Via de NOS liet Van der Tas boeren al meteen weten dat ze met een strenge club te maken gaan krijgen. "Ik denk dat we met elkaar voldoende kennis hebben om te zien dat stikstof absoluut een grote drukfactor is op onze natuur." Pikant, want juist die stelling ligt wetenschappelijk onder vuur. Mogelijk hebben in het complex van factoren dat boomsterfte en de ontwikkeling van eenzijdige natuur veroorzaakt, klimaateffecten (warmte en droogte), lage grondwaterstanden en waterwinning een groot en misschien wel het grootste aandeel. Dat geluid lieten afgelopen zomer verschillende experts in verschillende toonzettingen horen.

Het kabinet wil biodiverse natuur, schoon water en een gezondere bodem. Om dat te realiseren, moeten de provincies plannen maken voor het landelijk gebied. De ministerraad heeft op 9 september besloten een onafhankelijke ecologische autoriteit in te stellen om de inhoud en onderbouwing van deze plannen te beoordelen. De Ecologische Autoriteit wordt ondergebracht bij de Commissie Milieueffectrapportage (Commissie m.e.r). Ze zal met deskundigen uit kennisinstellingen en rijksinstituten en bureaus op het gebied van ecologie beoordelen of de juiste ecologische informatie gebruikt wordt bij de onderbouwing van plannen, zoals natuurdoelanalyses en gebiedsprogramma’s, die onderdeel zijn van het Nationaal Programma Landelijk Gebied. In een latere fase kan de Ecologische Autoriteit ook gevraagd en ongevraagd advies geven over wetenschappelijke inzichten voor besluitvorming over brede ecologische vraagstukken.

Dat schrijft de Commissie m.e.r. In haar brieven aan de Kamer schrijft de voor de uitvoering van het stikstofbeleid verantwoordelijke minister Van der Wal te verwachten dat de Autoriteit 'gezaghebbende uitspraken' kan doen in antwoord op 'de breed gevoelde behoefte' aan het staken van conflicterende interpretaties van wat goed is voor de Nederlandse natuur en biodiversiteit.

Al is het oordeel van de Autoriteit nog net geen wet, het moet wel als onbetwijfelbaar worden beschouwd
De Autoriteit bestaat uit een voorzitter en maximaal veertien plaatsvervangende voorzitters waarvan er bij de instelling zeven benoemd zijn door Van der Wal. Vanaf 1 november neemt Hans Mommaas, van huis uit vrijetijds- en recreatieonderzoeker en directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), de voorzitterstaak van Van der Tas over. Tot die tijd blijft hij directeur van het PBL dat eind 2019 de overheid adviseerde een Ecologische Autoriteit in te stellen.

Nog nét geen wet
Uit de instellingsbrief blijkt dat de autoriteit minder bindende uitspraken doet dan bijvoorbeeld de Autoriteit Consument en Markt die tevens een handhavende functie heeft. De Ecologische Autoriteit moet uitspraken doen die het de politiek en regering mogelijk maken om te zeggen dat een commissie van wijzen een waarheidsgetrouwe uitspraak heeft gedaan en neemt die dan over zonder er zelf verantwoordelijkheid voor te hoeven nemen. Dat moet de blokkade en verwarring over wat waar en goed is om te doen in het nu al jaren slepende stikstofprobleem én het zich aandienende waterkwaliteitsprobleem oplossen. Al is het oordeel van de autoriteit nog net geen wet, het moet wel als onbetwijfelbaar worden beschouwd.

Er valt slechts gezamenlijk te leren en we zullen moeten accepteren dat zelfs ingrijpende maatregelen niet altijd de gewenste effecten hebben
De Autoriteit moet beoordelen of in de gebiedsprocessen waarmee provincies uitvoering geven aan het stikstofreductiebeleid op basis van het 'indicatieve kaartje' van minister Van der Wal correcte keuzen worden gemaakt. Dat zal niet meevallen. De commissie Hordijk maakte duidelijk dat op individueel niveau stikstofbeleid slecht valt te onderbouwen. Een en ander omdat de beschikbare kennis te algemeen en te weinig specifiek is. Gisteren liet TNO een opinie verschijnen die, kort samengevat, zei dat lerende meetsystemen inzicht moeten gaan verschaffen over de effecten van maatregelen. Voor enige Autoriteit in gebiedsprocessen is het dan ook veel te vroeg. Er valt slechts gezamenlijk te leren en we zullen moeten accepteren dat zelfs ingrijpende maatregelen niet altijd de gewenste effecten hebben.

Geloofwaardigheid in gevaar
De gedachte dat stikstof de belangrijkste boosdoener is en inzetten op alle mogelijke moeite om de emissies terug te dringen, brengt experts en wetenschappers in de gevarenzone. Het heeft er alle schijn van dat zonder gelijktijdige zeer ingrijpende maatregelen op het gebied van grondwaterstand, waterwinning en klimaatbeheer stikstofmaatregelen een beperkt en misschien zelfs geen effect zullen sorteren. Welke Autoriteit die zichzelf serieus neemt durft het risico te nemen wetenschap en expertise zo op de spits te drijven en mogelijk hard te laten vallen?

Bescheiden 'steunpunt'
Het was verstandiger geweest als de Ecologische Autoriteit zou zijn ingericht als een bescheiden maar met alle beschikbare expertise ingericht 'steunpunt'. Dat had binnen alle beperkingen de best mogelijke adviezen kunnen geven, maar de feilbare verantwoordelijkheid nadrukkelijk kunnen leggen bij de lokale politiek. Het zou hebben getuigd van realisme zonder een onfeilbaar oordeel te eisen zoals het gepolariseerde Den Haag dat wil om de vrede te bewaren. Het beste beleid is voorlopig gebaseerd op best guesses waar iedereen in alle weer verbindende onzekerheid mee kan leven. Maar het kabinet kiest anders. Het creëert de illusie van zekerheid. Dat is gevaarlijk en vol risico's voor het vertrouwen in wetenschap, experts én de politiek. Jammer, want het vertrouwen in de bruikbaarheid van de wetenschappelijke modellen voor specifieke gevallen rond dit dossier was al laag.