In het geval van extra vergine olijfolie voldoet de etikettering niet aan deze door vermoedelijk iedereen als logisch ervaren basiseisen. Dat biedt de mogelijkheid om te rommelen met de waardevolle inhoudsstoffen van het product. Dat mag geen 'sjoemelen' heten omdat er niets illegaals wordt gedaan, maar slechts gebruik wordt gemaakt van de onwetendheid van consumenten en die van de wetgever. Ik vind wel dat het moreel aan de kaak moet worden gesteld.
Recent meldden diverse media dat olijfolie waar in Italië mee 'gesjoemeld' is, ook in Nederland ingevoerd werd. In het AD, dat aandacht aan het olijfolieschandaal besteedde, luidt de laatste zin: De fraude met de olijfolie zou geen gevaar hebben opgeleverd voor de volksgezondheid.
Dat is maar de vraag.
Het mediterrane dieet
Olijfolie is een belangrijk bestanddeel van het ‘mediterrane dieet’1, 2, 3. Veel voedingsdeskundigen zien dit dieet als één van de gezondste diëten. Alleen prof. dr. Martijn Katan heeft een ander oordeel en plaatste er in zijn afscheidscollege In Praise of Nutrients een aantal kanttekeningen bij.
Met Katans aanpak: “Getting the right food to the right people requires more than scientific insight, it requires politics and campaigning. But everything begins with the knowledge of what it is in food that makes people healthy or ill. Here the reductionist approach has created knowledge that lasts” ben ik het eens, maar dan moet je wel eerst je best doen om alle belangrijke bestanddelen van het mediterrane dieet te benoemen. Daar ontbreekt het bij hem aan.
Het wordt tijd dat “de echte waarheid op tafel komt” en dat ook door het Voedingscentrum voor onze gezondheid relevante informatie wordt verstrekt over de samenstelling van olijfolieHet mediterrane dieet in de praktijk
Kenmerk van het mediterrane dieet is het gebruik van een goede kwaliteit olijfolie in hoeveelheden tot wel 40 ml per persoon per dag. In de praktijk betekent dit dat groente wordt voorzien van een flinke scheut olijfolie. Dat bevordert het effectief opnemen van de gezonde en bijzondere fytonutriënten uit de groente en vervolgens de overdracht naar het bloedserum.
Daarnaast kenmerkt het mediterrane dieet zich - in mijn praktijkervaring - door een schoteltje met olijfolie bij het ontbijt om daar het brood in te dopen. het eten van opgewarmde tomaten of tomatensaus (lycopeen), de toepassing van veel kruiden (bijzondere antioxidanten), veel vis en weinig vlees en na iedere maaltijd een paar vruchten (lage GI index). Bij de lunch op de Zuid-Europese raffinaderij, waar ik in 1965 werkte, kreeg iedereen bovendien een kwart liter rode wijn.
Maculadegeneratie
In april 1994 heb ik in Tel Aviv een conferentie bijgewoond waar de gezondheidsaspecten van olijfolie werden besproken. De voorzitter opende deze conferentie met de woorden: “Olijfolie moet wel iets bijzonders zijn want in alle landen waar veel olijfolie wordt gebruikt, komen veel minder oogklachten voor”. Dit is later bevestigd door een onderzoek dat 8 jaar geleden werd uitgevoerd aan de Universiteit van Melbourne door Elaine G. T. Chong. Eén van haar conclusies: “Olive oil emerged as protective against late disease AMD. When those who reported consuming at least 100 milliliters per week olive oil were compared with those who consumed less than 1 milliliter per week, they were found to have a 52 percent lower risk of late AMD.”
Dr. Frank van Berkum attendeerde mij op dit artikel, waarin wordt bevestigd dat het risico op het krijgen op maculadegeneratie wordt verminderd indien men zich strikt aan het mediterrane dieet houdt. Ook de PREDIMED studie bevestigt dat het mediterrane dieet in de vorm zoals dat gebruikt werd, gezond is. Jammer genoeg ontbreekt de specificatie van de gebruikte olijfolie.
Conclusie: Het is bij herhaling aangetoond dat er duidelijke aanwijzingen zijn dat het mediterrane dieet een zeer gezond dieet is. Het is vermoedelijk ook goed voor de gezondheid van onze ogen.
Samenstelling na de koude persing
In de jaren '60 speelden de gezondheidsaspecten van olijfolie geen enkele rol. Ook nu wordt voor veel mensen de kwaliteit van olijfolie bepaald door de smaak. Eigenlijk zouden in deze tijd, nu we de samenstelling goed kennen en deze eenvoudig bepaald kan worden, de gezondheidsaspecten de belangrijkste kwaliteitsaspecten moeten zijn. Het wordt tijd dat “de echte waarheid op tafel komt” en dat ook door het Voedingscentrum voor onze gezondheid relevante informatie wordt verstrekt over de samenstelling van olijfolie.
In extra vergine olijfolie zitten de volgende belangrijke stoffen:
- Triglyceriden met een hoge concentratie aan oliezuur, een omega-9 vetzuur, meestal ongeveer 15 % van het verzadigde stearinezuur en maximaal 10% meervoudig onverzadigde vetzuren. Zie voor meer informatie de tabel van het voedingscentrum.
Een kleine hoeveelheid vrije vetzuren, welke bepalend zijn voor de smaak.
- Squaleen heeft heel bijzondere eigenschappen, die overzichtelijk beschreven staan op Wikipedia. Squaleen is voor de eerste keer ontdekt in diepzee-haaien. Deze haaien kunnen wel tot drie km diep duiken, omdat het squaleen in staat is voor zuurstof te zorgen door reductie van water. De bekendheid met de stof squaleen is zeer gering. Dat blijkt onder meer uit het feit dat squaleen na de Golfoorlog verdacht werd van het veroorzaken van het Golfoorlog syndroom bij de teruggekeerde soldaten. Deze conclusie bleek echter veel te snel te zijn getrokken. De Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) heeft daar later excuses voor aangeboden.
Gebruikers van squaleen hebben minder risico op kanker, met name borstkanker.
Dit is eenvoudig te verhelpen door de juiste etiketteringseisen te stellen. Het is de taak van de wetgever om daar iets aan te doen, zodat de NVWA's van de Europese lidstaten niet langer als tandeloze tijgers hoeven toe te kijken hoe legaal gesjoemel onder hun ogen dagelijks kan plaatsvindenIn olijfolie zit meestal een hoeveelheid van 0,4% – 0,6% aan squaleen, maar zelfs gehaltes van 0,7% komen voor. Voor olijfolie producerende bedrijven blijkt het aantrekkelijk squaleen uit de olijfolie te halen en deze te gebruiken voor veel duurdere toepassingen. Squaleen kan namelijk technisch vrij simpel uit de olijfolie worden verwijderd en gezuiverd. Het is vervolgens een waardevol ingrediënt in peperdure cosmetische crèmes, waarmee veel geld wordt verdiend.
Op mijn herhaalde vragen per email aan Bertolli Nederland en Monino hoeveel squaleen er in hun olijfolie zit kreeg ik tot drie keer toe geen antwoord. Bertolli Duitsland was bereid om mij wel informatie te geven. Zij stelden dat het kon variëren tussen de 0,125% en 0,75%. Dat is eigenlijk al verdacht, want het zou minimaal 0.3% moeten zijn. Carbonell meldde mij een gehalte van 0,6% tot 0,8%, maar daar geloof ik niets van, aangezien het gemiddelde gehalte 0,4% tot 0,6% is.
- Polyfenolen; ongeveer 0,3%. Het Italiaanse bedrijf La Vialla heeft in nauwe samenwerking met een Italiaanse universiteit onderzoek gedaan en de resultaten zijn recent gepubliceerd en samengevat in het Nederlands. Zie ook Wikipedia over polyfenolen.
- Vitamine E; 20 mg per 100 gram olie. De gezondheidsaspecten zijn bekend en incidenteel wordt op het etiket vermeld hoeveel er inzit, bijvoorbeeld 20 wppm (weight parts per million).
Verschillende manieren om te sjoemelen
In Nederland is de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) verantwoordelijk voor de controle op voedsel- en etikettenfraude. 'Sjoemelen' met olijfolie kan op verschillende manieren gebeuren. Zo kunnen producenten inferieure kwaliteiten olijfolie goedkoop aankopen en aan de extra vergine olijfolie toevoegen. De Italiaanse olijfolie-politie, die regelmatig producenten controleert, moet deze vorm van fraude vaststellen en deed dat ook bij het recente olijfolieschandaal.
Een andere vorm van 'sjoemelen' is het verwijderen van het dure squaleen uit de olijfolie. Dat is eenvoudiger te realiseren omdat er geen wettelijke verplichting is om etiket alle wezenlijke inhoudsstoffen te laten vermelden. Wat precies op een etiket moet staan, is vastgelegd in de Warenwet Informatie Levensmiddelen (WIL) en in de Europese wet Voedselinformatie. De NVWA houdt hier toezicht op.
Het is mij al jaren een doorn in het oog:
- Dat op etiketten de feitelijke samenstelling van olijfolie niet staat vermeld
- Dat op etiketten niet vermeld staat hoeveel squaleen, polyfenolen en vitamine E er in de olijfolie zitten
- Dat op de etiketten producten staan vermeld die nog nooit in olijfolie hebben gezeten, zoals koolhydraten, suikers, eiwitten, vezels, zout en cholesterol (een in Spanje gekochte fles Carbonell)
- Dat op deze etiketten verwarrende informatie staat, bijvoorbeeld dat het cholesterol gehalte 0% is. Squaleen wordt in de lever omgezet in cholesterol. Of het bijdraagt aan een verhoging van het cholesterol is onbekend. Het is buitengewoon jammer dat Dr. Frank van Berkum in zijn boek over het Mediterrane dieet hieraan geen aandacht heeft besteed.
Ik heb de NVWA om een reactie gevraagd. Onze officiële voedselwaakhond beschouwt het vanuit zijn handhavende en controlerende taak, niet als zijn opdracht om daar op in te gaan. Een en ander ondanks de eerdere opmerking in het AD naar aanleiding van het olijfolieschandaal: De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) is op de hoogte van de kwestie. Woordvoerder Paula de Jonge zegt dat de organisatie eerst het Italiaanse onderzoek afwacht. "Het onderwerp is ook interessant voor ons'', aldus De Jonge. Fraude met betrekking tot voedsel is een onderwerp dat binnen de NVWA valt. Zij controleert onder andere of wat er op het etiket staat ook klopt met de inhoud van de verpakking.
Sjoemelen met olijfolie komt veel voor
Keer op keer blijkt de slechte etikettering gerommel mogelijk te maken
Gesjoemel en fraude met olijfolie krijgt in de Europese media veel aandacht. Een korte bloemlezing met berichten uit België, Nederland en Duitsland, waar Der Spiegel kopt 80 Prozent des italienischen Olivenöls sollen gepanscht sein, en onder andere Focus, N-TV en de Huffington Post aandacht besteden aan het recente olijfolieschandaal. Er kunnen nog zeker 10 andere, verschillende, verwijzingen worden gegeven.
Keer op keer blijkt de slechte etikettering gerommel mogelijk te maken.
Wetgever moet legaal sjoemelen halt toe roepen
De huidige etikettering van olijfolie is ontoereikend en verwarrend. Dat opent de mogelijkheid tot sjoemelen en fraude. Bovendien krijgen consumenten niet de informatie die zij nodig hebben om het gezondste product te kiezen. Dit is eenvoudig te verhelpen door de juiste etiketteringseisen te stellen. Het is de taak van de wetgever om daar iets aan te doen, zodat de NVWA's van de Europese lidstaten niet langer als tandeloze tijgers hoeven toe te kijken hoe legaal gesjoemel onder hun ogen dagelijks kan plaatsvinden.
Noten
1. Ancel Keys, grondlegger van het mediterrane dieet, Wikipedia
2. 'Mediterranean diet: A heart-healthy eating plan', Nutrition and healthy eating, Mayo Clinic
3. 'What is a Mediterranean diet?', NHS choices, Live Well
Fotocredits: 'Olive Oil', Nature And
Op 8 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Maar weer eens "Rijk van olijven ", van Mort Rosenblum open geslagen. 1996. Zeer leesbaar en inzichtelijk over de wereld van de olijven.
Bedankt Rene, ik heb het ook gezien en er eergisteren iets over gezegd in reactie 10 in het artikel over van Boekel. Het is voor mij weer een mooi voorbeeld dat er in Nederland iets mis is met de controle op de kwaliteit van de producten. Ik ga hierover een brief schrijven aan de Consumentenbond met de vraag of het niet eens tijd wordt een identieke test in Nederland uit te voeren.
Een andere test uit Duitsland Half of 26 Olive Oils Tested ‘Defective’ in Germany
Joep ik heb mij verdiept in de Europese Regelgeving op dit punt en ik geef je de volgende informatie:
2.1 The legal definition of virgin olive oil
Definitions and standards for virgin olive oil are primarily based on European legislation, especially Commission Regulation (EC) No. 1019/2002 of 13 June 2002, on marketing standards for olive oil, and Commission Regulation (EC) No. 702/2007 of 21 June 2007, on the characteristics of olive oil and on the relevant methods of analysis. Other standardization organizations, such as the International Olive Council (IOC; www.internationaloliveoil.org/) and The Codex Alimentarius Commission (www.codexalimentarius.org/), take part in defining olive oil standards, but European legislation is the first and main reference worldwide. The European Community recognizes several categories of olive oil, each with its particular qualities and market value.
Virgin olive oil is defined by EC Regulation No 1019/2002 (Art. 3) as follows:
‘Virgin olive oil is the olive oil obtained directly from olives and solely by mechanical means.’ Conformity with this definition is the basic authenticity requirement for virgin olive oil.
Three categories of virgin olive oil are further defined, based on quality criteria, as:
‘extra-virgin olive oil’, ‘virgin olive oil’ and ‘lampante olive oil’. Lampante (literally ‘lamp oil’ according to its use in ancient times) is a virgin olive oil obtained from bad fruit or careless processing and it is of such a low quality that it cannot be used for human consumption and must be refined in order to become edible.
Regulation (EU) No 29/2012, dated 13 January 2012, codifies the substantial amendments that have taken place since regulation No 1019 on olive oil marketing standards was introduced in 2002. One of those, Council Regulation (EC) No 1234/2007 of 22 October 2007, establishes a common organization of agricultural markets and specific provisions for certain agricultural products, olive oil included.
According to this regulation, ‘virgin olive oils’ are defined as:
“oils obtained from the fruit of the olive tree solely by mechanical or other physical means under conditions that do not lead to alterations in the oil, which have not undergone any treatment other than washing, decantation, centrifugation or filtration,
to the exclusion of oils obtained using solvents or adjuvants having a chemical or biochemical action, or by re-esterification processes and any mixture with oils of other kinds.”
Zie:
The Extra-Virgin Olive Oil Handbook, First Edition. Edited by Claudio Peri.
© 2014 John Wiley & Sons, Ltd. Published 2014 by John Wiley & Sons, Ltd.
The extra vergine and olive oil handbook
Andere informatie luidt:
Olive oil is a major source of squalene in the diet. Extra-virgin olive oil contains
200–700 mg of squalene per 100 g of oil, while refined olive oil contains about 25%
less. Other useful hydrocarbons are present in extra-virgin olive oil, as for example
β-carotene (pro-vitamin A), even if in small quantities.
Olive oil and Health
Squalene (Fig. 2.5) is the main hydrocarbon of olive oil (1250–7500 mg/kg).
Characterization and Authentication of Oliveand other edible oils
The most important hydrocarbon found in both virgin and
refined olive oils is squalene. Squalene contents comprised between 2,500 and
9,250 lg/g has been found in olive oils
Het venijn zit in de alinea die boven het woordje Zie: staat.
Mijn kennis van het Engels is onvoldoende om de exacte betekenis hiervan te doorzien.
Inmiddels heb ik met verschillende firma's contact gehad over de vraag: Waarom wordt het squaleen gehalte en het polyfenol gehalte (de twee belangrijkste fytonutriënten) niet vermeld op het etiket.
Er schijnt een enorme angst te zijn bij de firma's die extra vergine olijfolie verkopen om deze waarden op het etiket te vermelden.
Het is ook merkwaardig dat het voedingscentrum dit ook niet doet.
#1 (Joep) Aanvulling zoals toegezegd.
10 Liter Extra Virgin Olive Oil (Bio), na enige vertraging, rechtstreeks ontvangen vanuit Griekenland (Kreta). Uit de informatie begrijp ik dat er geen nutriënten uit zijn verwijderd of toegevoegd. Dan mag ik ook aannemen dat er nog sqaleen in zit. Het uiterlijk is groener en wat dikker (lobbiger) dan de olie van de meeste supermarkt flesjes. De smaak is sterk, maar dat wordt na een aantal maanden minder (milder noemen anderen dat). De etikettering op het blik vermeldt het volgende.
(Bio) Extra virgin Olive Oil obtained directly from olives and solely by mechanical means. Cold extraction.
Average nutritional value/100 ml:
Energy 824 kCal
Fats 92g
- saturated 13g
- mono-unsaturated 73g
- poly-unsaturated 6g
Carbohydrates 0
Sugars 0
Proteins 0
Salt 0
Quality attributes:
Acidity 0,8 max.
Peroxide value 20 mEq max.
Wax content 250 ppm max
UV absorption
K270 0,20 max.
K232 2,50 max.
delta-K 0,01 max.