Hoe het zat en hoe ging het?
De NRC noemt Stapel een 'wonderboy'. Stapel bezorgde de Nederlandse sociale psychologie in het buitenland aanzien met inzichten die mensen intuïtief direct herkennen. "Een vrouw die na het huwelijk de naam van haar echtgenoot overneemt, wordt beoordeeld als afhankelijker en minder intelligent dan een vrouw die haar meisjesnaam behoudt". Stapel heeft data verzonnen om zulke mooie uitspraken te kunnen onderbouwen. Dat deed hij ook ten behoeve van een onderzoek waaruit moest blijken dat vleeseters onzeker zijn en uiterlijkheden nodig hebben om zich een volwaardig mens te voelen. Het paste geheel in het straatje van professor en publiciste Roos Vonk uit Nijmegen.
Het gefingeerde onderzoeksresultaat ging naar haar. Zij interpreteerde het en schreef er een persbericht bij. Dat ging naar de pers, terwijl zij wist dat er nog geen geaccepteerd artikel over was geschreven. In het persbericht noemt zij vleeseters 'hufteriger'. Hufterig, hufters en vleeseters, die woorden gebruikte zij al in een artikel in de Volkskrant van augustus 2010.
In een tweet verklaarde Roos Vonk gisteravond dat ze 'verbijsterd' was toen ze 'vandaag' (lees: 'pas vanochtend') hoorde dat Diederik Stapel data had gefingeerd. In een verklaring als een Judaskus noemde ze hem een 'vriend' en maakte ze hem tot paria. Het was ijzingwekkend om te lezen. Vanmorgen verklaarde ze op radio 1 soortgelijke dingen, waarbij ze bovendien beweerde dat hoogleraren die samen onderzoeken doen nooit naar elkaars data vragen. Ze ging zelfs zover te verklaren dat hoogleraren de data van hun AIO's nooit bekijken. Dat zou 'not done' zijn. Dat is uiteraard niet zo. Dit zegt iets over Vonk. Zij heeft iets te verbergen.
Jan van Rongen schrijft hier vanavond dat hij Vonk lang voor gisteren confronteerde met het feit dat de dataset óf een fout bevatte óf niet kon bestaan. Vonk wimpelde het af en verklaarde hem onkundig, onervaren en geen antwoord waardig. Jan, een even kundig als ervaren statisticus, stond paf van zoveel geleerde arrogantie gecombineerd met statistisch onbenul. Vonk wist het allemaal beter. In werkelijkheid stond ze voor aap. Ze weet dat het een academische zonde is om onderzoek dat nog niet in de vorm van een controleerbaar artikel is verschenen naar buiten te brengen, laat staan zo prominent. Willens en wetens werkte ze eraan mee. Dat deed ze zelfs met een onnavolgbare arrogantie. Zij gebruikte Stapel in een campagne die zij al een jaar geleden startte. De 'hufter' zou een woord zijn dat door de pers was verzonnen, zei Vonk vanmorgen. Dat is domweg een leugen. Zij bracht het in de volksmond ten aanzien van vlees.
De NRC lijkt onder de indruk van haar vermoorde onschuld. De krant citeert Vonk: "de gedachte aan fraude is geen moment in me opgekomen" en legt zich vervolgens neer bij de verleidingskunsten van deze moderne Eva: Vonk gaat in een verklaring op haar website diep door het stof. „Ik moet aannemen dat ook de ‘vlees-data’ berusten op fraude. Bij het bespreken van de resultaten vond ik het wel vreemd dat Diederik de naam van de assistent [die het onderzoek had gedaan] niet noemde, maar de gedachte aan fraude is geen moment in me opgekomen.”
Vonk toont zich bezorgd over de reputatieschade voor de sociale psychologie. „Het is denkbaar dat deze omvangrijke misstap van één enkele collega effecten heeft op de reputatie van ons gehele vakgebied.”
Ze leidt de aandacht af. De werkelijke dader achter de vleeshufters ontsnapt. Daarom heb ik medelijden met Stapel. Hij wilde slechts schitteren als academicus en koos de leugen als middel. Zij kiest de leugen als doel.
Bas Heijne, glashelder in NRC-Handelsblad. Maar twee dagen eerder al scherp, Elma Drayer in Trouw. Ik plukte haar stukje van het internet: Gisteren, na het vernietigende eindrapport over de wetenschapsfraude, moest ik ineens weer aan Roos Vonk denken.
Rake zinnen: "Ging Vonk zich in een hoekje zitten schamen? Welnee. Op de radio beweerde ze dat je befaamde collega's nu eenmaal blind vertrouwt. Bij Pauw & Witteman poneerde ze dat alle sociaal-psychologisch onderzoek 'natuurlijk' op zoek gaat naar bevestiging van een reeds ingenomen stelling. Wij moesten, kortom, begrijpen dat haar geen blaam trof. Stapel was de boosdoener, zij niet.
Nu klopt het dat Vonk nooit data heeft vervalst - de academische doodzonde die Stapel beging. Maar je hoeft niet per se te hebben doorgeleerd om te zien dat er aan haar wetenschappelijke houding op z'n minst wat mankeerde. Niks open blik, niks speuren naar die ene zwarte zwaan. Ze zag wat ze toch al wilde zien. Dat is geen wetenschap, dat is ideologie van de allerarmoedigste soort.
Je zou zeggen: een béétje universiteit wil zo snel mogelijk af van zo'n onderzoeker - desnoods stilletjes. Maar nee. Het college van bestuur zette de integriteitscommissie aan het werk en Vonk kwam eraf met een berisping: ze had slechts 'onzorgvuldig professioneel' gehandeld."
Meer mag ik hier niet kopiëren, want dat brengt Foodlog in auteursrechtelijke problemen. Om Trouw te plezieren beveel ik u dan ook van harte aan om Drayers laatste twee zinnen op de site van Trouw te lezen.