Probiotisch eten: nieuwe culi-trend combineert gezond en goed, voor mens en planeet

Eet gezond, dat is ook goed voor de planeet. Dat kan, bleek na het rekenwerk van de studie Multiple health and environmental impacts of foods van Britse en Amerikaanse onderzoekers. Ze berekenden welke soorten voeding het meest en welke het minst belastend zijn voor het milieu.

De studie is een voorbeeld van een nieuw bewustzijn dat zich aftekent. De mensheid moet zijn gedrag en leefstijl veranderen om de aarde te redden. Die boodschap lijkt bij velen aan te slaan.

Er komen wat voeding betreft twee feiten bij elkaar. De belasting van het milieu door de productie van bepaalde voedingsmiddelen, vooral dierlijke, is te groot en de volksgezondheid loopt gevaar door de slechte kwaliteit van ons gebruikelijke menu.

Genoemd onderzoek is bij lange na niet het enige dat die twee factoren aan elkaar knoopt. Het is een politiek zeer beladen onderzoeksterrein op zich geworden. Met ijver en creativiteit wordt gezocht naar oplossingen. Aan de ene kant van het spectrum van die nieuwe thematiek staat het academische onderzoek en het duizelingwekkend gecijfer van dit soort studies, aan de andere kant staan talloze kleine, persoonlijke en idealistische initiatieven.

Microbendiner
Zoals het ‘driegangen microbendieet’ dat chef-kok Bryce Steba eerder deze maand kookte in het pop-uprestaurant Thuisbasis in de Wibautstraat in Amsterdam.

Probiotisch eten, eten volgens je darmflorasamenstelling, dat is de nieuwe ecologisch-culinaire trend als het aan Eva van Rossum ligt. De jonge filosoof is initiatiefnemer van het microbendiner en van SoilFood, een beweging die een nieuwe benadering van voeding en voedselproductie voorstaat. “Mensen zijn zo gezond als de grond waaruit ze hun voedsel halen,” zegt ze de dag na het eerste uitverkochte driegangen microbendieet in Thuisbasis. Er zullen er meer volgen.

De gedachte achter probiotisch eten gaat verder dan veganisme in duurzaamheid en is ook niet per se dierloos.

Van Rossum: “Bij probiotisch eten gaat het om geven en nemen van de aarde. Ik heb lang plantaardig gegeten, maar dat is niet per se gezond. Je kunt plantaardig eten en alsnog je hele microbioom verwaarlozen met suiker en alcohol. Probiotisch eten gaat terug naar de basis, naar wat de aarde ons geeft. We kunnen daarmee ook de aarde weer voeden. Het is vorm van commensalisme: samen eten met onze microben en de aarde.”

Waarom zou je overgebleven vlees en kip in de supermarkt weggooien? Wat is er duurzamer dan het vlees van afgeschoten herten? Aan de andere kant: vegetarisch eten wordt vaak geproduceerd door dezelfde bedrijven die ook pesticiden gebruiken voor conventionele gewassen. Het antibioticagebruik in de veeteelt stop je ook niet door geen vlees meer te eten.

Ecosystemen
In de ideeën van circulariteit en commensalisme van Van Rossum klinkt het voorsprongetje door dat het probiotische eten wil nemen op het veganisme: de interactie tussen het humane microbioom en de microbiologische omgeving. In engere zin is probiotisch eten het nuttigen van voeding dat levende bacteriën bevat die gunstig zijn voor de darmflora. In een bredere betekenis houdt het in dat de microbiologie van de mens en zijn omgeving gekoppeld zijn, als nauw verwante ecosystemen.

De vraag die boven al het pro- en prebiotica onderzoek hangt, is of het werkt. Volgens de reguleerders van de EFSA-commissie die gezondheidsclaims beoordelen, is maar heel weinig van de aannames over verbetering van de gezondheid door dergelijke preparaten bewezen

Dat is mooi, misschien iets te holistisch-romantisch beschreven in het boek The Hidden Half of Nature: The Microbial Roots of Life and Health van het Amerikaanse stel David R. Montgomery en Anne Biklé. Hoewel geen van beiden een achtergrond heeft als gezondheidsonderzoeker, is hun uitgangspunt prikkelend en zal het ooit misschien helemaal juist blijken: de helft van onze gezondheid zit onder de grond. De microbiële inhoud van de bodem bijkt ook een onderwerp van studie voor Nederlandse deskundigen. De hoogleraren Huub Savelkoul en Wim van der Putten bespraken in 2016 het onderwerp in de Rode Hoed-serie It's the Food my Friend. In een interview met Foodlog zei Van der Putten: “Toen we van jager/verzamelaars overstapten op een boerensamenleving hebben we gekozen voor gewassen die vooral veel produceerden. (…) Dat is logisch, maar bracht ook meteen een probleem mee waar we nog steeds mee zitten."

Oermens
Pionier op het gebied van die interactie en met meer achtergrond op het gebied van gezondheid, is de Zweed Stig Bengmark, inmiddels gezond in de negentig. Als leverchirurg, een van de beste van Europa, vroeg hij zich vijftig jaar geleden al af wat de invloed van het microbioom was op de gezondheid van zijn patiënten. Hij verdiepte zich in de microbiële wereld en ontdekte voor zichzelf wat nu valt samen te vatten als de ideeën van paleo. Eten wat de oermens at, onbewerkt, gevarieerd en vers, met alle nutriënten die het lichaam nodig heeft.

Bengmark concentreerde zich vooral op wat er verder verloren is gegaan: de microben in dat oereten, die onder meer voor de fermentatie van voedsel zorgden. In zijn beroemde artikel uit 1998 ‘Ecological control of the gastrointestinal tract. The role of probiotic flora’ schrijft hij: “Misschien belangrijker dan de achteruitgang van die voedingsstoffen, is het feit dat prehistorisch voedsel duizenden keren meer bacteriën bevatte, vooral de zogenaamde probiotische bacteriën. Prehistorische methoden van voedselconservering waren ofwel drogen of, meer gebruikelijk, opslaan in gaten in de grond, waar het voedsel natuurlijk fermenteerde. Zo leerde de mens in het Stenen Tijdperk gefermenteerde voedingsmiddelen maken die nu nog algemeen zijn, zoals bier, wijn, groene olijven en zuurkool.”

In het moderne eten, dat door de industrie geheel steriel gemaakt wordt om het lang te kunnen bewaren, zitten geen microben meer. De noodzaak daartoe stamt uit de tijd dat van alle bacteriën werd gedacht dat ze ziekteverwekkend waren, aldus Bengmark. Voeg daarbij onze obsessie met hygiëne en de moderne mens is bijna helemaal vrij van bacteriën. Bengmark wilde ze weer terugbrengen in de mens en ontwikkelde met zijn bedrijf Synbiotics een mix van vier probiotische bacteriestammen en prebiotische vezels en bracht die op de markt. Vele van dit soort commerciële preparaten zouden volgen.

Lactobacillus
De bekendste van die vier bacteriesoorten die Bengmark uit de grond haalde is Lactobacillus plantarum, een zeer veelzijdige bacterie, die bovendien goed bestand bleek tegen het maagzuur en in voldoende hoeveelheden levend in de dikke darm terechtkomt. Diverse soorten lactillobacilli komen in grote hoeveelheden in de darmen voor, vormen daar ook kolonies, wat wil zeggen dat ze in de darmen blijven, en produceren talloze nuttige stoffen. In zijn proefschrift Innovation Drivers in Microbiota R&D (2015) wijdde VU-onderzoeker Maurits van den Nieuwboer een heel hoofdstuk aan L.plantarum. Bondige conclusie: we kunnen nog heel veel verwachten van deze probiotische bacterie, van de verlaging van cholesterolniveaus tot heilzame effecten in de darm-hersenen as, onder meer bij autismepatiënten.

De vraag die boven al het pro- en prebiotica onderzoek hangt, is of het werkt. Volgens de reguleerders van de EFSA-commissie die gezondheidsclaims beoordelen, is maar heel weinig van de aannames over verbetering van de gezondheid door dergelijke preparaten bewezen. Maar daar wordt verschillend over gedacht.

Gasteroenterologen
De EFSA zou te streng zijn. In 2017 verscheen een uitputtend overzicht van het onderzoek naar de effecten van probiotica en prebiotica door de World Gastroenterology Organisation, een mondiale organisatie van gasteroenterologen. Daaruit is af te lezen hoeveel beloften, maar ook hoeveel onbeantwoorde vragen er zijn op dit gebied. Eén ding wordt duidelijk: de wereld van de microben in ons lichaam is zo complex, dat maar over een fractie van de toepassingen iets met zekerheid te zeggen is.

Helpt probiotisch eten de gezondheid verbeteren? Gefermenteerde producten zijn al langer populair in de hippe keuken: kimchi, kefir, kombucha, nato. Liefhebbers ervan zullen volhouden dat ze zich er beter bij voelen, ook al ontbreken harde bewijzen. Maar wie vraagt om harde bewijzen als je je goed voelt, lekker en bijzonder kan eten en tegelijkertijd meewerkt aan een oplossing van een belangrijk wereldvraagstuk? Politiek-hedonisme kan heel overtuigend zijn.

Nu nog een goede naam bedenken voor de nieuwe eco-culi stroming. Probiotisch klinkt te medisch. Voortdurend aan je darmen denken verhoogt de appetijt ook niet bepaald.