Tegenstellingen en vooroordelen tussen bewoners van Stad en Platteland zijn waarschijnlijk van alle tijden. De echte stadsmens wil vaak niet eens worden begraven in een dorp. Een plattelander is blij als hij/zij na een dag boodschappen of museumbezoek weer de ruimte ziet.

Afgelopen zondag keek ik naar Nederlandse TV-programma Buitenhof. Daar sprak journalist Twan Huys met de wereldwijd bekende Rotterdamse architect Rem Koolhaas naar aanleiding van diens expositie over land- en tuinbouw in het Guggenheim museum in New York. Op Foodlog besteedde Pieternel van Velden precies twee jaar geleden al aandacht aan Koolhaas en zijn interesse voor de ontwikkelingen op het platteland.

Tegelijkertijd zijn beide groepen van elkaar afhankelijk, is het niet vanwege voedsel, dan wel vanwege innovatie, cultuur, natuur, rust, ruimte. Niks nieuws onder de zon dus eigenlijk. En toch lijkt er toenemende aandacht, met name vanuit de stadse bestuurders of intellectuelen voor het reilen en zeilen in het buitengebied. Ieder kan voor zichzelf allerlei redenen bedenken.

Het interview bij Buitenhof vond ik om meerdere redenen bijzonder. Onder andere constateerde Koolhaas dat 'we' het platteland vanuit een soort arrogantie hebben gezien als iets minderwaardigs, maar (onbedoeld) spraken Twan Huys en Rem Koolhaas eigenlijk (nog steeds) over 'Countryside/platteland' als een soort excentriek oord waar je af en toe komt om even te bekomen van de stad.

De beroemde stadsarchitect legde uit hoe hij plotseling een aantal jaren geleden in de gaten kreeg hoe het Zwitserse dorpje waar hij regelmatig kwam, een gedaantewisseling had ondergaan. En daarna zag hij dat wereldwijd gebeuren, en dat leidde uiteindelijk tot het initiatief voor de tentoonstelling in het Guggenheim, New York.

Bubble
Het valt me op dat Koolhaas nu min of meer een bijzondere ontdekking claimt over de extreme verandering die zich in de wereld buiten de grote stad voltrekt. 'Wij' uit de agrarische wereld, zien dat immers al decennia, en hebben er al vaak over geschreven maar worden niet serieus genomen. Of misschien hebben we het onvoldoende vanuit onze eigen bubble naar buiten gebracht.

Maar op een gegeven moment stopten de goederentreinen alleen nog maar als er meer dan 100 wagonladingen konden worden geladen
Toch ben wel ik blij dat door Koolhaas’ expositie deze ontwikkeling aandacht krijgt. Het kan misschien leiden tot een andere denkwijze bij de beleidsmakers, hoewel we van hen niet te veel moeten verwachten. De fundamentele kloof is immers behoorlijk groot.
Enerzijds zien we in toenemende mate aandacht voor 'het platteland'. Stadsmensen en beleidsmakers willen er iets mee, willen het in de greep krijgen, maar snappen het niet. Men wil eigenlijk Ot & Sien, biologisch en kleinschalig. Anderzijds vindt men die hoogtechnologische ontwikkelingen rond voedselproductie ook boeiend, zoals een drijvende koeienstal in Rotterdam, vertical agriculture met ledlampjes, sensoren en drones boven graanvelden, GMO-gewassen etc etc.

Maar jongeren trekken weg van het platteland, het aantal mensen dat in de landbouw wil werken daalt in hoog tempo. Dat is een wereldwijd fenomeen. In Frankrijk is een groot gebrek aan dierenartsen want er is meer te verdienen met kleine huisdieren in de steden. Er is gebrek aan personeel voor melkveebedrijven in Zuid-Amerika. In Brazilië kiest men daarom voor melkrobots (onder andere van de Nederlandse fabrikant Lely). Tijdens een bezoek aan Baskenland zag ik onlangs hetzelfde verhaal: jongeren gaan liever in de industrie werken dan op de idyllische ouderlijke schapenboerderij in de bergen.

Catastrofale gevolgen
In oostelijk Groningen hebben de beleidsmakers al jaren geleden besloten dat we de 'krimp' moeten accepteren en zelfs omarmen. De Europese Unie heeft een uitgebreid project tot behoud van leefbaarheid van het platteland. De kans is groot dat de massa aan beleidsmakers, maar vooral (stadse) burgers nog steeds meewarig blijven kijken naar de ontwikkelingen. En laten we wel wezen, Nederland is al bijna een grote stadstuin.

Ook in de VS is het fenomeen rond de teloorgang van de leefbaarheid in 'The Countyside' al decennia aan de gang, en heeft inmiddels catastrofale gevolgen. Die ontwikkelingen zijn beschreven door Jack Williams. Hij is emeritus professor Landschapsarchitectuur aan de Auburn University en heeft er twee boeken geschreven. Allereerst East 40 Degrees: An Interpretive Atlas, over de situatie in de Appalachen. En recenter, Easy On, Easy Off: The Urban Pathology of America's Small Town.

''In de VS grijpt deze ontwikkeling eveneens diep in het fundament van de Amerikaanse cultuur. De VS hebben feitelijk een geschiedenis van anti-urbanisatie. Voor Thomas Jefferson waren steden een bron van kwaad en onzedelijkheid. En eigenlijk bestaat nog steeds de mythe over dorpen die de correcte Amerikaanse waarden vertegenwoordigen”, aldus Williams.

Opkomst auto
De leegloop van het platteland van de VS is volgens hem eigenlijk al in gang gezet door de opkomst van de auto. Daarmee konden dorpelingen pendelen naar werk in de steden. Uiteindelijk verhuisde men naar de voorsteden. Een ander voorbeeld is de toenemende grootschaligheid van de landbouw. Vroeger had ieder dorp wel een graansilo waar de boeren hun product naar toe konden brengen en waar een dorp kon voortbestaan bestaan. Maar op een gegeven moment stopten de goederentreinen alleen nog maar als er meer dan 100 wagonladingen konden worden geladen. In de Appalachen sluiten alle kolenmijnen. De kopermijnen in Arizona zijn gesloten omdat ze niet konden concurreren tegen die in Zuid-Amerika. Hun lot lijkt op dat van de duizenden textielfabrieken die de concurrentie-slag met Aziatische landen hebben verloren.

MMVerlaten mijnen in Arizona, Bart Dapper

Kleine steden in de Verenigde Staten, in de grote vlakten, in het zuiden, in de Appalachian bergen, en zelfs in de landelijke delen van Staten in New England, verliezen hun inwoners. Er zijn provincies in de grote vlaktes die 80% van hun bevolking hebben verloren. De boerderijen worden overgenomen door grote conglomeraten van industriële landbouw.

I am glad that after so many years you have finally discovered that change and I'm glad that the exhibition can help to wake up people and show them what's going on
Op dat platteland kan bijvoorbeeld niemand meer aardappelen telen omdat het economisch niet meer uit kan. In het Zuiden migreert iedereen naar de steden en voorsteden. In de VS wordt door de industrialisatie van de landbouw de bevolking van platteland naar de steden wordt afgevoerd. De mensen die dan nog overblijven zijn vervuld van wanhoop, omdat ze de kost onmogelijk meer kunnen verdienen tussen al die grootschaligheid. Dat heeft zelfs geleid tot de tragische ‘opioïd crisis’. Dat zien we overal in landelijk Amerika. Inmiddels zijn er al zo'n 6.000 ghost towns in het Mid-Westen.

Williams gaf me een boodschap mee voor Koolhaas. Ik vroeg Williams wat hij vindt van de ontdekking die Koolhaas in zijn expositie laat zien. Williams: "I would tell him, where have you been all that time? But I am glad that after so many years you have finally discovered that change and I'm glad that the exhibition can help to wake up people and show them what's going on."

De politieke tegenstelling in de VS is vrijwel rechtstreeks aan dit vraagstuk verbonden. Ruwweg de democraten in expanderende stedelijke gebieden aan de Oost en Westkust, en Republikeinen in de rurale traditionele plattelandsgebieden. Dat middendeel - het typische Trump-electoraat - heet ‘fly-over-country'. Hoe gaan we daarmee om? En: is het belangrijk?

Vandaag zijn voorlieden uit de Nederlandse tuinbouw bij de opening van Koolhaas' expositie. In een persbericht wordt het volgende aangekondigd: "van 10 – 14 augustus zullen in het Guggenheim kopstukken uit de internationale tuinbouw en andere sectoren bij elkaar komen. Ze zullen zich buigen over de wijze waarop de wereld betrokken kan worden bij en geïnformeerd kan worden over duurzame, efficiënte en gezonde voedselproductie." Meteen sta je weer met je voeten op de vloer van het vliegtuig boven fly-over country.
Dit artikel afdrukken