Waar je ook gaat langs Vlaamse en Nederlandse wegen, overal kom je streekproducten tegen. In Frankrijk heten ze van oudsher Produits du Terroir, een begrip dat staat voor de diversiteit van de Franse keuken. Ook in de Nieuwe Wereld, bakermat van de Local Food Movement en de Food Revolution staan ze volop in de schijnwerpers. The Taste of Place, een beweging die tracht het gestandaardiseerde eten te doorbreken, wordt er volop omarmd. Terwijl dit fenomeen in de Nieuwe Wereld explodeert, implodeert het gek genoeg in Frankrijk. Daar hebben kleine producenten het steeds moeilijker om zich te handhaven en krijgt de alle smaak standaardiserende voedingsindustrie de markt meer en meer in zijn greep.

Terroir … c’est quoi ça?
Traditioneel staat terroir voor de ‘unieke’ aspecten van een plaats/locatie die een product tijdens de productie beïnvloeden en vormgeven/smaak geven, waarbij vooral aandacht wordt geschonken aan natuurlijke elementen die buiten menselijke controle vallen, zoals klimaat – geologie– ambiënte micro-organismen …

In de Nieuwe Wereld wordt Terroir heruitgevonden
Op zoek naar autheniticiteit en diversiteit nemen mensen in de Nieuwe Wereld het woord terroir gretig in de mond en proberen ze er ook een nieuwe, eigen invulling aan te geven. Het begrip wordt als het ware opnieuw uitgevonden.
Alhoewel toegespitst op artisanale kaasproductie geeft het artikel ‘Locating Value in Artisan Cheese: Reverse Engineering Terroir for New-World Landscapes’ van de anthropologe Heather Paxson daar een duidelijk beeld van. Het artikel is hier te downloaden.

Een kort citaat dat goed de kern van het artikel weergeeft:
Undoubtedly, terroir has long been a value-adding label. But to many U.S. cheesemakers, the notion is bankrupt if it is nothing but a label legitimating high retail prices. They are seeking more complexity in their claims of terroir, a nuanced sense of the values of production and place that might find expression in well-crafted cheese. In addition to being a value-adding label, then, many want to see terroir as a values-based label, along the lines of “fair trade”.
Terroir is a holistic model for environmentally sound rural economic revitalization and humanized market relations.


In de VS staat 'terroir taste' voor de individuele biotoop van een boerderij (eerder dan het toe te wijzen aan een hele regio) en verruimt men de traditionele invulling met ecologische, sociale, politieke en ethische maatstaven. Het begrip terroir als een tot esthetiek verheven totaalconcept voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.
Wie interesse heeft hoe terroir zich vandaag in de kaasproductie vertaalt op beide continenten, kan ik de Franstalige video ‘La guerre des fromages qui puent’ aanraden (50 minuten).

Streekproducten in de Lage Landen
Welk gevoel heeft de Nederlandse consument bij streekproducten? In de studie van de Taskforce Multifunctionele Landbouw (12/2009) rond ‘Het marktpotentieel van streekproducten’ lees ik als onderdeel van de subtitel: “Op zoek naar de juiste lading …”. Bij de kernconclusies staat:
“De termen streekproducten en lokale producten zijn weinig geladen: consumenten weten niet goed wat ze kunnen verwachten van deze producten en welke voordelen streekproducten hen kunnen bieden. Veel consumenten kunnen geen spontane associaties bij de termen weergeven, of hebben sterk uiteenlopende en weinig betekenisvolle associaties.”

Streekproducten in Nederland lijken voor de consument dus wat op mossels: vis noch vlees. De oorzaak daarvan schuilt wellicht in het feit dat producenten en promotiecampagnes 'streekproducten' benoemen die amper geaard zijn en dus nauwelijks iets met een breder of juist klein idee van terroir te maken hebben. Opgelucht dat er in een streek boeren nog op kleinschalige wijze produceren/verwerken, verheffen Nederlanders kleinschaligheid tot 'streek' en prijzen ze het als echte kooplui navenant. Op welke intrinsieke waarden die streekproducten gebaseerd zijn, wordt niet duidelijk. Vaak dragen ze bovendien de sporen van doorgedreven (vaak gesubsidieerde) marketinginspanningen, die de bedoeling hebben boeren mee te krijgen in een verhaal van regiobranding waar in de meeste gevallen vooral de betrokken adviseurs beter van worden.

Verder denkend in de zuivelsfeer (al kan het fenomeen moeiteloos vertaald worden naar andere agrarische sectoren) vraag ik me af hoe in een quasi geüniformiseerde agrarische wereld als de Nederlandse 'terroir' een echte betekenis kan worden gegeven. Nederland is zwaar gefocust op volume en heeft melkveerassen die niet geoptimaliseerd zijn voor kaasmelk. Het land wordt gekenmerkt door qua biodiversiteit arme graslanden. Het voert de dieren overwegend kuilvoer en ver aangekocht voer. De rauwe melk is nog amper rauw te noemen. In zo'n situatie is smaakeigenheid een illusie, tenzij je de landbouw grondig opnieuw inricht. Gebeurt dat niet, dan blijft streek nep.

Van Traditie naar een Traditie van Innovatie?
Een groeiende groep consumenten in Nederland is op zoek naar smaak(diversiteit) en inhoud, terwijl de boer hunkert naar meerwaarde om zijn toekomst duurzaam veilig te stellen.
Hoe kan de boer aan de vraag naar onderscheidend vermogen voldoen en zo meerwaarde realiseren? Gaat dat lukken met de zoveelste nieuw uitgekiende verpakking of reclamecampagne of met een nieuw ingrediënt in de zoveelste boerenkaas?

Nederland, agrarisch exportland bij uitstek, zou zijn kennis meer werelwijd moeten exporteren, hoor ik geregeld roepen. Misschien, denk ik dan, is het tijd dat Nederland zelf eens wat visie, kennis en technieken importeert. Als inspiratiebronnen in de zoektocht naar een eigentijdse invulling van de essentie, de ziel van een streek, een locatie en het unieke product dat het kan voortbrengen.

Afgelopen zomer twitterde Dick Veerman vanuit Frankrijk: “Il faudra réinventer la tradition de façon moderne.” Zou dit denken voor Nederlandse (streek)producten de weg kunnen wijzen naar de juiste lading? In ieder geval, geen waarde zonder waardeN. Behalve de verpakking, zal ook de inhoud moeten worden vernieuwd. Kansen te over nu de traditionele terroir-landen ook dat deel van hun munt ernstig laten devalueren.

Logo: www.streekproduct.be