen met de waardevolle inhoudsstoffen van het product. Dat mag geen 'sjoemelen' heten omdat er niets illegaals wordt gedaan, maar slechts gebruik wordt gemaakt van de onwetendheid van consumenten en die van de wetgever. Ik vind wel dat het moreel aan de kaak moet worden gesteld.

Recent meldden diverse media dat olijfolie waar in Italië mee 'gesjoemeld' is, ook in Nederland ingevoerd werd. In het AD, dat aandacht aan het olijfolieschandaal besteedde, luidt de laatste zin: De fraude met de olijfolie zou geen gevaar hebben opgeleverd voor de volksgezondheid.
Dat is maar de vraag.

Het mediterrane dieet
Olijfolie is een belangrijk bestanddeel van het ‘mediterrane dieet’1, 2, 3. Veel voedingsdeskundigen zien dit dieet als één van de gezondste diëten. Alleen prof. dr. Martijn Katan heeft een ander oordeel en plaatste er in zijn afscheidscollege In Praise of Nutrients een aantal kanttekeningen bij.

Met Katans aanpak: “Getting the right food to the right people requires more than scientific insight, it requires politics and campaigning. But everything begins with the knowledge of what it is in food that makes people healthy or ill. Here the reductionist approach has created knowledge that lasts” ben ik het eens, maar dan moet je wel eerst je best doen om alle belangrijke bestanddelen van het mediterrane dieet te benoemen. Daar ontbreekt het bij hem aan.

Het wordt tijd dat “de echte waarheid op tafel komt” en dat ook door het Voedingscentrum voor onze gezondheid relevante informatie wordt verstrekt over de samenstelling van olijfolie
Het mediterrane dieet in de praktijk
Kenmerk van het mediterrane dieet is het gebruik van een goede kwaliteit olijfolie in hoeveelheden tot wel 40 ml per persoon per dag. In de praktijk betekent dit dat groente wordt voorzien van een flinke scheut olijfolie. Dat bevordert het effectief opnemen van de gezonde en bijzondere fytonutriënten uit de groente en vervolgens de overdracht naar het bloedserum.
Daarnaast kenmerkt het mediterrane dieet zich - in mijn praktijkervaring - door een schoteltje met olijfolie bij het ontbijt om daar het brood in te dopen. het eten van opgewarmde tomaten of tomatensaus (lycopeen), de toepassing van veel kruiden (bijzondere antioxidanten), veel vis en weinig vlees en na iedere maaltijd een paar vruchten (lage GI index). Bij de lunch op de Zuid-Europese raffinaderij, waar ik in 1965 werkte, kreeg iedereen bovendien een kwart liter rode wijn.

Maculadegeneratie
In april 1994 heb ik in Tel Aviv een conferentie bijgewoond waar de gezondheidsaspecten van olijfolie werden besproken. De voorzitter opende deze conferentie met de woorden: “Olijfolie moet wel iets bijzonders zijn want in alle landen waar veel olijfolie wordt gebruikt, komen veel minder oogklachten voor”. Dit is later bevestigd door een onderzoek dat 8 jaar geleden werd uitgevoerd aan de Universiteit van Melbourne door Elaine G. T. Chong. Eén van haar conclusies: “Olive oil emerged as protective against late disease AMD. When those who reported consuming at least 100 milliliters per week olive oil were compared with those who consumed less than 1 milliliter per week, they were found to have a 52 percent lower risk of late AMD.”

Dr. Frank van Berkum attendeerde mij op dit artikel, waarin wordt bevestigd dat het risico op het krijgen op maculadegeneratie wordt verminderd indien men zich strikt aan het mediterrane dieet houdt. Ook de PREDIMED studie bevestigt dat het mediterrane dieet in de vorm zoals dat gebruikt werd, gezond is. Jammer genoeg ontbreekt de specificatie van de gebruikte olijfolie.

Conclusie: Het is bij herhaling aangetoond dat er duidelijke aanwijzingen zijn dat het mediterrane dieet een zeer gezond dieet is. Het is vermoedelijk ook goed voor de gezondheid van onze ogen.

Samenstelling na de koude persing
In de jaren '60 speelden de gezondheidsaspecten van olijfolie geen enkele rol. Ook nu wordt voor veel mensen de kwaliteit van olijfolie bepaald door de smaak. Eigenlijk zouden in deze tijd, nu we de samenstelling goed kennen en deze eenvoudig bepaald kan worden, de gezondheidsaspecten de belangrijkste kwaliteitsaspecten moeten zijn. Het wordt tijd dat “de echte waarheid op tafel komt” en dat ook door het Voedingscentrum voor onze gezondheid relevante informatie wordt verstrekt over de samenstelling van olijfolie.

In extra vergine olijfolie zitten de volgende belangrijke stoffen:
- Triglyceriden met een hoge concentratie aan oliezuur, een omega-9 vetzuur, meestal ongeveer 15 % van het verzadigde stearinezuur en maximaal 10% meervoudig onverzadigde vetzuren. Zie voor meer informatie de tabel van het voedingscentrum.
Een kleine hoeveelheid vrije vetzuren, welke bepalend zijn voor de smaak.

- Squaleen heeft heel bijzondere eigenschappen, die overzichtelijk beschreven staan op Wikipedia. Squaleen is voor de eerste keer ontdekt in diepzee-haaien. Deze haaien kunnen wel tot drie km diep duiken, omdat het squaleen in staat is voor zuurstof te zorgen door reductie van water. De bekendheid met de stof squaleen is zeer gering. Dat blijkt onder meer uit het feit dat squaleen na de Golfoorlog verdacht werd van het veroorzaken van het Golfoorlog syndroom bij de teruggekeerde soldaten. Deze conclusie bleek echter veel te snel te zijn getrokken. De Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) heeft daar later excuses voor aangeboden.
Gebruikers van squaleen hebben minder risico op kanker, met name borstkanker.

Dit is eenvoudig te verhelpen door de juiste etiketteringseisen te stellen. Het is de taak van de wetgever om daar iets aan te doen, zodat de NVWA's van de Europese lidstaten niet langer als tandeloze tijgers hoeven toe te kijken hoe legaal gesjoemel onder hun ogen dagelijks kan plaatsvinden
In olijfolie zit meestal een hoeveelheid van 0,4% – 0,6% aan squaleen, maar zelfs gehaltes van 0,7% komen voor. Voor olijfolie producerende bedrijven blijkt het aantrekkelijk squaleen uit de olijfolie te halen en deze te gebruiken voor veel duurdere toepassingen. Squaleen kan namelijk technisch vrij simpel uit de olijfolie worden verwijderd en gezuiverd. Het is vervolgens een waardevol ingrediënt in peperdure cosmetische crèmes, waarmee veel geld wordt verdiend.

Op mijn herhaalde vragen per email aan Bertolli Nederland en Monino hoeveel squaleen er in hun olijfolie zit kreeg ik tot drie keer toe geen antwoord. Bertolli Duitsland was bereid om mij wel informatie te geven. Zij stelden dat het kon variëren tussen de 0,125% en 0,75%. Dat is eigenlijk al verdacht, want het zou minimaal 0.3% moeten zijn. Carbonell meldde mij een gehalte van 0,6% tot 0,8%, maar daar geloof ik niets van, aangezien het gemiddelde gehalte 0,4% tot 0,6% is.

- Polyfenolen; ongeveer 0,3%. Het Italiaanse bedrijf La Vialla heeft in nauwe samenwerking met een Italiaanse universiteit onderzoek gedaan en de resultaten zijn recent gepubliceerd en samengevat in het Nederlands. Zie ook Wikipedia over polyfenolen.

- Vitamine E; 20 mg per 100 gram olie. De gezondheidsaspecten zijn bekend en incidenteel wordt op het etiket vermeld hoeveel er inzit, bijvoorbeeld 20 wppm (weight parts per million).

Verschillende manieren om te sjoemelen
In Nederland is de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) verantwoordelijk voor de controle op voedsel- en etikettenfraude. 'Sjoemelen' met olijfolie kan op verschillende manieren gebeuren. Zo kunnen producenten inferieure kwaliteiten olijfolie goedkoop aankopen en aan de extra vergine olijfolie toevoegen. De Italiaanse olijfolie-politie, die regelmatig producenten controleert, moet deze vorm van fraude vaststellen en deed dat ook bij het recente olijfolieschandaal.

Een andere vorm van 'sjoemelen' is het verwijderen van het dure squaleen uit de olijfolie. Dat is eenvoudiger te realiseren omdat er geen wettelijke verplichting is om etiket alle wezenlijke inhoudsstoffen te laten vermelden. Wat precies op een etiket moet staan, is vastgelegd in de Warenwet Informatie Levensmiddelen (WIL) en in de Europese wet Voedselinformatie. De NVWA houdt hier toezicht op.

Het is mij al jaren een doorn in het oog:
- Dat op etiketten de feitelijke samenstelling van olijfolie niet staat vermeld
- Dat op etiketten niet vermeld staat hoeveel squaleen, polyfenolen en vitamine E er in de olijfolie zitten
- Dat op de etiketten producten staan vermeld die nog nooit in olijfolie hebben gezeten, zoals koolhydraten, suikers, eiwitten, vezels, zout en cholesterol (een in Spanje gekochte fles Carbonell)
- Dat op deze etiketten verwarrende informatie staat, bijvoorbeeld dat het cholesterol gehalte 0% is. Squaleen wordt in de lever omgezet in cholesterol. Of het bijdraagt aan een verhoging van het cholesterol is onbekend. Het is buitengewoon jammer dat Dr. Frank van Berkum in zijn boek over het Mediterrane dieet hieraan geen aandacht heeft besteed.

Ik heb de NVWA om een reactie gevraagd. Onze officiële voedselwaakhond beschouwt het vanuit zijn handhavende en controlerende taak, niet als zijn opdracht om daar op in te gaan. Een en ander ondanks de eerdere opmerking in het AD naar aanleiding van het olijfolieschandaal: De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) is op de hoogte van de kwestie. Woordvoerder Paula de Jonge zegt dat de organisatie eerst het Italiaanse onderzoek afwacht. "Het onderwerp is ook interessant voor ons'', aldus De Jonge. Fraude met betrekking tot voedsel is een onderwerp dat binnen de NVWA valt. Zij controleert onder andere of wat er op het etiket staat ook klopt met de inhoud van de verpakking.


Keer op keer blijkt de slechte etikettering gerommel mogelijk te maken
Sjoemelen met olijfolie komt veel voor
Gesjoemel en fraude met olijfolie krijgt in de Europese media veel aandacht. Een korte bloemlezing met berichten uit België, Nederland en Duitsland, waar Der Spiegel kopt 80 Prozent des italienischen Olivenöls sollen gepanscht sein, en onder andere Focus, N-TV en de Huffington Post aandacht besteden aan het recente olijfolieschandaal. Er kunnen nog zeker 10 andere, verschillende, verwijzingen worden gegeven.

Keer op keer blijkt de slechte etikettering gerommel mogelijk te maken.

Wetgever moet legaal sjoemelen halt toe roepen
De huidige etikettering van olijfolie is ontoereikend en verwarrend. Dat opent de mogelijkheid tot sjoemelen en fraude. Bovendien krijgen consumenten niet de informatie die zij nodig hebben om het gezondste product te kiezen. Dit is eenvoudig te verhelpen door de juiste etiketteringseisen te stellen. Het is de taak van de wetgever om daar iets aan te doen, zodat de NVWA's van de Europese lidstaten niet langer als tandeloze tijgers hoeven toe te kijken hoe legaal gesjoemel onder hun ogen dagelijks kan plaatsvinden.

Noten
1. Ancel Keys, grondlegger van het mediterrane dieet, Wikipedia
2. 'Mediterranean diet: A heart-healthy eating plan', Nutrition and healthy eating, Mayo Clinic
3. 'What is a Mediterranean diet?', NHS choices, Live Well

Fotocredits: 'Olive Oil', Nature And
Dit artikel afdrukken