Debat IV in de Rode Hoed serie kwam dicht in de buurt van een echt debat. Het ging tussen Tim Lang, de éminence grise van de duurzaamheid en CBL-directeur Marc Jansen die namens de Nederlandse supermarkten kwam vertellen hoe zij met duurzaamheid omgaan.

Ditmaal heeft foodlog twee correspondenten die de referaten van de sprekers verslaan. Mac van Dinther van de Volkskrant nam Tim Lang voor zijn rekening. Marc Jansen zal worden voor foodlog worden verslagen door Annechien ten Have, bestuurder van boerenkoepel LTO Nederland. Dat is heel toepasselijk, want Jansen gaf aan dat de meeste duurzaamheid van de kant van de boeren moet komen. De supers zijn, volgens Jansen, voornamelijk een doorgeefluik tussen de maatschappij en hun leveranciers, die ze zo begeleiden dat ze in het juiste tempo 'op duurzaam' overgaan. Een braaf doorgeefluik, want van alle duurzaamheidsthema's die hij noemde is er niet een door de supermarkten zelf geïnitieerd. Het viel een aantal wetenschappers in de zaal op dat water - een belangrijker schaarse bron dan olie - door Jansen eufemistisch tot de 'overige issues' wordt gerekend. Dat bleek ook logisch. De consument staat voorop. Die vindt dierenleed vervelend en wil biologisch. Daar zetten de supers dus op in. U vraagt, wij draaien. Lang zei het zo, 'approaches like that, usually end in tears'. Hij bleek een wijs man. Hij begrijpt het eigenbelang van bedrijven en dus ook welke verantwoordelijkheden ze niet nemen. Daarover neemt hij geen blad voor de mond en toch houdt hij het gesprek gaande. Da's knap, hoewel hij tevens aangaf dat het waarschijnlijk niet gaat lukken om de juiste dingen te doen in het juiste snelle tempo.

Annechien's stuk over Jansen komt hier dit weekend online. Hieronder nu Mac's verslag van Lang.

‘Je moet de consument geen keuze geven’

Wie vanavond een dikke biefstuk of een dubbele Big Mac met een liter Coca Cola op het menu heeft staan: geniet er nog maar even van. Want de tijd dat we dat nog op tafel kunnen zetten is eindig, zegt Tim lang, professor Food Politics aan de City University in Londen. ‘The Western diet is dying’, aldus Lang. De tijd van overvloed en onbeperkte keuze is voorbij.

Lang was donderdagavond de vierde spreker in de reeks debatten over de toekomst van ons eten in de Rode Hoed in Amsterdam. De Brit is een autoriteit op zijn gebied. De zaal zat vol.

Lang begon met drie vragen de zaal in te slingeren. Kunnen we genoeg produceren om duurzaam en gezond te eten? Ja, maar alleen als we veel veranderen. Gaat het snel genoeg? Nee. Zullen we door de omstandigheden worden gedwongen om te veranderen? Ja, waarschijnlijk wel.

In scherpe lijnen schetste Lang het failliet van de neo-liberale voedselpolitiek die gelooft dat je met geld en techniek alles kunt oplossen. De manier waarop wij ons voeden stuit op grenzen. Er ontstaan tekorten aan water, de grond wordt uitgeput, het milieu verpest en de olie, waarop ons hele voedselsysteem is gebaseerd van de productie van kunstmest tot aan de vrachtwagens die het eten naar de supermarkt brengen, raakt op. Het systeem produceert honger en overvloed tegelijk. Een miljard mensen is ondervoed, evenveel mensen lijden aan ernstige zwaarlijvigheid.

Regeringen en internationale organisaties die leiden moeten geven laten verstek gaan. Macht is diffuus geworden, regeringen regeren niet meer. ‘We lopen slaapwandelend een crisis binnen.’

Lang liet er geen enkel misverstand over bestaan wie het probleem zijn. Dat zijn niet de met hun ontwikkeling worstelende arme landen, niet de gretig opkomende economieën als India en China. Het probleem dat zijn wij: de inwoners van Noord-Amerika en West-Europa.

Wij zijn de ‘heavy users’ die in snel tempo de natuurlijke hulpbronnen van de planeet er doorheenvlnr: Lang, Jansen, Rottenberg (met witte schoenen)

jagen met onze overmatige consumptie. In termen van de ecologische voetafdruk gemeten drukken wij het hardst op de aarde. ‘Niet bevolkingsgroei, maar welvaart is het probleem.’ Er is lang gedacht dat de goed geïnformeerde, welvarende consument vanzelf het goede en gezonde zou kiezen. Maar dat is een illusie, zegt Lang. Wij hebben ons eraan gewend dat eten goedkoop is, zodat we geld over houden om drie keer op vakantie te gaan en een Mercedes voor de deur te hebben. De maatregelen die regeringen nemen zijn op zijn best aarzelend te noemen. Zweden adviseert zijn bevolking minder vlees en meer groente te eten. Dat is alvast wat, aldus Lang. Het is in ieder geval meer dan de Nederlandse regering doet die tegen consumenten zegt: als u duurzaam wilt eten, dan moet u die en die producten nemen. ‘Veel te vrijblijvend.’

Keuzevrijheid wordt in het Westen nog altijd gezien als het hoogste goed. Maar het werkt niet. ‘Je kunt niet volstaan met een schap biologische producten in de supermarkt te zetten en tegen de consument te zeggen: als u duurzaam wilt eten moet u daar zijn. Alles zal duurzaam moeten zijn.’

We moeten naar een nieuwe manier van eten die gezond is, het klimaat ontziet, de biodiversiteit behoudt, en wat er is eerlijk verdeelt. Het kan, aldus Lang, maar de veranderingen zullen snel en radicaal moeten zijn.

Wat dat zoal inhoudt? Meer lokaal geproduceerd voedsel eten, meer van het seizoen, meer groente, minder vlees. Veel minder vlees. ‘Een dag in de week geen vlees eten klinkt goed. Maar dat is bij lange na niet genoeg. Een dag in de week wel vlees eten en de rest van de week niet, dat komt meer in de buurt.’

En wie het kleine eert: drink nooit meer flessenwater. Een van de meest bespottelijke uitvindingen, aldus Lang, omdat in het Westen water uit de kraan overal van uitstekende kwaliteit is. ‘De Fransen zullen het niet leuk vinden, maar we gaan het toch doen.’ Boycot flessenwater, is zijn boodschap.

Wie moet het voortouw nemen? Een aantal grote bedrijven zoals Unilever, Coca Cola en Tesco heeft de koppen al bij elkaar gestoken hoe ze de toekomst tegemoet moeten treden. De machtsconcentratie in de voedingswereld is enorm, zegt Lang. ‘Tegelijk zijn de bedrijven uitermate kwetsbaar.’

De bedrijven komen zelf in actie omdat ze zien dat regeringen in gebreke blijven. Wat ze doen is ‘interessant’, meent Lang. Maar ook gevaarlijk. ‘Als grote bedrijven zich ermee gaan bemoeien eindigt het meestal in tranen.’
Op lokaal niveau zijn allerlei veelbelovende initiatieven gaande, zoals voedselcoöperaties en samenwerkingsverbanden tussen boeren en stedelingen. Maar uiteindelijk zal het antwoord toch moeten komen van de politiek. ‘Die is de enige die het kan doen.’

Alle middelen zullen daartoe moeten worden ingezet: stimuleringsmaatregelen, subsidies, zachte dwang. Wie werkelijk iets wil veranderen, moet de consument geen keuze geven. ‘Maar dat zijn tricky politics. Dat durven regeringen niet aan.’

Mac van Dinther

De slides van Tim Lang's presentatie zijn hier te vinden.

NB: de verslagen en nadiscussies van de voorgaande debatten zijn te vinden in Links in de rechterkantlijn van deze site
Dit artikel afdrukken