Ook het deksel op een doofpot heeft een definitie: een officiële schriftelijke reactie ná een kritische publicatie waar een bedrijf, organisatie of persoon op voorhand niet aan wilde meewerken.

Neem Heineken. Dat het een gesloten club is, beschreef Olivier van Beemen uitgebreid in het boek Heineken in Afrika. Hierin beschuldigt hij de multinational van corruptie, concurrentievervalsing, nepotisme, uitbuiting en misleidende reclames. Het boek beschrijft gedetailleerd de nauwe banden met dictatoriale regimes die de mensenrechten schenden en hoe Heineken fungeerde als belangrijkste financier van de genocide in Rwanda.
Toch was het allerminst Van Beemens doel een aanklacht te schrijven. 'Het is geen j’accuse, maar een journalistieke casestudy’, schrijft hij in zijn voorwoord. Van Beemen koos voor een onafhankelijk onderzoek en bezocht alle Afrikaanse landen met een dochteronderneming van de brouwerij. Heineken werd diverse malen benaderd, maar interviews met Heineken-medewerkers werden afgewimpeld en zelfs op het manuscript kwam geen commentaar.

De goede verstaander hoort hier: "Er zit een deksel op de doofpot. Dat gaat er niet af."
Manager duurzaamheid
Pas nu het boek in de winkel ligt komt Heineken met een officiële schriftelijke reactie. Een deksel op de doofpot - een A-viertje om kritische vragen mee af te wimpelen. Dat doen de medewerkers niet zelf, daarvoor hebben ze een communicatie-afdeling.
De Corporate Social Responsability Manager heet Jan-Willem Vosmeer. Hij lacht journalisten uit die om een reactie vragen: "Hahaha! Daar moet je mij niet voor hebben."
Ik vraag hem: "Maar U bent toch manager duurzaamheid?"
"Ja, dat klopt. Maar ik ga niet over de perscontacten. Hahaha!"
De voorlichter van dienst heet Michael Fuchs. Hij verwijst vriendelijk doch kordaat naar het officiële schriftelijke standpunt. "Dat wil ik u wel toezenden". De goede verstaander hoort hier: "Er zit een deksel op de doofpot. Dat gaat er niet af."

Mening
Maar de corporate and financial communication manager staat de pers vriendelijk te woord: "Wij respecteren het recht van individuen om hun mening te geven." In het officiële standpunt staat onder meer: "In de kern reflecteert het boek de mening van Olivier van Beemen dat bedrijven niet actief zouden moeten zijn in zich ontwikkelende landen en landen met een uitdagend politiek klimaat."
Dit terwijl Van Beemen juist schrijft: "Economische ontwikkeling die wordt gestimuleerd door het bedrijfsleven (…) lijkt in veel opzichten effectiever dan hulpprojecten."
Het boek is dus geen kritiek op het feit dat bedrijven actief zijn in ontwikkelingslanden, het gaat erom op welke manier dat gebeurt. Maar de voorlichter schuift vakkundig elke beschuldiging en elk bezwaar van tafel. Met veel woorden, zonder inhoudelijk argument: "Nogmaals: het is zijn opinie, gebaseerd op materiaal uit het archief en subjectieve conversaties."

Consequenties
Hier komen we dus niet uit. Ik probeer een andere vraag: "Heeft het boek consequenties? Trekt het bedrijf er lering uit? Gaat er iets veranderen?" Hierop trekt de communicatieadviseur een la met algemeenheden open: "Natuurlijk kijken we naar de zaken die besproken worden en we zijn altijd bereid ons bedrijf te verbeteren."
De vraag luidt dan: "Kunt u concrete verbeterpunten benoemen?" Een te specifieke vraag om met algemeenheden te beantwoorden. Fuchs probeert het toch en laat zich ontvallen: "We zijn een heel transparante organisatie. Iedereen kan bij ons terecht voor uitgebreide informatie over onze activiteiten."

Geheimzinnigste bijdrage
Als dat zo is, wil ik graag meer informatie over Ibecor, de dochteronderneming van Heineken in Brussel die Van Beemen in het boek betitelt met: "tot op de dag van vandaag de geheimzinnigste bijdrage aan de winstgevendheid van Afrika".
Ibecor, moet u weten, is het werktuig waarmee Heineken onder de radar de winsten uit Afrika doorsluist naar Europa. Dividend en royalty’s werden zelden overgemaakt naar Afrikaanse partners, en ook andere uitbetalingen waren onzeker.
Bedrijven in Afrika kochten, vaak verplicht, via deze dochteronderneming, productiemiddelen en grondstoffen in Europa, maar Ibecor rekende voor deze bedrijven in Afrika veel hogere bedragen. Soms zelfs het veelvoudige.
"Het was diefstal, georganiseerde diefstal", citeert Van Beemen een voormalige Rwandese adjuctchef. Eind jaren tachtig kwam er mede door Ibecor jaarlijks nog altijd zo’n 30 à 35 miljoen gulden in harde valuta uit het murw geslagen Afrika.

Dus beste meneer Fuchs: "Kunt u nagaan welke bedragen er uit Afrika bij Ibecor zijn binnengekomen de afgelopen paar jaar en heeft u misschien een prognose voor de komende jaren?"
Zwijggeld
Het boek Heineken in Afrika beschrijft hoe onze nationale trots de afgelopen vier decennia Afrikaanse gastlanden heeft benadeeld. Van Beemen signaleert zelfs dat Heineken daarmee in strijd zou handelen met de richtlijnen van de OESO.
De dochteronderneming maakt enorme winsten tegen minimale kosten. Met een omzet van ruim 60 miljoen maken ze 57 miljoen winst. Maar hoe het precies zit bij Ibecor, weet niemand. Wel schijnt in 1989 een oud-medewerker 1 miljoen gulden zwijggeld te hebben gevraagd voor het niet naar buiten brengen van vertrouwelijke informatie.

Wachten
Dus beste meneer Fuchs: "Kunt u nagaan welke bedragen er uit Afrika bij Ibecor zijn binnengekomen de afgelopen paar jaar en heeft u misschien een prognose voor de komende jaren?"

En daar is het nu op wachten. Tot die tijd doen we het met een eerlijk helder boek over Heineken. Of we lezen eerst de recensie over het boek van 414 pagina’s over Heineken in Afrika door Olivier van Beemen. Uitgeverij Prometeus, ISBN 9789035142862. Prijs: €24,95

Marc van der Sterren is journalist met landbouw als specialisatie en Afrika als passie. Hij is hoofdredacteur en consultant bij www.farmingafrica.net en publiceerde zijn recensie over Heineken in Afrika dit weekend op Reporter Online.

Fotocredits: cover Heineken in Afrika