Lees ook
Seaspiracy, gemaakt door het team achter de bekroonde documentaire Cowspiracy uit 2014, werd eind maart gelanceerd. Omdat Netflix vaak boeiende en knap in elkaar gezette documentaires heeft, keek ik uit naar de première. Maar net als veel collega zee-biologen ben ik zwaar teleurgesteld.

De misstanden die de documentaire belicht kloppen. Er is ernstige overbevissing, een dramatische achteruitgang van het aantal haaien, bijvangst van beschermde soorten en verwoesting van bodemhabitats. Er wordt veel illegaal gevist, want er zijn te weinig middelen om om boten voldoende te controleren. Er zijn landen die het wel best vinden om niet te veel regels te hebben. Bovendien is er nog altijd veel te weinig oog voor de schrijnende werkomstandigheden in de visserij, met name op de illegaal opererende schepen. Dus het is goed dat dit een keer allemaal voor het grote publiek wordt belicht.

Maar de manier waarop dat gebeurt, is nogal misleidend. Christina Hicks, een sociale milieuwetenschapper aan de Lancaster University die werd geïnterviewd voor de film, tweette: "Onnavolgbaar om je cameo te ontdekken in een film die een industrie dichtknijpt waar je van houdt en waaraan je je carrière hebt gewijd."

Duurzame visserij bestaat wel
In Seaspiracy zegt actievoerder Paul Watson van Sea Shepherd plompverloren dat er niet zoiets bestaat als duurzame visserij. Onder visserijbiologen is er toch algemene overeenstemming dat duurzame visserij wel bestaat. Een veelgebruikte standaard daarvoor is Maximum Sustainable Yield. Er is wel wat op dit begrip af te dingen, maar in grote lijnen zijn visbestanden die op dit niveau worden beheerd gezond.

Volgens Seaspiracy moeten overheden beschermde gebieden instellen en schadelijke subsidies afschaffen. Laat dat nou precies zijn waar de door de documentairemakers bekritiseerde milieuorganisaties al jaren voor strijden
De paar woorden van een vertegenwoordigster van Oceana, een NGO die campagne voert voor oceaanbescherming, waren geknipt uit een twee uur durend interview. De (zeer gerespecteerde) Oceana-medewerkster leek nu te suggereren dat er geen definitie van duurzaamheid was, maar ook Oceana erkent juist het principe van Maximum Sustainable Yield.

Foute feiten
Ook kloppen veel feiten niet. Een in de documentaire genoemde voorspelling uit een onderzoek uit 2006, dat "de oceaan leeg zal zijn in 2048" is in 2009 gecorrigeerd door de onderzoeker zelf.

Waar de documentaire het over plastic heeft, slaat de maker de plank helemaal mis. Minstens 46% van het plastic in de oceanen zou van visnetten afkomstig zijn. En de NGOs zouden daarover zwijgen. De cijfers die Seaspiracy opvoert, kloppen niet: het getal komt uit een studie van 1 oceaan gyre; Greenpeace heeft het aandeel visserij op zo’n 10% geschat.

Tientallen NGOs proberen al jarenlang om het probleem van de visnetten (google maar eens het woord ghostnet) te adresseren. Dat de NGOs het op dit moment vooral over wattenstaafjes en plastic verpakkingen hebben, hangt simpelweg samen met het feit dat zij hier de consument op kunnen aanspreken. Volgens Seaspiracy moeten overheden beschermde gebieden instellen en schadelijke subsidies afschaffen. Laat dat nou precies zijn waar de door de documentairemakers bekritiseerde milieuorganisaties al jaren voor strijden.

‘Borstklopperij’
De filmmaker doet net alsof hij de eerste is die eindelijk eens aandacht besteedt aan al deze misstanden. Dat duidt óf op een doortrapte truc om aandacht te vragen óf op een wel heel beperkte kennis van de werkelijkheid. Sinds het begin van dit decennium is door wetenschappers en NGOs op de deur van beleidsmakers geklopt. Ook de pers is niet achtergebleven. In 2004 werd al het geruchtmakende boek 'The End of the Line' van Charles Clover gepubliceerd. Het leidde zelfs tot een documentaireversie. The Cove (2009), een film over dolfijnslachtingen, won zelfs een Oscar.

Is er ook iets goed te vertellen over de film? Zeker! Het is lovenswaardig dat de illegale visserij en moderne slavernij in beeld worden gebracht. Sea Shepherd brengt die zaken voorbeeldig onder de aandacht. Maar de acties van Sea Shepherd zijn symptoombestrijding. Ze lossen de oorzaak van het probleem niet op. Een NGO als de Environmental Justice Foundation brengt de problematiek van illegale visserij en slavernij in beeld, maar gaat ook met overheden om tafel zitten.

Het is veel te gemakkelijk om het truukje van Cowspiracy te herhalen en één Grote Boze Samenzwering te suggereren
Veganistenlobby
Seaspiracy is gemaakt door de veganistenlobby die zich in feite afzet tegen hun medestanders voor gezondere oceanen. De wereld vragen om geen vis meer te eten, is niet realistisch. Ten eerste niet omdat honderden miljoenen mensen over de hele wereld afhankelijk zijn van de kustvisserij. Zij worden met armoede, honger en ondervoeding geconfronteerd, terwijl vis het gezonde deel van hun voeding is. Ten tweede niet omdat een groot deel van de wereldbevolking toch nooit zal stoppen met vis eten.

Het overgrote deel van de maatschappelijke organisaties die zich wereldwijd bekommeren om de toekomst van onze oceanen heeft een meer realistische benadering. Zij proberen de problemen aan te pakken door betere regelgeving en handhaving. Daar zit de bron van verandering en verbetering. Zij zijn ook niet tegen het eten van vis, maar benadrukken de noodzaak van een bewuste keuze, omdat daarmee de vissers worden beloond die zich inspannen om het wel goed te doen.

Helaas is de visketen een van de minst transparante voedselketens in de wereld. Ook de Europese regelgeving is gebrekkig waar het vis betreft. Zolang goede traceerbaarheid nog ontbreekt bij de meeste vis zijn keurmerken het beste alternatief omdat daar in elk geval de keten zoveel mogelijk geborgd is. En waar keurmerken ontbreken, helpt een app als de VISwijzer in elk geval om een meer verantwoorde keuze te kunnen maken.

Verbetering van de regels in Brussel is effectiever dan geen vis meer eten. Met deze eenzijdige documentaire is niemand geholpen. Het is veel te gemakkelijk om het truukje van Cowspiracy te herhalen en één Grote Boze Samenzwering te suggereren. Daar zit de visserij te ingewikkeld voor in elkaar.

Christien Absil is toxicoloog & visserijbioloog. Ze zit als onafhankelijk consultant met alle partijen uit de vissector om de tafel: van vissers tot verkopers. Introduceerde de VISwijzer en heeft de Good Fish Foundation opgericht. Schreef met Wouter Klootwijk ‘De Goede Visgids’. Dit is de eerste aflevering van een regelmatige reeks analyses, columns en opinies.

Update 13 april 2021, 12u05

De Nederlandse Vissersbond noemt in een reactie van 12 april op de film de bekendste Engelstalige kritieken.
Dit artikel afdrukken