Landbouwbeleid Rusland wil meer melkproductie, maar realiteit blijft achter

De consumptie van zuivel in Rusland stijgt jaarlijks en bedraagt ongeveer 250 kg per hoofd van de bevolking. De productie daarentegen daalt al vele jaren en is nu nog slechts 213 kg per hoofd. De zuivelverwerkende industrie heeft dus veel meer vraag dan aanbod. De afgelopen jaren werden de tekorten aangevuld met invoer. Sancties en beperkingen zorgen er intussen voor dat de import verder is beperkt. Ziehier in een notendop het dilemma van de Russische industrie en bevolking.

Tijdens de landbouwbeurs Eurotier in Hannover in november 2014 werd een congres georganiseerd over de melkproductie in Rusland en de omringende landen waarmee het land een gezamenlijke douane-unie vormt; Wit-Rusland, Kazachstan en Oezbekistan. Voorheen hoorde ook Oekraïne daartoe. Tijdens de conferentie werd vanuit verschillende kanten de zuivelsituatie in Rusland belicht. Een algeheel beeld dat naar voren komt is steevast het enorme potentieel van het land qua oppervlakte beschikbare landbouwgrond en beschikbare arbeid. Het grote dilemma is echter het gebrek aan kapitaal, hoogwaardige techniek, genetica, management en voldoende geschoold personeel. “De laatste 20 jaar wordt door de Russische overheid voortdurend geprobeerd om de productie te stimuleren. Er zijn landelijke en regionale financiële programma’s om te zorgen dat de bedrijven investeren om zodoende de productie te doen stijgen. De feiten laten echter een ander beeld zien”, zegt Olga Hunger, medewerker Rusland bij de Duitse landbouworganisatie DLG.


Airat Khairullin is vicevoorzitter van de landbouwcommissie van het Russische federale parlement (de Doema) en van de Vereniging van Melkproducenten in Rusland (Sojuzmoloko). Khairullin vertelde vol enthousiasme over de Russische mogelijkheden.
Vladimir Labinov, hoofd van het departement voor Dierlijke productie en Fokkerij van het Russische ministerie van Landbouw, laat in een grafiek de productie van de afgelopen vijf jaar zien. In 2008 was de melkproductie nog 32,4 miljoen ton. In 2014 is dat gedaald naar 30,2 miljoen ton. “Per koe is het gemiddelde per jaar 4.519 kg. Dat is weinig, maar bedenk wél dat we te maken hebben met soms extreme klimaatomstandigheden. In Siberië is de melkproductie soms slechts 1.000 kg, terwijl dat in een mildere streek in het zuidwesten wel 7.000 kg kan zijn. We willen het geheel laten toenemen. De melkveehouderij is een van de speerpunten van de Russische landbouw. Melkeiwit is een belangrijke voedingsbron en we willen de productie flink opvoeren. Vanaf 2014 kan men 100%van de rente van de investering terugvragen”, zegt Labinov.

Drie soorten bedrijven
De Russische melkveeproductie is afkomstig van drie categorieën bedrijven. Ruwweg de helft van de totale melk komt uit private productie: gezinnen of mini-boeren die vaak slechts 1 tot 3 koeien hebben. In totaal staan daar 4,1 miljoen koeien. Zij verbruiken de melk in het gezin of met de buren. Als er eventueel een overschot is, kan dat worden opgehaald. Helaas is de kwaliteit van die melk vaak te slecht voor verdere verwerking. Het aantal koeien in deze categorie daalt de afgelopen jaren steeds met 5% per jaar. Die trend heeft een flink negatief effect op de landelijke productie.

Het laatste half jaar is de waarde van de roebel ongeveer gehalveerd. Daarmee valt ook grotendeels de planning om de productie op te voeren in duigen. Want Rusland heeft ontegenzeggelijk westerse technologie, kennis en genetica nodig om de productie snel en adequaat te kunnen laten stijgen.

De tweede categorie producenten zijn de grote agrarische ondernemingen. Daar staan ongeveer 8,6 miljoen koeien. Het aantal neemt jaarlijks licht af. De hoeveelheid geproduceerde melk ligt echter iets onder dat van de mini-boeren. Niet-producerend jongvee wordt waarschijnlijk meegeteld in de aantallen en vertekent aldus de gemiddelde opbrengst.

Als derde productiegroep zijn er de private veebedrijven. Dit is nog slechts een zeer kleine groep, met volgens de Russische statistiek in totaal één miljoen koeien en een totale productie van 2 miljoen ton melk. Dit is relatief de sterkst groeiende categorie maar nog slechts een klein deel van de totale productie.

Prognoses en subsidieplannen
Steevast zijn de prognoses voor de komende jaren in de statistieken vermeld en die geven meestal opgaande lijnen. De logica van die opgaande lijnen zit hem in de gigantische hoeveelheden subsidies die de Russische overheid beschikbaar stelt voor verbetering en uitbreiding. Hiervoor zijn verschillende mogelijkheden.

In de afgelopen jaren ging het in hoofdzaak om simpelweg investeringssubsidie, zeg maar voor het bouwen van stallen en installaties. Dit soort subsidies werd ook gegeven in de akkerbouw voor bijvoorbeeld graanopslag of verwerking. In de praktijk werd dan subsidie aangevraagd, en met dat document in de hand werd bij een bank nog een extra lening afgesloten. Vervolgens echter werd er nauwelijks haast gemaakt om de installaties winstgevend te laten draaien. De Russische overheid heeft daar blijkbaar van geleerd, want in de toekomst wordt ongeveer de helft van het totale subsidiebedrag betaald voor daadwerkelijk geleverde liters melk. Daarnaast is nog geld beschikbaar voor het verbeteren van de fokkerij. Dit jaar in totaal 22 miljard roebel en dat moet in 2017 zijn gestegen naar 37 miljard roebel. Omgerekend naar de koers van een jaar geleden zou dat respectievelijk €4 en €7,5 miljard zijn, maar het laatste half jaar is de waarde van de roebel ongeveer gehalveerd.

Rusland kort
De Russische Federatie is met 17,1 miljoen km² het grootste land ter wereld (viermaal de EU). Het heeft 146 miljoen inwoners (afnemend) en is verdeeld in 21 autonome republieken en daarnaast 46 oblasten (provincies). Er wonen 160 etnische groepen. Klimatologisch is Rusland zeer divers, met extreem koude en lange winters in het noorden, tot hete zomers en subtropische gebieden in het zuiden. Na de omwenteling uit de Sovjettijd is de economie en landbouw ingestort. Zodoende zijn er ook grote veranderingen in de omvang en productie van de melkveehouderij. De jaarlijkse zuivelconsumptie is met 250 kg per persoon relatief laag. In de Sovjettijd was de consumptie 380 kg per persoon. Bij toenemende beschikbaarheid en stijgende koopkracht is er dus een enorme groeimogelijkheid.

Rundvlees wordt vanwege prijs en beschikbaarheid het minst gegeten Varkensvlees is na pluimveevlees het meest populair. De totale consumptie in 2012:
- 3,6 miljoen ton pluimveevlees (39%) (toenemend);
- 3,1 miljoen ton varkensvlees (34%) (toenemend);
- 2,3 miljoen ton rundvlees (25%) (afnemend);
- 2% lamsvlees (gelijk).

De munt is de roebel. De waarde daarvan is het afgelopen jaar ingezakt als gevolg van de economische sancties. In 2013 was een roebel nog €0,023 waard. Nu, begin 2015, nog slechts €0,013.

Daarmee valt ook grotendeels de planning om de productie op te voeren in duigen. Want Rusland heeft ontegenzeggelijk westerse technologie, kennis en genetica nodig om de productie snel en adequaat te kunnen laten stijgen. Momenteel is als gevolg van de sancties (van beide kanten), de beschikbaarheid van melk verder afgenomen en de prijzen zijn sterk gestegen. Veehouders zijn niet in staat voldoende te leveren en de zuivelverwerkers moeten veel moeite doen om voldoende grondstof te krijgen. Méér dan voorheen neemt men daarom ook zijn toevlucht tot melk van de mini-bedrijfjes. Maar van de totale Russische melk is slechts 60% van voldoende kwaliteit voor verwerking en precies die kwaliteit is bij die kleintjes het laagst.

Fokkerij
Rusland is een immens groot land met regionaal totaal verschillende omstandigheden en klimaatzones. Logischerwijs heeft dit invloed op de aard van de koeien die er gehouden worden. Er zijn 23 runderrassen in gebruik, vaak ingevoerd eind 19^e eeuw uit Duitsland of Zwitserland en Oostenrijk. Qua aantal zijn de traditionele zwartbonte koeien veruit in de meerderheid met een aandeel van 57%. De stapel wordt nog aangevuld met 9% Holstein, 8% Simmentaler en 5% overige Roodbont, en verder Ayrshire en Brown Swiss. De overige koeien geven vaak weinig melk, maar zijn aangepast aan zowel de barre winters als de zomerse hitte.

De gemiddelde jaarproductie op normale veebedrijven is ongeveer 4.500 kg melk met 3,90% vet en 3,18% eiwit. De meeste melk in Rusland wordt geproduceerd in het westen en het zuid-westelijke deel. Toch komt 18% uit de onmetelijke groeizame regio Siberië. Onder de juiste omstandigheden is in Rusland beslist een hoge productie mogelijk. De hoogste productie van 11.924 kg (3,66% vet, 3,35% eiwit) wordt gehaald op een bedrijf met Holsteins. Bij de andere rassen schommelt de opbrengst van 8.000 tot 10.000 kg.

Rusland importeert jaarlijks 10 miljoen ton melk

Politiek ziet potentieel
Tijdens de conferentie in Hannover sprak ook Airat Khairullin. Hij is vicevoorzitter van de landbouwcommissie van het Russische federale parlement (de Doema) en tevens voorzitter van de Vereniging van Melkproducenten in Rusland (Sojuzmoloko). Khairullin vertelde vol enthousiasme over de Russische mogelijkheden. “Wij zijn een land met 146 miljoen mensen en een enorm groeipotentieel. Jaarlijks importeren we 10 miljoen ton melk. Daarmee zijn we de belangrijkste importeur ter wereld. Daartegenover staat dat we onze rol als betrouwbare energieleverancier willen uitbreiden. We hebben elkaar dus nodig, en de sancties zijn voor alle partijen nadelig. De melkproductie gaan we verder opvoeren. Daarvoor halen we consulenten binnen vanuit de hele wereld, en werken we bijvoorbeeld samen met Duitse machineleveranciers zoals Claas. Voor onze landbouwbedrijven is zeer veel subsidie beschikbaar voor uitbreiding. Zo kunnen we van een importerend naar een exporterend land evolueren”, aldus Airat Khairullin.


De Russische overheid stelde de afgelopen jaren gigantische hoeveelheden subsidie beschikbaar voor het bouwen van stallen en installaties
Grootste bedrijf van Europa
Het grootste melkveebedrijf van Rusland (en ook Europa) is Ekoniva. Eigenlijk gaat het om 7 grote bedrijven op een onderlinge afstand van duizenden kilometers. De totale oppervlakte grond bedraagt 200.000 hectare, voor namelijk in de zeer vruchtbare zogenaamde ‘zwarte aarde’. Er worden zo’n 52.000 koeien gehouden, waarvan 21.000 melkkoeien en 6.200 stuks vleesvee. Er werken 3.500 mensen. Dagelijks worden momenteel 450.000 liter melk geleverd aan diverse grote regionale zuivelbedrijven; jaarlijks totaal 120 miljoen kg. Het grootste bedrijfscomplex ligt bij Voronezh, 250 km ten zuiden van Moskou. Op 80.000 ha landbouwgrond worden daar zonnebloemen, suikerbieten, soja, tarwe en maïs geteeld. 14.000 melkkoeien leveren dagelijks 305.000 kg melk.

Oprichter (voor 51% eigenaar) en directeur van het bedrijf is de Duitse ondernemer Stefan Dürr. In 1993 heeft hij de Russische landbouwonderneming opgericht en werd hij voor zijn activiteiten officieel van zowel Duitse als Russische zijde onderscheiden. De jaarlijkse omzet bedraagt ongeveer €140 miljoen. Naast het landbouwbedrijf is er ook een enorme afdeling landbouwmechanisatie, met onder andere het grootste John Deere-dealerschap van Europa.


Oprichter en directeur Stefan Dürr van Ekoniva is van plan verder te groeien met zijn bedrijf. “In 2016 willen we 30.000 koeien melken.”
“De kern van ons succes is dat we op onze bedrijven strakke protocollen hebben volgens welke regels het personeel moet werken. Je kunt dat een beetje vergelijken met de structuur bij McDonalds. Omdat wij zo groot zijn moeten we volgens standaarden werken. Verder hebben we diverse softwaresystemen waarmee we monitoren. Tegelijkertijd is het ook belangrijk om de menselijke factor in het oog te houden”, aldus directeur Stefan Dürr. Met deze manier van werken haalt hij op een bedrijf met 2.600 koeien bij Novosibirsk een productiegemiddelde van 32 kg melk per dag. Dürr is van plan verder te groeien met zijn bedrijf. “In 2016 willen we 30.000 koeien melken. Voor de uitbreidingen heeft de Russische overheid zeer veel financiële ondersteuning beschikbaar”, zegt Dürr.

De verwerking van de Russische melk gebeurt uiteraard bij zeer veel regionale fabrieken. Ook de grote wereldwijd bekende internationale bedrijven zijn in Rusland actief, eventueel in joint venture met Russische bedrijven.
Onder andere:
- Pepsico 1,6 miljoen ton melk per jaar;
- Danone 1,6 miljoen ton melk per jaar;
- Molbest/Arla: 0,6 miljoen ton per jaar;
- Dominant/Hochland 0,5 miljoen ton per jaar;
- Groupe Lactalis 0,3 miljoen ton per jaar;
- Campina 0,2 miljoen ton per jaar;
- Ehrmann 0,12 miljoen ton per jaar.

Dit artikel verscheen in de editie februari 2015 van Vakblad Melkveebedrijf - Rekad Uitgeverij - Herentals - België.