Soja: het taboe, Milieudefensie en de eerste cijfers

Sommig slachtafval,zoals hersenen,werden geweerd wegens eventuele overdracht van ziektes. Inplaats van soja te importeren,moet men van overheids-wege eens denken aan het stimuleren van Lupine aanbouw.Lupine is al zodanig veredeld dat het zeer weinig tot geen bitterheid, meer bevat.De plant vrucht,een boon,bevat zeer hoogwaardige eiwitten.Veel meer dan in gelijk gewicht soja.De plant kan zelfs op relatief arme cq zanderige gronden verbouwd worden.Gewoon hier in Nederland/Europa.Geen dure import nodig van soja wat ook al vele gevallen,genetisch gemanipuleerd is.

Levendige discussie. Het onderwerp vleesconsumptie komt steeds pregnanter op de (inter)nationale agenda en dus ook frequenter in foodlog.nl. Laten we eens beginnen met onderscheid te maken in eiwitten. Dierlijke eiwitten bevinden zich niet alleen in vlees, maar ook in zuivel en eieren. In vrijwel alle discussies over dit onderwerp wordt het dierlijk eiwitprobleem gesimplificeerd tot minder vlees eten. Het probleem beperkt zich niet tot uitsluitend vlees, maar omvat alle dierlijke eiwitten. Dat we minder dierlijke eiwitten zullen moeten gaan consumeren, vlees, zuivel en eieren, ligt voor de hand. De arrogantie om te denken dat wij ons huidige consumptiepeil kunnen handhaven met een miljard Chinezen en een miljard Indiers die flink hun best doen om op ons welvaartsniveau te komen is op zijn zachtst gezegd een tikje kortzichtig. Insekten eten of zuiver plantaardig is misschien voor kleinere bevolkingsgroepen een interessante optie, maar als je NU oplossingen wil zoals hierboven is geschetst lijkt mij het significant ombuigen van consumptiepatronen een wel erg zware opgave. Een eiwittransitie kan m.i. alleen succesvol worden als decisionmakers stappen (durven te) zetten. Wellicht zal ook het prijsmechanisme (dierlijke eiwitten worden duur) van invloed zijn op het koopgedrag al weten we dat deze producten tamelijk in-elastisch reageren op prijsprikkels. Zoals een aantal deelnemers aan deze discussie weet hebben wij bij Meatless hybride techniek ontwikkeld die het mogelijk maakt samengestelde vleesproducten te produceren met minder vlees. Zo kan direct 25-35% dierlijk materiaal worden vervangen door een controleerbare stroom plantaardig materiaal zonder noemenswaardige invloed op smaak of textuur. En wie denkt dat dit soort geproduceerde vezels een hoge milieubelasting kent moet het rapport van Blonk lezen dat in opdracht van LNV is gemaakt. Je kunt het hier downloaden http://www.blonkmilieuadvies.nl/pdf/Definitief rapport vs 8okt 2008.pdf . Meatless komt daar op alle gebied als de meest gunstige eiwitdrager uit de bus. Bovendien maken wij gebruik van onder andere lupine, een uitermate interessant gewas met 40% eiwitopbrengst en een veel lagere klimaatafhankelijkheid dan soja. Met andere woorden, lupine kun je naast de deur verbouwen of op kale schrale grond in Polen of Rusland. In plaats van vlees vervangen laten wij vlees en vleesloos naadloos in elkaar overlopen zonder verandering van consumptiegedrag of consequenties voor smaak en textuur. Maar wel met belangrijke voordelen voor ecologie en gezondheid. Dat lijkt ons een realistischer aanpak dan de vaak drastische oplossingen die in dit kader worden bedacht. In Japan, Duitsland, Amerika en Engeland zijn verschillende producten succesvol op de markt of komen binnenkort op de markt. In Nederland zijn we minder geneigd tot pro-actieve aanpak en innovatie. Jammer is dat. Waarom organiseren we niet veel meer showcase projecten en brengen de reeds beschikbare technieken in praktijk naast het steken van geld en tijd in het bedenken van strategieen voor de meer lange termijn? Er zijn meer oplossingen mogelijk dan iedereen denkt, de sleutel ligt in het motiveren van industrie en distributie om die oplossingen ook werkelijk in praktijk te brengen.

@ Dick. We blijven elkaar over en weer van simplisme beschuldigen ;-)
Als eerder gezegd beseffen we heel goed dat dit een complex probleem is. Ten aanzien van wat de retail NU kan doen is onze analyse dat een gecombineerde aanpak op drie sporen het beste werkt.
1. maatregelen om het eten van minder vlees te stimuleren
2. stapsgewijs vervangen van soja in veevoer door eiwithoudende gewassen uit Europa
3. De soja die nog wel wordt gebruikt (dit wordt dus steeds minder) is afkomstig van duurzame landbouw met aandacht voor natuur, milieu en sociaal-economische ontwikkeling (met specifieke aandacht voor kwetsbare groepen als smallholders, inheemse volkeren, landloze boeren en landarbeiders), .

Zelfvoorzienende steden en gesloten cycli in het algemeen zijn prachtige vergezichten maar we praten nu met Albert Heijn over wat zij NU kunnen doen.

Hartelijke groet,
Michiel

Er staan wat lijnen uit om met meer geinformeerde cijfers te komen. Duidelijk is dat het onderwerp niet vanuit een simpel perspectiefje kan worden aangevlogen. Integendeel. 'Foute' soja, vervangen door 'goede' icm een beetje minder vlees eten is geen oplossing.

Het is zelfs merkwaardig dat Milieudefensie het zo aanvliegt, want MD zou een veel natuurlijker positie bij zijn standpunten kunnen kiezen in de vorm van de 'grotere kleinschaligheid' die Onno hierboven aangeeft: kleinere steden kunnen relatief gemakkelijk gesloten cycli realiseren door heel moderne natuurlijke oplossingen. Wervel zit op dat spoor en doet het.

Tussen die praktische droom en de werkelijkheid van steden van honderdduizenden en miljoenen (die alleen maar groter worden) zit de uitdaging. In al zijn complexiteit, waar buitengewoon interessant nieuws over te vertellen valt ipv acties die eigenlijk naast het werkelijke onderwerp zitten.

Ik wacht dat cijfermateriaal af en hoop erop terug te kunnen komen.

Even los van de discussiekern, maar focus op de enorme vleesverbruikscijfers.

We eten te veel vlees, dat is duidelijk. Landbouw wordt wereldwijd opgefokt om rendabel te worden voor plaatselijke landbouwactoren. Met de huidige ecologische rampen tot gevolg.

De globale markt voor landbouwproducten is door de subsidiëring van landbouw in de VS en de EU helemaal niet vrij; hierdoor wordt enerzijds in industrielanden een incentive gecreëerd om land eerder voor industrie dan voor landbouw te gebruiken en daalt dus het beschikbare westerse landbouwareaal; anderzijds wordt de nood voor ontwikkelingslanden om naar gmo en andere industriële landbouwtoestanden te grijpen wel erg groot.

Ook: zouden we in het 'westen' nog wel zoveel vlees eten als we de reële waarde ervan moesten betalen? Of zouden we dan minder vaak vlees eten en er dus zelfs meer van leren genieten als het duurder was?

Alleszins, er wordt hier vaak vermeld dat we de problematiek op een holistische manier moeten benaderen; is het dan niet logisch om m.b.t. de noord-zuid problematiek de grootste verschillen in economisch beleid in de verf te zetten? Dan zouden we eerst het westerse landbouwprotectionisme in vraag moeten stellen. Als hier een einde aan gemaakt wordt kan een Braziliaanse boer ook met minder en duurzamere productie in zijn levensonderhoud voorzien en ziet een westerse consument tegelijkertijd wat voedsel echt waard is.

Ook moeten we afwachten wat er op de klimaatconferentie in Kopenhagen zal besloten worden. LCA-technieken zijn op zich interessant maar duur; als anderzijds de milieufactoren zoals CO2-emissie direct belast worden zal de economie en de landbouw uit zichzelf al grotendeels milieuvriendelijker worden en misschien zelfs meer mensen tewerkstellen, wat tegenwoordig ook interessant is gezien de stijgende werkloosheid.

Tsjaa.... een mooie uitdaging van Dick om 'op bovenstaande' te reageren, er is nogal veel 'bovenstaand'. De kern die ik uit de draad haal is dat we allemaal zoeken naar gesloten kringlopen. En dat het goed zou zijn om vooral ook dichter bij huis naar eiwitten te zoeken die de voerbehoefte van onze dieren kunnen dekken. En het zou zonde zijn als je alleen het voer bekijkt, en de terugstroom van mest daar niet in mee neemt. Waar je wat vandaan kunt halen en weer terug kunt brengen is een grote rekensom. Ik ben dus ook erg benieuwd naar het rapport dat CLM nu voor het innovatienetwerk schrijft.

De vraag is bij elke kringloop wel waar je de grens trekt. kleine zelfvoorzienendheid is niet altijd het meest efficiënt. Sommige gewassen kun je beter van verder weg halen, soms is het handiger met voer te varen/rijden dan met gekoelde karkassen, laat staan met levende dieren. Carolyn Steel vertelde afgelopen week in Den Haag prachtig over de relatie tussen voedsel en de stad; " the food demand of a city shaped the countryside, and the food from the countryside shaped the city". Steel vertelde dat de ideale omvang van de stad om en nabij de 30.000 zielen is. En tsjaa...daar zijn we al ver voorbij.

En dus kom je op grootschaligheid, en aldus bij de onvermijdelijke spraakverwarring rond de megastallen. Voor de een een anomalie, voor de ander een ultieme oplossing. Wouter praat met megatsallen over de aanvragen voor grote reguliere stallen die lopen, Dick verwijst naar de plannen van o.a. het innovatienetwerk. Twee totaal verschillende invullingen achter hetzelfde woord. En daar strijden we dan over. Ik denk dat de orginele plannen van wat nu ' de varkensflat' is gaan heten heel veel combineerde van wat hier boven als gedeeld doel werd beschreven. Kringlopen waren een essentieel onderdeel van het hele plan. Een plan dat het echt waard is om nog eens tegen het licht te houden en waar nodig aan te scherpen, of aan te passen. En ja, we moeten dan nog eens creatief kijken naar waar het voer vandaan komt om de stad te voeden. Creatief kijken naar eiwitbronnen, van dichtbij en van wat verder weg.

Alles gericht op duurzaam en netjes produceren van een smakelijk product. En of je dat vlees dan eet, dat beslist ieder natuurlijk zelf. En ook of hij dan wat extra betaald voor lui in de zon liggende varkens (maar dan moet het klimaat wel wat opwarmen ;-))

Nee, Michiel van Geelen is van Milieudefensie. Ik vroeg nou juist om een reactie vanuit ASG.

Bedoel je de reactie van Michiel? (werkt hij bij ASG-WUR?). Ik heb de getallen niet, kwalitatief komt met zijn reactie logisch over. Hij noemt overigens exportsubsidie (ook voor kip-resten?), tja deze introduceren een verkeerde prikkel. Kortom afschaffen :-). Dan pleit hij voor het verkleinen van de grondstoffen cycli (dus ipv Zuid Amerika -> Europa; gewoon Europa <-> Europa). Ook dit lijkt me een verstandig advies (op termijn ook economisch beter als de olieprijs weer omhoog zou schieten). Wie o wie heeft er een nutrienten-massabalans op schaal "europa" en op schaal "wereld"?

Ik ben heel benieuwd naar een reactie op wat jullie daar zeggen vanuit de Animal Sciences Group van de WUR.

Ha Dick,

Ja die opmerkingen in het artikel: (The EU soybeans are primarily imported from Brazil as
a result of the EU position towards GMOs (Schofield, 2002). Brazil is the only large soybean producing country that officially prohibits the cultivation of GM soybeans.) kloppen niet. Ongeveer twee derde van de de sojabonen die de EU importeren komt uit Brazilie. Van de rest is het overgrote deel afkomstig uit Amerika. Toen dit artikel werd gepubliceerd was gm-soja al bijna twee jaar gelegaliseerd in Brazilië. Daarvoor werd het al op grote schaal illegaal geteeld.

Ik vind je gedachte dat het hele probleem is op te lossen met herintroductie van diermeel ook wat simplistisch. Van de eiwitten die dieren eten blijft immers maar een beperkt deel achter in het slachtafval. De rest eten wij op. En onze huisdieren. En mensen in Afrika waar de delen die wij niet eten naar toe worden geëxporteerd. Deels met exportsubsidie. Deze eiwitten verdwijnen uit de kringloop en moeten dus worden aangevuld.

Wij zijn het met je eens dat de kringlopen zoveel mogelijk moeten worden gesloten maar dit is maar een beperkt deel van die kringlopen. De belangrijkste is die van veevoer naar mest en weer terug naar veevoer. De dierlijke productie in Europa is losgekoppeld van de plantaardige productie die nu in Zuid-Amerika plaatsvindt. Hoog tijd om het veevoer weer hier te telen. Dat zorgt ook voor een meer diverse akkerbouw met een ruimere vruchtwisseling en dus minder gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Als hier niet genoeg plaats voor blijkt te zijn moeten we maar wat minder graan en zuivel exporteren. Of wat minder vlees eten.

Groet,
Michiel

@dick

Met de bouwplannen voor megastallen doelde ik hierboven op nu bekend zijnde, concrete bouwplannen. Milieudefensie houdt daarvan een overzicht bij op http://www.stopveefabrieken.nl

Het type dat jij omschrijft doet denken aan de luchtballon die het innovatienetwerk paar jaar terug had opgelaten voor een zogenaamd agroproductiepark in Zaanstad. Het beloofde gesloten kringlopen, wat heel sympathiek klinkt, maar men was helaas vergeten te becijferen hoeveel voedsel de 350.000 daar te houden varkens nodig hebben...
Over wat een fatsoenlijk niveau van dierenwelzijn is kun je van mening verschillen, dat geef ik onmiddellijk toe. Voor mij telt dat varkens speels en nieuwsgierig zijn. En het hardstikke lekker vinden om te wroeten (of heel lui in de zon te liggen). Als je tienduizenden varkens bij elkaar houdt komt er helaas geen een meer buiten. Deze massale bedrijfsvoering leidt nu eenmaal tot grotere risico's voor ziekten (voor de varkens en voor de omgeving), waardoor onderling isoleren van eenheden en hygienesluizen onvermijdelijk zijn.

@Milieudefensie, Michiel en Wouter:

Michiel, toch staat dat in de door jou hier aangebrachte link naar het Groningse onderzoek. Je stelt dus dat dat incorrect is.

Wouter, je zegt "Alle bouwplannen voor varkensflats en kippenfabrieken gaan uit van grootschalige soja-importen en een enorm energieverbruik (met name ook om met end-of-the-pipe technieken als luchtwassers de milieuvervuiling voor de omgeving nog enigszins in te dammen). Uiteraard is een fatsoenlijk niveau van dierenwelzijn in dit soort complexen ook niet mogelijk."

Het woordje 'alle' is beslist niet juist. Ben je bijv. bekend met ontwerpen waarbij het vuil van de stad, net zoals dat van bierbrouwers en broodbakkers nu al, of bijv. dat van het Westland naar de varkens gaat? Zo te horen niet. Naar mijn bescheiden mening zouden jullie er een grootse rol in kunnen spelen om ze bekender te maken en er meer draagvlak voor te creeren.

Nog eentje: een fatsoenlijk niveau van dierwelzijn is niet mogelijk in varkensflat-achtige constructies, zeg je. Dat is onjuist. In dergelijke constructies kunnen het varkens- en mensengeluk beter gerealiseerd worden. Ik hoopte op een varkensflat bij het Westland (dat wordt dus zo'n duurzaam project dat jij hier zojuist ontkent), die nu opnieuw ontworpen wordt door Winy Maas van MVRDV. De begeleiders hebben het niet aangedurfd vanwege 'maatschappelijke gevoelens'. Een gemiste kans, want die blijven ervoor zorgen dat dit soort onjuiste gevoelens blijven leven.

Uiteraard gevoelens zijn altijd correct. De informatie die ze zich laat vormen alleen niet.

Het voert te ver in deze al erg lange lijn om er verder op in te gaan. Ik kom er binnenkort op terug, hopelijk met betrokkenen uit het oude en nieuwe project van Winy Maas.

@Dick Het klopt niet dat de extra vraag naar soja als gevolg van het diermeel verbod per se heeft geleid tot een extra vraag naar non-gm soja. Vrijwel alle gm-soja die in Zuid-Amerika wordt geteeld is toegestaan in Europa. De nu nog meest geteelde variant is MON40-3-2 deze is zelfs sinds 1996 toegelaten op de Europese markt. Non-gm soja hoeft ook niet speciaal uit het Amazonegebied te komen, ook in andere delen van Brazilie wordt non-gm soja geteeld, net als in India en Bolivia. Bovendien is de vraag naar soja in Azie ook gestegen. Dat al die extra vraag voor een groot deel uit Brazilie is gekomen heeft te maken met de enorme oppervlakten aan bossavannes die daar voor het grijpen lagen. Inmiddels is van de Cerrado, de meest soortenrijke savanne ter wereld, niet veel meer over. Kijk voor meer info over soja en de Cerrado hier:
http://commodityplatform.org/wp/wp-content/uploads/2008/12/dsc-factsheet-1-defo-cerrado-final-december-2008.pdf

Groet,
Michiel

Tuurlijk is er een grensgebied tussen goed en fout veevoer. Er zijn immers verschillende facetten die meetellen. Dit maakt wel dat je moet opletten dat je niet met iets laat afschepen dat op het ene punt voordelen biedt, maar op andere punten schade veroorzaakt.

Wat Milieudefensie fout veevoer durft te noemen: soja gebaseerd op ontbossing (let op: het gaat in Zuid-Amerika dan helaas niet alleen om aantasting van de Amazone, maar ook om ernstig bedreigde Atlantische regenwouden en de cerrado's), soja gebaseerd op overmatig en schadelijk gifgebruik (vaak vliegtuigspuiten, willens en wetens ten koste van de gezondheid van de lokale bevolking), soja gebaseerd op de gentech van Monsanto (want koppelverkoop ten koste van kleine boeren en aanjagen van gifgebruik), soja gebaseerd op illegale onteigeningen, paramilitair geweld en/of slavernij, soja als onderdeel van een massieve exportstroom waardoor regionale voedselvoorziening en duurzame landbouw in noord en zuid gefrustreerd worden.

Wat Milieudefensie goed veevoer durft te noemen: onder meer voedererwten, veldbonen en lupines van europese akkers (net als soja eiwithoudende peulvruchten), diermeel (uiteraard met logische randvoorwaarden), geschikte reststoffen uit de voedingsmiddelenindustrie (zoals bierborstel), soja gebaseerd op steekhoudende duurzaamheidscriteria.

Als je slechts een of enkele van de problemen van de grootschalige sojateelt in Zuid-Amerika oplost heeft dat helaas onvoldoende effect. Zonder die vermaledijde gentech kun je nog steeds de oerwouden kwijtraken, met een sympathiek moratorium op expansie in de Amazone gaan de misstanden elders nog onverminderd door. Initiatieven als de roundtable en schuttelaarsoja leiden zelfs tot greenwashing: goede sier maken met een enkel deelaspect terwijl belangrijke misstanden worden doorgezet.

Gelukkig is er ook zogeheten Baselsoja beschikbaar, ontwikkeld door het Wereldnatuurfonds en Zwitserse supermarkten. Onafhankelijke certificatie ziet er op toe dat hierbij geen sprake is van ontbossing, gentech en/of sociale uitbuiting. Dat maakt deze soja redelijk ok.
Gebruik van deze duurzame soja kan uiteraard gecombineerd worden met ander goed veevoer. Als we dan ook nog wat minder kiloknallers eten ziet het er echt wat beter uit voor mens en milieu!

Minder vlees blijft hoe dan ook een belangrijk deel van de oplossing. Als je Milieudefensie op grond van deze mening weg wilt zetten als een club die mensen hun dagelijkse lapje misgunt, zoals iemand hierboven doet, dan moet dat dan maar.
Feit is dat we in Nederland gemiddeld meer vlees eten dan wat deze planeet haar gezamenlijke bewoners kan bieden (we staan mondiaal op plek 7). Deze hoge vleesconsumptie leidt overigens ook tot hoge gezondheidsschade, zoals onder meer Michael Pollan heeft onderbouwd.

Suggereren dat een megastal duurzaam zou zijn is overigens een gotspe. Alle bouwplannen voor varkensflats en kippenfabrieken gaan uit van grootschalige soja-importen en een enorm energieverbruik (met name ook om met end-of-the-pipe technieken als luchtwassers de milieuvervuiling voor de omgeving nog enigszins in te dammen). Uiteraard is een fatsoenlijk niveau van dierenwelzijn in dit soort complexen ook niet mogelijk.
Nogmaals, Milieudefensie stelt niet dat ieder van ons dan maar vegetariër moet worden. Laat de liefhebbers van vlees vooral genieten van lekker en verantwoord vlees. Maar dat gaat echt beter als het een onsje minder mag zijn…

Vertaald voor minder incrowd lezers: er zijn ook veel intelligentere oplossingen mogelijk. Jazeker, daarom verbaast het me dat Mileieudefensie daar niet op wijst en niet probeert daar de woorden voor te vinden die mensen dat duidelijk maken.

Nu gaat iedereen denken in goede en foute soja. Wedden dat goede soja in het gewone consumntenbrein onder meer 'niet-GMO' heet?

Dat is het resultaat van wat ik minachting van de intelligentie van de burger zou noemen.

Dick, als journalist kun je best zeggen dat ons anti-GMO beleid de Amazone vernielt. Maar dat is zeker geen lichtend voorbeeld van systeemdenken. ;-)

Ik heb een vraag aan Wouter van Eck over GMO's en soja. Ik was nogal 'shocked' te ontdekken dat ons anti-GMO beleid de Amazone vernielt omdat we daar onze non-GMO soja vandaan halen. Waarom wist het publiek dat nog niet?

Over de haalbaarheid van Europese plantaardige eiwitbronnen komt hier binnenkort een antwoord van terzake kundige specialisten. Ik vind het alvast geweldig te zien dat een aanzienlijk deel kan worden ingevuld door slachtbijproducten terwijl daar OOK nog eens dierwelzijnswinst mee wordt behaald.

Oeps, zeker teveel naar huizenprijzen gekeken de laatste tijd... Dank :)

@ Mrtn

Een ton is als men spreekt over gewicht 1000 kg en niet 100.000

Dit is inderdaad een bijzondere draad (@Peter Jens), met goede voorzetten voor vervolgactiviteiten. Vraag is of het ideaalbeeld echt breed wordt gedeeld, al schakelen we diverse disciplines in om tot een systeem te komen dat ‘echt’ (eiwit)efficiënt is. Ik veronderstel daarbij dat we wel vlees, zuivel en eieren blijven eten en niet massaal overschakelen op het eten van alleen paddenstoelen. Dit strookt echter niet met ideeën over de ‘bio-industrie’ en ‘megastallen’ en ambities van milieu- en dierclubs die ons het dagelijkse vleeslapje misgunnen.

Even uit mijn hoofd de recente geschiedenis:
- de EU-maatregelen zijn gericht op het voorkómen van het (wetenschappelijke) perspectief van vele tienduizenden gevallen van Creutzfeldt Jacob;
- de maatregelen (eind 2000 ingevoerd) kostten inmiddels vele miljarden euro’s en hebben diverse maatschappelijk ongewenste bijeffecten (waarvan een aantal al benoemd in deze draad);
- de regels mogen dan enige ruimte laten voor diermeelgebruik (3e categorie), in de praktijk is die ruimte nihil. Dit heeft te maken met het verschijnsel ‘versleping’. Hierbij komen resten van een diersoort c.q. diermeel ‘per ongeluk’ terecht in het voer van hetzelfde diersoort. Om dit te voorkomen, is volstrekte scheiding nodig van ketens. Denk daarbij onder meer aan voerfabricage (gescheiden productielijnen), opslag en transport (tot en met de kruiwagen van de veehouder). Gemengde veebedrijven zijn dan min of meer uit den boze en dus is volledige specialisatie vereist;
- diervoederfabrikanten (Nevedi en PDV) en veehouders (LTO) pleiten al jaren voor het wenkend perspectief (@Dick), zonder direct concreet resultaat. Supermarkten willen alleen herintroductie van diermeel, als alle risico’s (lees: potentiële naming and shaming en koperstakingen) voor 100% zijn uitgebannen.

Het diermeelverbod is een EU-maatregel, dat alleen op dat niveau is aan te passen. De afgelopen jaren zijn de regels al iets soepeler geworden (denk bijvoorbeeld aan de leeftijd waarop runderen verplicht op BSE getest moeten worden). Diermeel weer op grote schaal beschikbaar stellen vereist inderdaad het openbreken van een taboe (@Dick). Pogingen hiertoe zijn immers eenvoudig met ongenuanceerde acties te torpederen door populistische politici (@Michielvg) én NGO’s. Wil je dit voorkomen, dan is brede consensus nodig over het gewenste nieuwe, duurzame systeem. En dat is volstrekt onmogelijk.

De veehouderijketen neemt initiatieven (zoals bijvoorbeeld het CLM-rapport voor Courage en InnovatieNetwerk laat zien) gericht op duurzaamheid, maar gaat wel uit van het behoud van de veestapel in ons land. Milieu- en dierclubs stellen echter radicale reductie van aantallen varkens, kippen en koeien tot doel. Ter onderbouwing van mijn stelling ‘En dat is volstrekt onmogelijk’ verwijs ik naar het FAO-rapport ‘Livestock’s long shadow’. Het bevat aanbevelingen voor het wensbeeld van verduurzaming (via intensiever landgebruik en intensievere veehouderij met hergebruik van reststoffen). Het komt aardig in de buurt van de Nederlandse intensieve veehouderij. Hetzelfde rapport is echter de basis voor de film ‘Meat the truth’. Die pleit niet echt voor ‘ons systeem’ als ult(h)ieme perspectief….

Beste Dick,

Volgens mij zijn we het redelijk met elkaar eens. In de campagne richting AH en andere supermarkten vragen we als Milieudefensie om 3 stappen om de problemen van de grootschalige sojateelt in Zuid-Amerika op te lossen:
1. Zorg voor een verschuiving van vlees naar plantaardige voeding (daar laten we de paddestoelen ook maar even onder vallen);
2. Zorg voor vlees waarvan het vee is gevoerd met Europese eiwitbronnen ipv soja (door buitenissigheden in het Europees landbouwbeleid is het helaas nog steeds voordeliger aan de andere kant van de wereld een bos plat te gooien voor je voedergewassen dan op Europese akkers voedererwten, bonen en lupines te verbouwen) (als het onder goede randvoorwaarden weer is toegestaan past diermeel zeker ook onder dit spoor);
3. Zorg dat de nog resterende veevoersoja aan steekhoudende duurzaamheidscriteria voldoet.

Drie sporen die allemaal nodig zijn, juist omdat onze veestapel (en het daarvoor benodigde soja-areaal) nog zo groot is.
Permacultuur en agroforestry vind ik zeker ook inspirerende landbouwsystemen (en verder pluk ik heel illegaal in het seizoen menig eekhoorntjesbrood of parasolzwam om gasten mee te feteren). Maar aangezien Nederlanders hun voedsel vooral bij de supermarkt inslaan vinden we dat allereerst de meest ernstige misstanden moeten worden uitgebannen bij de daar aangeboden producten. Als mensen in plaats van al die kiloknallers betere alternatieven aangeboden krijgen verrijkt dat wellicht ook hun interesse en smaak. Voor wie lekker wil eten is er nog een wereld te winnen!

Gijs, ik begrijp. Maar waarom is het persé nodig die soja-vrije melk apart te labelen? Ken je de sojaproducten van Alpro?

Dat zijn puur sojaproducten, maar in hun bedrijfsvoering staan eerlijke handel en duurzaamheid, non-GMO etc... voorop. De gemiddelde klant merkt er weinig van.

Of je moet de kleine lettertjes lezen of de website bezoeken.

Zo kan het toch ook? Of is er een meerkost?

@steven en dick

Aparte stroom: als een retailer of A-merk zich wil profileren met een soje-vrij dierlijk product, hoe leg je dat aan de consument uit? De associatie met sjoa is voor consument sojaburger en tahoe. Waar de woorden soja en melk in 1 zin staan denkt de consument aan sojamelk. Dus qua communicatie nog een uitdaging.

Efficientie is heel plat: ondanks deskundigheid zit er bij boeren nog veel verschil in hoeveelheid krachtvoer die de koe krijgt. Dat kan vaak nog wel scherper, en dat betekent minder krachtvoer en dus soja. Geen spectaculaire innovatie, gewoon goed management.

Wat betreft hetonderzoeksrapport, zoals ik zei de opdrachtgevers doen de lancering, dus ik laat de sluier maar even hangen. Uiteraard meld ik het als ie uit is.

Luc en Jeroen, Ik heb nu eindelijk 'ns goed door de site van Wervel gekeken. Ik ben onder de indruk.
Ik zie initiatieven die voedselproductie weer integreren (agroforestry: ik had er nog nooit van gehoord, maar vind het schitterend als een broertje, zusje of zelfs verder geevolueerde vorm van de door Pollan zo bewonderde permaculture). Dat is 'way beyond' de goede/foute soja discussie, die nog steeds van monoteelten en het radicaal uit elkaar trekken van het voedselsysteem uitgaat, niet alleen in teelten maar zelfs in plaats.

Ik wil er graag 'ns meer over horen en live voorbeelden meemaken.

Voor nu een vraag van bedrijfseconomische en maatschappelijke aard. Het huidige systeem zit nogal anders in elkaar. Dom, vanuit een geintegreerd perspectief op landbouw en voedselproductie. Maar helaas is het voorlopig nog even zo. Hoe zien jullie de overgang van van A naar B op een manier die de voedingseconomie zich zonder al te grote brokken laat omvormen. Dat is nogal wat, want die economie strekt zich uit van met van zaadveredelaar, veevoederbedrijf, boer, handelaar, verwerker, Campina, Unilever en Nestle tot Albert Heijn, Delhaize, Colruyt en Carrefour? (en ja, ik snap wel dat het een speedbootje is, dat zich naast de tanker moet ontwikkelen - maar dat bedoel ik natuurlijk niet: als het een alternatief is, moet het dat ook echt kunnen zijn ipv een romantische 'Larzac-community')

Het antwoord op die vraag is nl. tevens een antwoord op de actie van Milieudefensie in Nederland. Die gaat uit van het bestaande systeem, terwijl je iedereen misschien 'ns rustig zou moeten duidelijk maken dat dat misschien niet het beste is en dat er een leuker en mooier uitziend in het verschiet ligt. Goede/foute soja is niet zozeer het vraagstuk.

Daarmee ben ik weer terug bij m'n punt: MD kiest een tactiek die een uitstekend abstract doel heeft, maar die in de praktijk geen verschil maakt, cq. heel gemakkelijk op te lossen is waar het de verantwoordelijkheid van AH betreft (zie hierboven: dierlijk eiwit in het voer maakt de hele actie de jure meteen irrelevant en blijkt bovendien om dierwelzijnsredenen nog gewenst ook).

Niettemin blijven de werkelijke uitdagingen nog steeds levensgroot staan. Helaas besluit Milieudefensie kennelijk dat daarover met het publiek toch niet te communiceren valt. Jammer, want dan zal het er ook nooit over horen.


Milieudefensie: zijn jullie het erg met me oneens?

Mrten, helemaal zeker ben ik niet (en ik kan het zo laat niet ff snel informeren), maar ik weet vrijwel zeker dat de praktijk en niet de wet het 'verbiedt'. Op categorie 3 zitten geen beperkingen. Maatschappelijke gevoelens hebben er een taboe van gemaakt.

Zoals ASG hierboven laat zien leiden die gevoelens zelfs tot dieronvriendelijke voerpraktijken, terwijl diezelfde gevoelens weer voor diervriendelijkheid zijn.
Verwarrend en kwalijk. Dat krijg je als je - zoals wmb veel NGO's in Nederland doen - lekker simpel communiceert omdat je dan burgers en bedrijven tenminste krijgt waar je ze wilt hebben. Niet dus.

Laten we eindelijk 'ns wat complexer gaan communiceren in plaats van verstoppertje te spelen voor de realiteit.

@Dick, dat zei ik ook niet! Ik stelde alleen maar voor om, *mocht* je die 170 miljard kilo "hoogwaardige slachtafval" in willen zetten als diervoer, dat je dat niet in dezelfde dierfamilies doet als waar het uit gemaakt wordt.

*Dat* je ze gaat gebruiken zie ik overigens niet snel gebeuren, alweer door die prionen; ze zijn (alweer volgens wikipedia) behoorlijk lastig definitief onschadelijk te maken.

Dick, op zoek naar bronnen voor mijn bovenstaande stukje kwam ik op wikipedia een link tegen naar de Verordening 1774/2002 van het Europees Parlement en de Raad van 3 oktober 2002 tot vaststelling van gezondheidsvoorschriften inzake niet voor menselijke consumptie bestemde dierlijke bijproducten.. Daarin staat beschreven dat er 3 categorieen dierlijke bijproducten zijn, 1 en 2 alleen geschikt voor verbranding, maar categorie 3 is toegestaan voor niet-menselijke consumptie (==diermeel).

Mijn vraag: men lijkt er vanuit te gaan dat "Europa" en "de regelgevers" diermeel verboden hebben in diervoeders, maar uit bovenstaande link blijkt dat niet (meer voor 100% zo te zijn). Is de Nederlandse wetgeving en praktijk gewoon nog niet aangepast aan die richtlijn?

Hoho Mrten, die 1,7 mio ton zijn NIET toegestaan! Noch binnen dezelfde dierfamilie, noch tussen diersoorten. Dat mag ik ook absoluut niet zeggen van Vion. Ik zei op VOLLEDIG EIGEN TITEL dat die enorme berg hoogwaardig afval - naast die veilige 2,5 mio ton die nu ook niet gebruikt wordt - bij de juiste voedselveiligsheidseisen en te ontwikkelen additionele technieken bruikbaar te maken moet zijn. Waar een wil is is een weg, en dat betekent niet dat er gesjoemeld mag wordn met voedselveiligheidseisen.

Goeidag,
Ik ben momenteel op tournee in half Brazilië, langs universiteiten,bewegingen, gemeenten, etc. Er is overal openheid gekomen om over deze bedreigende problematiek te hebben. De boeken over soja die Wervel uitgaf, lopen hier als een trein, in combinatie met de film van Dirk Barrez: 'Koe 80 heeft een probleem'.
Ik gebruik hier ook aan de universiteiten de DVD over agroforestry-experimenten en nieuwe praktijk in Frankrijk. En nu ook in Vlaanderen. Het boeit de jonge landbouwingenieurs hier enorm, terwijl ik hier zit te spreken midden in immense sojavlaktes.
Je kan één en ander volgen op www.wervel.be (sojaflitsen) en www.sojaconnectie.be

@Wtr Kltwk; Wat ik uit die brompotbijdrage kan opmaken is dat je aan diermeel op geen enkele wijze kan opmaken welk type beest het ooit is geweest?

Sta mij toe u aan de hand mede te nemen in de volgende gedachtengang:

* Over het ontstaan van prionziektes bestaan een paar hypotheses en willekeur is een mogelijkheid;
* Diermeel wordt gesteriliseerd maar dat is niet genoeg om prionen te vernietigen;
* Prionziektes kunnen worden doorgegeven door voeding (diermeel);
* Prionziektes kunnen doorbreken als de eiwitten zich kunnen opstapelen over generaties;
* Eiwitten stapelen is precies wat je doet als je een kip kippemeel geeft (de 'eiwit-cyclus' uit mijn eerdere post).

Wellicht geen vakjargon, mijn excuses.

Voorzichtigheid is de moeder van het verdronken kalf in de porseleinwinkel, toch?
De kansen zijn vast minuscuul maar het gaat jaarlijks om 170 miljard kilo hersenen en ruggemerg zegt Dick, dat zijn een boel eiwitten...

Gijs, geef je me een seintje als dat rapport uit is?

Kun je al een tipje van de sluier oplichten: hoe kun je koeien 5-10% efficiënter laten eten? Door ze niet meer buiten te laten (energieverliesbesparing) of door ze juist meer buiten te laten (meer gras laten eten)?

Andere vraag die dus meteen opkomt is: waar ligt de limiet in het aantal dieren dat je kunt houden in het voersysteem dat jullie bedacht hebben?

Heel verstopt en in het geniep vanwege de vrees van de kenners voor de ongeinformeerde publieke gevoelens die niemand schijnt te willen informeren, wordt gedacht aan het weer toestaan van kippenslachtbijproduct (wat een woord!) voor varkensvoer en varkensslachtbijproduct voor kippenvoer vanwege zgn. virtueel kannibalisme. Niet vanwege een onnatuurlijke eiwitcyclus

Citaat: 'Op de keper beschouwd is het idioot dat je een kip “gemalen kip” geeft, niet zozeer omdat het kannibalisme zou zijn maar omdat je een onnatuurlijke eiwit-cyclus in stand houdt waardoor besmettingen a la BSE mogelijk zijn.'
En zo beweren we er maar wat op los.
Waar haalt mevrouw of mijnheer Mrtn de wijsheid vandaan dat je een kip geen gemalen kip kunt voeren? Onnatuurlijke eiwit=cyclus, toe maar, waar heb je het over?
A la BSE? Heer of vrouw Mrtn, wat is dat, zijn er al verschijnselen waargenomen die u a la BSE vindt? Wat is het fundament van uw achteloos neergekwakte bijdrage hierzo?

Waarom moet het trouwens "diermeel" zijn, en niet "kippemeel" en "varkensmeel"? Op de keper beschouwd is het idioot dat je een kip "gemalen kip" geeft, niet zozeer omdat het kannibalisme zou zijn maar omdat je een onnatuurlijke eiwit-cyclus in stand houdt waardoor besmettingen a la BSE mogelijk zijn.

Voer varkens aan de kippen en kippen aan de varkens :)

Ik bedenk me nu dat dat misschien wel een hele nieuwe invalshoek is: een eiwitvervanger die geen eiwit bevat...

@Gijs: "voorlopig een apart gelabelde stroom" Waarover zou die verwarring er dan zijn?

In zijn steenkolenlatijn en Duits: Sund deliciae quibus non delector, ich lob eyne reyne, gutte, gemeyne hausspeis, (aber Delikatessen mag ich nicht).

Het mooie van Quorn is natuurlijk dat je er eenvoudig bijvoorbeeld B12 aan toe kunt voegen... De PDCAAS (eiwit/aminozuur kwaliteit) van paddenstoelen ligt over het algemeen niet zo hoog, maar ik kan me niet voorstellen dat daar niks aan te doen is door selectie en ontwikkeling (!) daarop. Wat betreft aminozuurscore zijn de meeste insecten dan weer uitmuntend. Maargoed, ik zat dus meer te denken aan de manier waarop wij gewend zijn om ons vlees op tafel te zetten, en ik denk dat daar met paddenstoelen (natuurlijk of doorontwikkeld) een laagdrempeliger alternatief ligt. Ik denk dan aan zwavelzwam en pruikzam-achtigen (die laatste staat culinair overigens bijzonder hoog aangeschreven), die je in grote plakken kunt snijden en als bijvoorbeeld schnitzel kunt bakken (de biefstukzwam klinkt overigens lekkerder/spannender dan hij is). Aan eiwit is in ons westerse dieet namelijk meestal geen gebrek, en ik denk dat je met de 'vervangers' voor dit systeem-probleem juist niet op de de vegetariers zou moeten richten, maar op de de mensen die wat minder vlees (en vis) eten en dat op hun bord vervangen willen hebben door iets anders.

...en als je het mij vraagt is het vaak vele malen lekkerder dan de vega-burgers (en niet-vega-burgers), die ik sowieso nooit koop. Maar de gemiddelde nederlander denkt niet verder dan champignons, kastanje champignons en portobello's, die op keper beschouwd eigenlijk allemaal dezelfde saaie smaak hebben.

de correcte link naar de milieucentraal site is overigens "http://www.milieucentraal.nl/pagina.aspx?onderwerp=Een dagje zonder vlees", maar daar kan deze blogfabriek niets mee.

EVEN INGEBROKEN DOOR REDACTIE: de link werkt idd niet vanwege het vraagteken in de url. Kopieer 'm en zet 'm in je browser en je bent op de goeie pagina bij Milieu Centraal.

Heren,

Ik heb niet elke reactie op elke reactie gelezen, maar nog even wat betreft het rekenen: bij ons bij CLM ligt een concept-rapport klaar om gepubliceerd te worden getiteld "Melkvee- en varkenshouderij zonder soja". We concluderen dat daar echt wel perspectieven zijn, ecologisch, veevoerdertechnisch en ook economisch. Dus een groot deel van het globale rekenen is nu wel gedaan. Overigens is een van auteurs van het rapport Emiel Elferink (die van de RUG-studie naar BSE-effect), inmiddels werkzaam bij CLM.

Op het rapport is het nog even wachten - opdrachtgevers Courage en Innovatienetwerk brengen het binnenkort naar buiten.

Spannend is een vervolgstap: kunnen we NU al iets doen aan verkleinen van de sojastroom? Het hoeft niet alleen van grote systeemveranderingen te komen. Efficienter koeien voeren bij veehouders: weinig spectaculair, maar daar zit een winst van 5 tot 10% in. Wat ik wel een spannende vraag vind voor de korte termijn, is of we naar een nieuwe baseline in de markt willen (beetje minder soja in alle veevoer en dus alle melk of vlees) of voorlopig een apart gelabelde stroom: soja-vrije melk (dat zal zeker verwarring opleveren bij de consument).

O shit ;-)

Groeien als kool.
Als paddestoelen uit de grond schieten.
Ook het woord 'zwammen' of 'duivelsbrood' niet aangenaam. Heeft te maken met onze geschiedenis. Marleen Willebrands en Arno van't Hoog bewerkten het Traktaat van de kampernoeljes, genaamd duivelsbrood van Francisus van Sterbeeck uit 1668 uit Antwerpen. "In het 17e eeuwse Brabant was de kennis en het gebruik van paddestoelen ingevoerd door de Italiaanse kooplieden. Pas rond 1620 begon de Antwerpse bevolking zwammen te leren koken. Kisten vol morieljes en cantharellen werden ingevoerd uit de Bourgogne of Italië." De Italianen gingen ook paddestoelen plukken in de omgeving van Antwerpen. Deden ze daar niet en onbekend maakt onbemind. De giftige soorten hebben het voor de eetbare verpest wat dat betreft. Noem de dingen gewoon bij hun soortnaam: champignons, portobello, cantharel, oesterzwam, eekhoorntjesbrood, en wat al niet meer. Dan is het een delicatesse (o je, net gelezen dat dat niet mag van Luther ;-().

Ik zocht even op vleesvervangers en stuit op een ander taboe (?): verse paddo's worden niet genoemd op de site van milieu centraal. Wel Quorn, niet zo lekkere van paddestoelen gemaakte pakjesmeuk. Nog vreselijk onduurzaam ook als we de redenering van Wouter de Heij hierboven volgen: hoe meer processing, hoe hoger de milieukosten.

Wat is er in godsnaam mis met lekkere paddestoelen? Daar valt een wereld in te ontdekken en er is nog altijd maar weinig variatie in te koop.

Paddestoelen! Idd, want niet voor niks kennen we de uitdrukking 'groeien als paddestoelen'. Een prachtige 'vleesvervanger'. Als we eens van dat rare woord afkwamen. Een Franse buurvrouw zegt het me ooit heel anders: wie gaat er nou naar de slager als er cepes/funghi porcini oftewel eekhoorntjes brood is?

Als je er nog dieper over nadenkt: hoezo vleesvervangers van soja?

Het is idd een multivariaat probleem. En je wordt weer vrolijk als je er goed over nadenkt.

@Dick, wat betreft het onderwerp van het taboe: vandaar ook mijn eerste opmerking:

De cijferaars ondersteunen - ik zou juist zeggen dat die cijferaars (hoe cliché het mag klinken) eens met sociologen en biologen (filosofen?) om de tafel moeten

mbt insecten, ik denk dat die in de keuken een rol vervullen die in de verste verte niet lijkt op die van dieren, simpelweg door het formaat. Van sprinkhaangehakt (meel) kun je heerlijke koekjes bakken, maar dat is een even 'goed' alternatief voor vlees als een burger van lupine. Een hele sprinkhaan/superworm/wasmotlarve is zowel te luchtig (voor een ons heb je een heel bord vol) als te klein - je maakt er geen carpaccio van en geen lekkere biefstuk tenzij je weer sterk gaat verwerken...
Persoonlijk zie ik, qua pure producten veel meer in slim gekweekte paddenstoelen, die zijn waarschijnlijk net zo gemakkelijk genetisch te tweaken als jouw insecten, minstens zo eiwit-effecient, en in alle texturen, smaken en maten.

da's interessant, ik ben culinair niet een superster, maar heb regelmatig sprinkhanen en meelwormen gegeten. Very okay... moeten we maar eens meer aandacht aan besteden...

Peter, na insecten zijn de voerconversie + tijd om op slachtgewicht te komen van kip erg efficient. Op die as van variabelen in relatie tot milieutechnische duurzaamheid moeten we dus pleiten voor het verhogen van de consumptie van kip ten koste van grotere dieren. M.n. die van plofkip, omdat die niet zo oud hoeft te worden als een 12-weekse trage groeier. En omdat die een voersamenstelling krijgt die de vleesaanzet nog eens extra laat opschieten (in minder dan 6 weken van ei tot kipkarkas op je schaaltje bij AH of SuperdeBoer, dat is echt een duurzame prestatie al kijkt niemand er zo tegenaan). In je overwegingen zou je mee moeten nemen waarom van dit dier geen biologische variant beschikbaar is.

Mijn stokpaardje is een tijdje weggeweest: we zouden meer insecten kunnen gaan eten om aan onze behoefte aan dierlijke proteinen te voldoen. Die hebben een zeer gunstige voerconversie, die nadert tot 1 (1 kilo plant voor 1 kilo vlees). Bovendien zijn ze met gentech niet al te moeilijk naar bijna echt op 1 op 1 lopende eiwitmachines om te bouwen.

Ik schrijf het maar eens in een onbeschaamd klinische stijl.

@Jeroen: goede tip over wervel!

en wat een bijzondere draad, bijna elke post verdient flink wat aandacht. Vanuit de kringloopgedachte of vanuit systeemdenken zijn er flink wat voordelen te verzinnen voor het hergebruik van de eiwitten vanuit slachtbijproducten. En best wel een leuke kluif voor ons -biologische- denkers. Nieuwe dilemma's lijken zich op te dringen. Daar moet ik nog eens goed over denken.
Aan de andere kant vraag ik me of of deze draad nog meer inzichten kan bieden wanneer we scenario's die uitgaan van trendbreuken er aan koppelen. What If: bv vleesconsumptie sterk stijgt of juist verminderd, of vleesconsumptie in de aard verandert (verhouding kip, varkens, rund), of energieprijzen sterk stijgen, of als soja genetisch instabiel wordt, of als we CO2 emissies uit de vergelijkingen halen, of cost of money daalt of stijgt... ik verzin er maar een paar.

Sinds de BSE-crisis. 'Maatschappelijke gevoelens'. Ik bedoelde dus niet dat geintegreerde perspectieven en analyses taboe zijn, maar het onderwerp 'slachtresten in de voedselketen.

Verhandelingen over analyse-methoden zijn dan mooi, maar ik probeerde de draad op het spoor van de fact finding zelf te houden.

Taboe? Ik weet van niets? Sinds wanneer? Laat mijn naamgenoot anders eens gewoon bij Industrial Ecology gaan praten? Er is echt heel erg veel kennis op aanwezig op het gebied van LCA/SFA etc.

LCA/SFA: realiseren jullie je dat het onderwerp taboe is geworden en dat deze discussie daarover gaat?

Wat prima is van Van Eck is dat hij het onderwerp point blank weer op de agenda plaatst.

Jeroen, ik werd verrast door het feit dat kippen en varkens - omnivoren - echt dierlijk voedsel nodig blijken te hebben. Houden jullie daar wel voldoende rekening mee?

Heel veel materiaal over de sojaproblematiek EN de duurzame lokale eiwitalternatieven is te vinden op de website van de Vlaamse organisatie Wervel vzw. Luc Vankrunkelsven rapporteert vanuit Brazilië in zijn sojaflitsen de meest recente bewegingen in dit dossier en schreef twee boeken over het thema.

Boeren die met alternatieven aan de slag gaan werden gefilmd en sojavrije vlees- en zuivelverkooppunten opgelijst.

Grasklaver, hennep, huttentut, lupine, luzerne, bonen, erwten. Maar ook ecotechnologische innovaties zoals mengteelten en agroforestry kunnen de kringlopen lokaler sluiten zonder sociale en ecologische ravage ginder EN hier. De duurzame alternatieven waarbij consumenten, het Zuiden, het milieu EN de boeren winnen liggen voor het rapen, maar we moeten ze willen zien en over het monoculturenmuurtje durven kijken.

@ Ewout, you are right. Het is beter om in SFA dan in LCA termen te spreken. (ter info : ik heb een procestechnologisch achtergrond; TUD. zeg maar SFA's op fabrieksniveau maken :-) ). Thanks.

ik zie dat ik weer eens overmatig in haken spreek, excuus...

Industrial Ecology is vanaf het begin een samenwerking geweest tussen TU Delft, Universiteit Leiden en Erasmus Universiteit Rotterdam, sowieso al vrij interdisciplinair dus.

De cijferaars ondersteunen - ik zou juist zeggen dat die cijferaars (hoe cliché het mag klinken) eens met sociologen en biologen (filosofen?) om de tafel moeten. En eigenlijk zou ik veel eerder aan SFA (substance flow analysis) denken dan LCA, omdat het veel product-onafhankelijker is, en eigenlijk gelijk het hele systeem in kaart brengt. Die SFA kun je dan aanwenden om de discussie over de herkomst van verschillende inputs en de uiteindelijke outputs gestructureerd te voeren (op een abstracter 'systeem' niveau). Zelfs de luchtige opmerking die ik eerder maakte over het stimuleren van orgaanvleesconsumptie (waarvan de trendwatchers overigens zeggen dat die dit jaar een grote opmars gaat maken in de horeca) kan daarin dan vorm krijgen, terwijl dergelijke overwegingen in de discussie zoals die nu gevoerd wordt makkelijk over het hoofd gezien worden (even los van de vraag of dat het beste voorbeeld is)

@ Ewout, inderdaad uiteindelijk is zelfs een LCA best subjectief want je moet inderdaad wel allocatiesleutels gaan werken. Goed te horen dat IE-delft hier wat mee kan! Werk je samen met Leiden? (centrum voor milieu studies als ik me niet vergis). Wat kunnen we doen -op basis van systeemdenken- om de cijferaars wat te ondersteunen?

@Wouter de Heij: Blijft nog buiten beschouwing hoe sterk het allocatieprobleem speelt bij het maken van een LCA van 'restproducten' (m.i. een veel te veel overzien probleem bij dergelijke vraagstukken, want je rekent het veel te gemakkelijk (onbewust?) naar je eigen hand)

Inderdaad een mooi voorbeeld waar systeemdenken uitkomst kan bieden. Daar kunnen ze bij Industrial Ecology in Delft wel wat mee :o)

FYI (want van toepassing denk ik)
http://en.wikipedia.org/wiki/Tragedy_of_the_commons
http://nl.wikipedia.org/wiki/Tragedie_van_de_meent

Natuurlijk gaan AH en MD niet over inhoud praten. MD wordt gewoon vriendelijk ontvangen door AH; AH regelt koffie en een broodje. MD vertelt haar verhaal, AH geeft aan niet blij te zin met de actie van MD maar wel ergens begrip te hebben voor de inhoudelijke argumenten. AH stelt inhoudelijke vragen waar ze zelf en MD het antwoord niet op weten. AH vraagt of MD dit wilt gaan uitzoeken (=gratis onderzoek). MD en AH spreken af over een maand contact op te nemen. Tegen die tijd praten we over andere onderwerpen, MD neemt geen initiatief, AH ook niet. Kortom weer een belangrijks onderwerp ff gehyped en niet inhoudelijk doorgepakt. Moeilijke "systeem-onderwerpen" pakken we op maar laten we snel weer vallen als we zien hoe moeilijk en complex ze zijn. Meestal vervallen we dan weer veel gemakkelijker ontkoppelde denken.

Dat milieukosten niet worden doorbelast is waar, maar hoor ik al sinds mijn studie in Delft. Milieukosten worden zelden doorbelast; niet in food en niet in de rest vd maatschappij. Niet bij CO2 uitstoot van auto-km, niet bij de productie van een computer (of energieslopende computer server waar Foodlog op draait); niet bij het gebruik van verpakkingen, het plaatsen van windmolens etc etc. Kortom een waarheid als een koe, maar tevens ook een argument waar we in de huidige maatschappij niets mee kunnen. Een goede LCA (life cycle analysis) van een product maken is verdomt moeilijk hoor!

"De tonnen zijn reeds gescheiden van water en vetten" Tja Dick, op papier misschien, technisch (en economisch) toch best lastig hoor! De milieubelasting schat ik in ieder geval erg hoog in. Doordat we jaren zeer (te) lage energiekosten hebben gehad, hebben we als maatschappij niet meer door hoeveel kWh drogen en scheiden kost. Kostentechnisch misschien niet zo heel erg duur, maar de equivalente CO2 uitstoot (carbon-print) zal behoorlijk hoog zijn. Dus betaalbaar? Misschien, vanuit duurzaamheidsperpectief zou ik deze conclusie niet snel durven trekken. Een goede LCA uitvoeren kost tijd (en dus geld). De vraag is welke actor belang heeft bij het sponsoren van een dergelijk project? De mengvoerders? no-way! AH/retail? no-way! VION? no-way! MD? ze zouden wel willen maar hebben denk ik niet de skills/competentie.

We kunnen ook met z'n allen wat meer orgaanvlees gaan eten, scheelt weer een rondje van de eiwitten...

Wouter de Heij, soja mag goedkoop zijn, maar dat komt mede omdat - het bekende en terechte argument van milieu-organisaties - de milieukosten niet worden toegerekend. Dat is de andere kant van de munt die jou laat vragen: wie betaalt dat allemaal?
Niet voor niks pleit een aantal economen op dit moment voor het investeren in zgn. duurzame technieken. Ze zullen zich later wel degelijk terugbetalen en creeren op langere termijn waarde. Hoewel het ook waar is dat niet alles kan omdat water nou eenmaal naar het laagste punt stroomt. Zelfs in een duurzame economie.

Ik heb begrepen dat Arnold Heertje er op 15 april in Arnhem op de jaarlijkse Bio-dag een verhaal over houdt in relatie tot voedselproductie.

Je opmerkingen over de energiekosten bij het terugwinnen van eiwitten. De tonnen hierboven zijn reeds terugwonnen en gescheiden van water en vetten. Hoeveel energie dat kost: ik kan het niet zeggen. Wist ik maar zoveel uit parate kennis ;-)

Ooit was het in ieder geval een heel betaalbaar diervoeder-ingredient.

En weet je wat ik me nou afvraag: als al zo heel veel mensen die in het vak zitten moeten zoeken en schrapen om zelfs de eerste de beste vragen te beantwoorden, waar gaat dan AH met Milieudefensie met over praten?

In ieder geval niet over de inhoud, want dat weet ik na vandaag zeker: daar moet nog heel veel werk aan gebeuren.

Michiel, ik heb het stuk van de Groningse onderzoekers met interesse gelezen. De conclusies die we eruit kunnen trekken zijn op zijn minst heel opmerkelijk te noemen, omdat ze jullie actie tegen AH er niet sterker op maken. Dat wil niet zeggen dat jullie case geen goeie is, maar ik ben nu even advocaat van een goeie communicatiecase rond jullie actie.

Het stuk is zeer helder:
1. de toegenomen boskap voor soja-productie is met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid het gevolg van de BSE-crisis

2. de productie van het gekapte areaal staat nl. direct in relatie tot het uit de voedselketen verwijderde diermeel

3. dat areaal staat in het Amazone-gebied omdat daar - let op! - non-GMO soja wordt verbouwd. Maw: het Amazone gebied wordt dus vernaggeld door anti-gentech liefhebbers. China koopt z'n soja in de VS (wel GMO, maar geen oerwoudvernietiging)! Daar kijk ik van op. Ja, dit is een understatement die Klootwijk's waterwensen misschien nog niets eens meteen nodig maakt. Hier staat nl. ook nog eens ondubbelzinnig dat ons Europese anti-GMO beleid de Amazone en zijn bewoners (de aapjes en papegaaien) die jullie in jullie actieverpakkingen hebben gestopt naar de galemiezen helpt. Ik schrijf het scherp, maar het is kennelijk een feit.

4. dat betekent dus dat de teneur (niet de feiten, die zijn we nu aan het verzamelen tot een technisch relevante set; daar is deze vorm van communicatie bij uitsek geschikt voor) van mijn eerste stuk 100% overeind blijft: niet DE vervanging van de ene soja door de andere is de oplossing, maar terugverandering in diermeel lost het probleem waar de Nederlandse vleesproducenten en - verkopers verantwoordelijk voor kunnen worden gehouden nagenoeg volledig op. Ik zeg 'nagenoeg' omdat er waarschijnlijk uitzonderingen zijn, m.n. voor de importen van buitenlandse kip.

Zeker, daarna blijft er een internationaal probleem staan. Maar daar kan AH, noch enige Nederlandse super ook maar ene fluit aan doen.

En zeker ook dit: fantastisch dat jullie voor herintroductie van diermeel zijn! Maar zeg het hardop en maak het publiek duidelijk dat daar het echte probleem van AH (voor zover die verantwoordelijk kan worden gehouden voor de BSE-crisis en zijn gevolgen) zit. Daar zit nl. m'n probleem met jullie actie: je houdt het verkeerde, slecht geinformeerde 'maatschappelijk gevoel' over diermeel in stand. Dat moet nou juist opgelost worden om het probleem zoals jullie het nu AH verwijten aan te passen.

Daarna is er een hele andere en inderdaad verdomd relevante case, waarin jullie me grotendeels aan jullie kant mogen rekenen als je het maar multivaraat aanvliegt ipv via dit soort acties. Verwijt AH niet de oorzaak van een wereldprobleem te zijn. Dat is flauwekul.

Overigens: het publiek mag ook wel eens horen dat ons anti-GMO 'maatschappelijke gevoelen' de Amazone met z'n apen en papegaaien naar de kloten helpt. Ook zo'n feit sneeuwt zomaar onder (ik wist het niet en leer het uit jouw link: dank daarvoor).

@ Dick, eens. Ontkoppelt denken is misschien het echte probleem. Weer terug naar systeemdenken (is tegenwoordig een echt onderzoeksgebied en vak) zou niet verkeerd zijn. Wat heb je hier voor nodig? Mensen met verstand van zaken (op inhoud), mensen die willen EN kunnen samenwerken. Systeemdenken is niet iets dat je op de vrijdag erbij doet.

Voor de liefhebbers:
http://en.wikipedia.org/wiki/Systems_thinking
http://www.thinking.net/Systems_Thinking/OverviewSTarticle.pdf
http://www.vensim.com/

Zelf heb ik jaren met HansS samengewerkt HansS is een van de weinig goede systeemdenkers die ik ken. Systeemdenken is niet echt populair in de wetenschap aangezien het meer een synthetiserende of integrerende discipline is.

Ben ook wel benieuwd naar je reactie op mijn eerdere reactie.

We maken er zo een heel multivariaat systeem van. Dat was stiekum een beetje m'n doel. Er zijn verschillende variabelen en je moet denken in systemen en kringlopen, niet in geisoleerde oplossinkjes die het probleem alleen maar verschuiven terwijl er mooie evenwichten te behalen zijn.

Een ex-WUR-man die nu boerenbelangenbehartiger is geworden noemt het fenomeen waar het hierboven om gaat 'het ontkoppelde systeem'. De een heeft het afval en de ander maakt het voer en toch bedenken ze niet meer dat ze samen een heel relevante oplossing kunnen maken, niet alleen uit milieu- maar ook uit welzijnsoogpunt.
DAT verrast me zo in de contacten die ik had: iedereen zegt dat hij er met de ander eigenlijk niet over praat en is er zelf verbaasd over.

Over BSE: ja natuurlijk was dat de boosdoener. Maar daarom hoeven we onze kop toch niet voor de eeuwigheid in het zand te steken? Die 2,5 mio ton is zonder meer bruikbaar (het komt van dieren en dierdelen die voor menselijke consumptie zijn goedgekeurd). ASG en VION mogen natuurlijk niet zeggen dat die overige 1,7 dat ook zonder meer is. Maar het is een feit: er zit veel bruikbaars bij dat, net al water in de woestijn, erg nuttig en hoogwaardig te gebruiken is. Als je je hoofd er maar bij gebruikt.

@ Wouter Klootwijk; prima idee. Water maken en woestijntjes als akkers gaan gebruiken. En wie gaat dit betalen?
Jij en ik, De Heij. We betalen voor vloeibaar gas, voor telefoonverbinding met continenten, voor het levensonderhoud van de paus en zijn personeel, waarom dan niet voor iets waanzinnig nuttigs voor iedereen overal ter wereld: water.

Wouter de Heij, ik denk dat je op dezelfde lijn als Wouter Klootwijk denkt hoor. Europa zal het niet gaan betalen, die woestijnen heraanleggen.

We hebben inEuropa Afrika altijd gezien als een continent dat we onbeschoft konden leegroven en bewapenen. Als Belg durf ik nauwelijks een Congolees onder ogen komen.

China heeft een nogal gelijkaardige visie op het continent en toch hoor ik van Afrikanen dat ze beter af zijn met Chinezen in hun achtertuin dan Europeanen. Ook iemand als Youssu N'Dour zegt dat.

Dus zou het ook wel eens best zo kunnen zijn, dat China (afhankelijk dat het toch wel is en steeds meer wordt van Afrika) - net zoals het in Brazilië spoorwegen aanlegt om ... sneller soja aan te slepen naar de havens - dat watermakenplan van Wouter K ooit gaat financieren. Ik zie het morgen nog niet gebeuren, edoch

Over kippen en het eiwitgehalte van slachtafval kreeg ik van Marinus van Krimpen (diervoedingsonderzoeker ASG/WUR) de volgende mail (waarvoor veel dank!) die wijst op zelfs de dierwelzijnskant van bijmenging van dierlijke eiwitten:

Interessante discussie, die zeker ook in de pluimveehouderij zeer actueel is. Bij pluimveehouders leeft namelijk de gedachte dat dierlijke eiwitten noodzakelijk zijn ter preventie van verenpikkerij, darmstoornissen en slechte mestconsistentie. Daarnaast kampt de mengvoederindustrie in toenemende mate met een tekort aan goede eiwitbronnen en mineralen (zeker fosfor). Op verzoek van de sector en enkele verwerkers van slachtafvallen heb ik de afgelopen 2 jaar gewerkt aan een project met betrekking tot diermeel in leghennenvoer.

Ik maak uit de berekening hierboven op dat er vanuit gegaan wordt dat dierlijk eiwit voor 100% uit eiwit bestaat. Dit is niet het geval. Het ruw eiwitgehalte in de 4 geteste diermelen in ons project varieerde van 40 tot 60%. De rest is vooral bot (as-gehalte van 20 tot 40% en vet). Hierdoor blijft 1 mio ton sojaschroot grofweg het equivalent van 1 mio ton diermeel.

In varkens en pluimveevoeders worden geen minimale eisen gesteld aan ruw eiwit, maar wel aan bepaalde essentiele aminozuren. Sojaschroot en diermeel vullen elkaar qua aminozuurprofiel goed aan. Een combinatie van sojaschroot en diermeel in deze voeders is daarom voor zowel het dier, het milieu en de kostprijs van het voer gewenst. Ik zou dus niet willen pleiten voor een volledige vervanging van sojaschroot.

Uit ons experiment (zie attach) bleek dat de vier diermelen dramatisch verschilden in zowel chemische samenstelling als in verteerbaarheid. Dit maakt het voor een mengvoerbedrijf lastig om uit te gaan van een gemiddelde voederwaarde voor diermeel. Ook uit het oogpunt van risicospreiding zal men daarom altijd voor een combinatie van eiwitbronnen kiezen. Grofweg kan je wel uitgaan van een inmengingspercentage van ca. 5-10% in varkens en pluimveevoeders. Dit komt overeen met ca. 25 tot 50% van het eiwitdeel in het voer. Als diermeel de enige eiwitbron zou zijn, zou je globaal 12,5 mio ton voer kunnen produceren (2,5 mio ton * aandeel van 20%). Bij een inmengingspercentage van max. 10% zou het het dubbele kunnen zijn (2,5 x 10% = 25 mio ton voer).

Uit ons project bleek dat bij 2 van de 4 diermelen minder verenpikkerij ontstond. Dit lijkt verband te houden met het hoge glycinegehalte (niet-essentieel aminozuur) in de twee voeders waarin deze diermelen waren verwerkt. Geen enkele plantaardige eiwitbron noch vismeel bevat zoveel glycine als in diermeel. Dit maakt diermeel wel tot een unieke grondstof.

Tot slot speelt de discussie over geschikte analysetechnieken voor het kunnen onderscheiden van dierlijke eiwitten van plantaardige. De techniek maakt vordering. Mogelijk dat we vanaf 2012/2013 een verruiming van de wetgeving krijgen (speculatie). Het gaat dan wel om Cat-3 materiaal, dat in principe geschikt is voor menselijke consumptie. Hier hoort de 1,7 mio ton kadavers etc. uiteraard niet bij. Deze moet dus ook niet in de discussie betrokken worden.

Zoals duidelijk mag zijn, ben ik er dus geen voorstander van om alle sojaeiwitten te gaan vervangen door eiwitten van dierlijke herkomst. Een vervanging tot max. 50% zou echter zeer veel voordelen opleveren.

Hopelijk dragen deze opmerkingen positief bij aan de discussie.

Met vriendelijke groet,


Marinus van Krimpen


Ik begreep voorts van Carla van der Peet (eveneens ASG/WUR) dat voor varkens ongeveer dezelfde berekeningen gelden. Grofweg kunnen we dus voor kippen en varkens uit kunnen gaan van een inmengingspercentage van ca. 5-10% in varkens- en pluimveevoeders. Dat is gelijk aan ongeveer 25 tot 50% van het eiwitdeel in het voer.


Deze gegevens zijn, zo meldt Onno van Eijk, de meest 'state of the art' kennis op diervoedingsgebied in Nederland.

Wouter Klootwijk: de wereld water laten maken. Door het aanpakken van woestijngebieden. Men is daarmee bezig. Lijkt op kleine schaal te lukken in Afrika. En China doet er alles aan om de woestijnen in eigen land terug te dringen. Lijkt ook te lukken.

@ Wouter Klootwijk; prima idee. Water maken en woestijntjes als akkers gaan gebruiken. En wie gaat dit betalen? Wie steekt zijn nek uit voor de eerste (risico) investeringen. Technologisch zijn er overigens geen problemen. Als je wilt dan kan het morgen met bestaande technieken.

Het fundamentele probleem lijkt met toch echt : http://en.wikipedia.org/wiki/Tragedy_of_the_commons. & http://nl.wikipedia.org/wiki/Tragedie_van_de_meent. Heeft de club van Rome niet altijd gelijk gehad (of zal het nu achteraf alsnog gelijk krijgen?)

Jazeker heeft de ban op dierlijke producten in veevoer de BSE-zaak als achtergrond. Maar de regelgevers, in paniek, gingen niet alleen koeien verbieden schapen te eten, waar wat voor te zeggen is omdat koeien gewoonlijk geen dierlijke producten eten, maar ook kippen verbieden wormen te eten en slakjes en zusters.
De Noren mochten nog wel vis aan kweekzalm voeren, maar zalm die naar Europa wordt geexporteerd moet gegarandeerd gevoerd zijn met vismeel waar geen zalm doorheen zit (kannibalisme). In dat licht is het raar dat er nog kabeljauw op de afslag aangeboden mag worden. Kabejauw is als zoveel vis hardstikke kanibaal. Er zijn kabeljauwen gevangen die in hun eigen dochter zijn gestikt, zo groot was ze.
Overigens is het voeren van zalm met plantaardige producten steeds ietsje succesvoller. Welk product? Soja!

We kunnen in Nederland makkelijk minder vlees gaan eten. Het zou een zegentje zijn. Maar niet op wereldschaal. Het grootste deel van de wereld is nog maar net aan wat vlees eten toe of droomt er van.
Behalve dat we hier, met de luxe van een enorme hoeveelheid waardevol slachtafval, de voedersamenstelling weer kunnen wijzigen, zou de wereld eindelijk serieus werk moeten maken van teelt van grondstoffen op de gigantische arealen woestijn in Afrika en Latijns Amerika. Het lijkt of teelt van soja vanzelfsprekend de sloop van wouden betekent. Ga toch eens water maken, wereld.

@ Steven, ik gebruikte het woord 'transitie' maar kan mijn uitspraak niet onderbouwen. :-) Ik heb liever een kip die mais eet van een NL-boer (lokale kringloop). Dan een soja product dat uit zuid-amerika komt, veel km's maakt en wellicht een negatieve bijdrage had bij de ontbossing van het regenwood. De vraag voor mij dan ook : hebben we voldoende plantaardige eiwitbronnen in (noord) Europa? Dit soort keuzes bespreken EN technisch doorrekenen op duurzaamheidsindicatoren EN de resultaten van debat&berekening;delen met grote groepen consumenten is denk ik wat we moeten gaan doen.

Wouter, ik ben blij dat je het woord transitie hebt gebruikt. Ik durfde het hier al niet in de de groep gooien. Belangrijk in deze is of we die transitie nog een beetje zelf in handen willen houden of gewoonweg het scenario aangaan, waarin we ons vandaag bevinden i.c. de financiële crisis.

Kleinschaliger en lokaler. Het spel van anderen uitbuiten (en dat doet m.n. die vleesindustrie met zowel mensen als dieren) is stilaan uit. Voor ons. Dat wil niet zeggen dat men dit handelen in China niet zal verderzetten. Maar onze bronnen raken stilaan opgedroogd.

Ik begeef me zeker op glad ijs -weet eigenlijk te weinig van dit onderwerp af- maar ook ik dacht dat met name de BSE-Crisis de reden is van deze conversie. Volgens mij zijn er naast dit punt ook nog andere krachten.

1) soja komt zeer goedkoop als bulkgoed binnen; het zou me niets verbazen als de kosten van 1 kg soja-eiwit uit het buitenland gewoon lager liggen dan 1 kg. Wie heeft hiervoor de getallen? De vlees business is een "centen" business (dankjewel consumenten die goedkoop vlees willen) met weinig marge.

2) slachtafval o.a. de botten van varkens worden o.a. door een grote fabriek in het midden van het land verwerkt tot o.a. white china (poeder voor in porselein). Het beetje vlees/eiwit dat nog aan de botten zit; wordt enzymatisch verwijderd. Hier gaat het om ongeveer 2x 250 ton per dag meen ik me (ik zit in het buitenland en heb de exacte gegevens die wel op kantoor liggen niet bij de hand). Dit voorbeeld haal ik aan omdat ik denk dat sommige reststromen verwaardingsmodellen meer opleveren dan in de toepassing "voer voor de beesten".

3) het is technisch prima mogelijk om op basis van restvlees weer voer te maken. Nu moeten we wel allemaal beseffen dat het gros van het voer gedroogd is. (dus laag wateractiviteit). Als je van afvalvlees eehh sorry slachtbijproduct zou willen inzetten dan moet je dus (1) dit indrogen (het water verwijderen) en (2) het product steriliseren ivm microbiologische contaminatie**. Nogmaals technisch kan dit allemaal. Maar hebben jullie enig idee wat de energiekosten zijn om een kg water te verdampen? En om een product tot 121oC te verwarmen?

Ik denk dat een ingedroogd en gesteriliseerd slachtbijproduct dat bij de voeding bijgemengd kan worden EN duurder EN minder duurzaam is dan soja! Een boute uitspraak? Ja; maar zoals ik al aangaf ik weet te weinig van dit onderwerp af (maar wel meer dan voldoende rondom drogen en steriliseren op industriële schaal). Enfin, nuance en eerst goed TELLEN/REKENEN lijkt me.

** en dan weet ik niet wat het effect is van sterilisatie op de hoeveelheid prionen.

PS maatschappelijk ben ik wel een voorstander van een transitie van vlees naar plantaardig eiwit. Ook meer lokaal en minder internationaal kan maatschappelijk gezien op termijn veel duurzamer zijn.

Dick, ben je zoals Michel zegt niet de prionen van de BSE-crisis vergeten? Die waren toch de reden dat diermeel uit de voedingsketen is gehaald?

Di's alleen reactie op alinea met "1.7 mio ton hersenen ruggemerg en kadavers"...
Trouwens: 170.000.000.000 kg? Echt?

Interessante link: Wie vreet de bonen

Ik maak me persoonlijk eigenlijk weinig zorgen noch illusies over dit hele verhaal. De globale economische krachtverhoudingen zijn dermate aan het evolueren, dat over maximaal 20 jaar vlees terug zal zijn, wat het hier tot zestig jaar geleden steeds was: een luxeproduct en enkel dagelijks beschikbaar voor de kapitaalkrachtigen.

Michiel (voor de lezers: ook van Milieudefensie), hebben jullie over deze gegevens contact gehad met de diervoederfabrikanten? Ik ben nu onderweg en ga vanmiddag je link goed bekijken.

Nog twee aanvullingen:

Op dit moment is de EU voor 80 procent van haar behoefte aan plantaardig eiwit aangewezen op import. De problemen rond soja en veevoer zijn zo omvangrijk en complex dat er geen enkele allesomvattende oplossing voor is. De door jou naïef genoemde oproep van Milieudefensie aan supermarkten om een groter assortiment van smakelijke en betaalbare producten zonder of met minder vlees op de schappen te leggen is dat ook niet. Daarom zetten we in op een combinatie van oplossingsrichtingen: minder vlees, meer Europees voer, zo lang dat nodig is strikte eisen aan de resterende import en inderdaad het (ook onder strikte voorwaarden) herinvoeren van het gebruik van diermeel.

In landen die zwaar zijn getroffen door de BSE crisis zoals Engeland ligt het weer gebruiken van diermeel heel gevoelig. Dit maakt het ook een dankbaar onderwerp van populistische politici. Dit maakt het een taai onderwerp. Het zal daarom nog wel even duren voor het zo ver is. Gelukkig is dit dus niet de enige oplossing.

Groet,
Michiel

Ha Dick,

Als het zo was dat het gebruik van diermeel alle soja in veevoer zou kunnen vervangen dan hadden we voor het verbod op het gebruik van diermeel ook geen soja gebruikt. Dat is niet het geval.

Overigens is het grote rekenen al een tijdje bezig.

http://ivem.eldoc.ub.rug.nl/FILES/ivempubs/publart/2007/AgricEcosEnvElferink/2007AgricEcosysEnvirElferink.pdf

Deze wetenschappers van de RuG stellen dat de EU 16 miljoen ton diermeel uit het voer hebben gehaald en dat dit het equivalent is van 23 miljoen ton sojabonen. Overigens steeg de EU import van sojabonen in deze periode ' slechts' met 17 miljoen ton. De huidige sojaconsumptie van de EU is zo'n 42 miljoen ton.

Groet,
Michiel