Hoe kan dat als het zo goed gaat met de landbouw? Wie het weet mag het zeggen.
Fotocredits: Veerooster, uitsnede, Gwendolen
Maandag vertelde ING dat het prima gaat met de landbouw in ons land. Volgens de bank is het zelfs de enige echte groeisector. Toch klopt er iets niet. Een raadsel.
Kees, kun je ons ter verheldering wellicht ook aangeven of de balansen van de landbouwsector er prima voorstaan?
En dank natuurlijk dat je je in deze discussie mengt!
Het ING Economisch Bureau kijkt met haar kwartaalberichten vooral naar ontwikkelingen ten opzichte van het afgelopen jaar. Groei of krimp worden per subsector beoordeeld op basis van volume groei en op basis van prijsontwikkeling. Zo zien we dat de agrarische productie in de veehouderij moeizaam kan groeien in volume door quotering (en productierechten), maar nog wel wijzigingen ziet in de prijsontwikkeling. Van al deze feiten wordt een gewogen gemiddelde gepresenteerd. In de tekst wordt vaak ingezoemd op specifieke / markante ontwikkelingen. De extreme prijsschommelingen in de legpluimveehouderij bijvoorbeeld.
Henk#52, niemand verplicht een boer om torenhoge bankleningen af te sluiten, dat doen ze helemaal zelf. Boeren zijn geen makke schapen die aan de hand van een adviseur of accountmanager in het pak genaaid worden.
@Liesbeth #48,
Als we zouden leren van hoe boeren de wereld zien dan zouden we weten dat het gaat niet alleen om groei maar om alle kringlopen inclusief oogst (dood) en compostering / mest, mineralen kringloop enz.
Ben het met je eens dat de huidige economie eenzijdig op groei gebaseerd was. Komt dat niet uit de tijd dat we nog nieuwe landen konden veroveren en zo onze gebieden geografisch vergroten? Dat kan nu niet meer maar we moeten nog steeds 'groeien' omdat dat onze visie is op economie. Dat heb ik laatst eens opgevangen en vond ik erg verhelderend klinken. Dat verklaart ook waarom er oorlog nodig is. De grootste groei is na een oorlog, denk maar aan de wederopbouw.
Het islamitische geloof verbied het heffen van rente en daar gaat men ook evenwichtiger met bepaalde zaken om.
Om torenhoge bankleningen voor zijn landbouwwerktuigen en infrastructuur te kunnen afbetalen wordt een boer haast wel gedwongen veel te produceren, en als hij veel moet produceren gebruikt hij waarschijnlijk ook veel bestrijdingsmiddelen om zijn oogst te beschermen. Zo wordt landbouw profitabel voor banken en industrie, maar wordt de boer er nauwelijks beter van. Het cultuurlandschap overigens ook niet.
De in Nederland overgebleven, maar nog steeds internationaal opererende luchtvaart en scheepbouw concentreerden zich op producten waarvoor hoge technische standaards nodig zijn. Ze zijn gestopt met het bouwen van 'zomaar' boten of vliegtuigen.
Ik weet helemaal niks zeker, het was een vraag! Maar wat bedoel je met jouw voorbeelden; dat er mogelijkheden zijn voor sectoren met een paar globale spelers? Ik heb moeite om die voorbeelden naar de landbouw door te trekken.
Liesbeth #48, weet je dat wel zeker? De scheepsbouw in Nederland kromp, maar leerde wel weer geld verdienen. Hetzelfde lijkt op te gaan voor de luchtvaart.
Overigens, kan het niet zo zijn dat het andersom is: de landbouw verdient wel geld, maar groeit niet. Dat zou een hoop verklaren - we (boeren, banken, ... 90% vd wereld) hebben nl alleen vertrouwen in groei, daar zou verandering in moeten komen....
Hoi Dick. Zeker wel relevant, maar ik weet niet of de landbouw in NL een groeisector is. De binnenlandse productie groeit volgens mij niet in in volume, wel in omzet en mogelijk in marge (met stijgende prijzen). Wat ik wilde zeggen is dat als de primaire landbouw nu in omzet en gdp groeit, dat geen garantie voor de toekomst is. En overname plannen en -financieringen hebben vooral met dat laatste te maken.
Maar goed, je zou ook kunnen zeggen dat het rendement te laag is tov de balans, althans, tov vreemd vermogen. Overigens bestaat 'de landbouw' of 'het' natuurlijk niet, het is een totaal van goeie en minder goeie landbouwondernemers met ieder een eigen verhouding rendement en vermogen.
Liesbeth, ik begrijp je niet: gaat het nou goed of niet of bedoel je dat dat niet relevant is?
Ook een duit in het zakje dan maar. Ten eerste denk ik dat hier de tijdhorizonten verschillen: korte-middellange termijn (betere prijzen akkerbouw) en lange termijn (weet niemand; hangt van veel factoren af: vraagontwikkeling, technologie, bevolkingsgroei, klimaatverandering, landbouwpolitiek, etc).
Ten 2e wordt productie uitgebreid in gebieden met een productievoordeel, mn in gebieden met betere beschikbaarheid v (minder dure) grond en/of arbeid en/of betere geschiktheid groeigewassen (mais, soja, ...). Door globalisering en de zeer open landbouweconomie in NL kan dat flink effect op lange termijn perspectief NLse landbouw hebben (beperkt de bancaire financieringsmogelijkgeden).
Ten 3e, en #40 illustreert dat volgens mij, wordt er (niet door iedereen) gedacht in 'mazzel als er elders misoogsten zijn'. Ik snap"t wel, maar op basis van die conditie is niet te financieren, niet meer van deze tijd ook (voedsel produceren in tijden van schaarste is in eerste instantie toch een sociale prestatie).
En dat kartel heeft daar boetes voor gekregen vanuit de EU. Overigens waren het niet de boeren maar de verwerkers die daar het voordeel - en het nadeel - mee verkrehgen.
Paulien, je zilveruitjesvoorbeeld is kartelvorming. Dat is verboden, gelukkig.
Wat ik ooit leerde bij landbouwpolitiek op de uni is dat boeren bedrijven klein, in grote getale en relatief ongeorganiseerd zijn. Prijstechnisch worden ze tegen elkaar uitgespeeld door grote spelers op de markt (inkopers) waardoor de winstmarges geminimaliseerd worden en ze vaak ongezond grote risico's financiële moeten dragen.
Als het aan mij ligt gaat er relatief meer geld naar boeren die daadwerkelijk het land bewerken en beheren. En minder naar de hele voedingsverwerkingsindustrie en reclamemakers die van relatief laagwaardige producten met mooie etiketten en halve beloftes er een maximale winst uit weten te behalen.
Daarom ook eet ik al ruim 20 jaar biologisch en minder tot niet voorbewerkte producten. Om de door de marktwerking toch scheve verhoudingen wat meer recht te trekken.
Ik heb eens het verhaal gehoord dat het anders werkt bij de teelt van zilveruitjes. De markt van zilveruitjes (ingemaakte kleine uitjes) is klein en kan door een paar telers. Die konden onderling prijsafspraken maken en krachten bundelen en zo wel een goede prijs krijgen voor hun product. Waardoor die boeren daarvoor wel een fatsoenlijk inkomen krijgen.
De primaire landbouw in de EU produceert grotendeels commodities, volume en kostprijs gedreven. Het resultaat is, dat op langere termijn in de EU de gemiddelde boerenopbrengstprijs = gemiddelde boerenkostprijs. Met hard werken kan men in de EU op langere termijn gemiddeld genomen in de landbouw net een arbeidsinkomen verdienen. Echter de bovengemiddeld efficiënte landen, zoals Nederland, kunnen dus een extra ondernemerswinst maken. Voor de minder efficiënte landen geldt het omgekeerde en zal het voortbestaan van hun landbouw voorlopig afhankelijk zijn van subsidies.
Denk dat ING vooral doelde op handel en industrie (agro-complex) en minder op de 'echte' boeren. Granen (grondstoffen in algemeen) zijn duurder dan aantal jaren terug en dus meer omzet via allerlei handelskanalen (havens / doorvoer etc.) Ook grote multinationals (Cosun, Campina, diverse aardappelverwerkers etc) die producten verwerken draaien goed, ook dat zorgt voor een hoog groeicijfer.
Akkerbouwers hebben een paar redelijke jaren (zeker graan zit op een fatsoenlijker niveau als een paar jaar terug toen er voor graan echt schandalig weinig werd betaald), als je dan als akkerbouwer mazzel hebt dat er elders een misoogst is en je hebt nog wat vrije aardappelen en uien (vrij = niet op contract), dan kun je wat overhouden. Melkveehouderij heeft momenteel ook een aardige melkprijs volgens mij. Eieren was paar jaar terug goed, nu weer laag. In de varkenshouderij is het saldo stabiel laag. Ofwel: algehele stemming (zeker akkerbouw + veehouderij) is beter dan paar jaar terug, maar grootste winst (de groeisector...) zit vooral in de industrie en handel om de boer heen
Ik vraag me dit lezende af hoe je telt of er nauwelijks jonge boeren zijn.. Wie zijn dat... Ten eerste is het in de landbouw altijd zo dat vader boer blijft als de "jonge boer ontstaan is"... Er is dus altijd een oude boer en een jonge boer aanwezig op het bedrijf. Op het moment als de oude boer boer pensioneert (misschien als hij 70+ is) dan is de jonge boer,... al geen jonge boer meer.. Dan is het bedrijf 100 % oude boer. Even vaak zijn "jonge boeren" hun eerste jaren in loondienst in een andere job... En worden dan boer als vader stopt.. Ook dan is hij geen jonge boer meer.
Als boeren pas op oudere leeftijd kinderen zouden krijgen... dan kan de zoon het bedrijf overnemen als jonge boer. Misschien is dat niet mogelijk zonder maatschapsconstructies... en doorschuiving van stille reserves.. etc. etc.
De waarde vermeerdering van het product vanaf de boer in de bedrijfskolom is enorm. Vanaf daar zit er dus de groei en zit het wel goed. De verwerkingsindustrie doet heel veel aan productinnovatie en daar word dus "verdiend" De boer is onder aan de kolom sluitpost en ontvangt niet de kostprijs voor zijn "grondstof".
De prijs die doorgaans de boeren ontvangen is al geruime tijd onder de kostprijs. Hoe kan een boer dan in "leven blijven" ? leven van de kritische opbrengsprijs en van de afschrijvingen! Daarnaast is er veel vermogen op papier verdient door waardestijgingen van het onroerend goed, veelal niet door agrarische exploitatie maar door doorschuiven van stille reserves bij overname, schenkingen, erfenissen en waarde verandering door bestemmingswijzigingen. De samenleving heeft middels 4 nota's RO veel boeren doen verplaatsen en met hun geld de schaalvergroting en de "nieuwe stallen" betaald. Met dit "burgergeld" en de claims op wonen, industrie, infra en natuur is er veel grondhonger ontstaan.
De samenleving heeft dus zelf de schaalvergroting veroorzaakt alleen de boeren hebben dit te weing gecommuniceerd. De banken, boekhouders bemiddelaars, adviseurs en controleurs hebben hier "wel" bij gevaren en heeft de landbouw veel ingewikkelde regelgeving opgeleverd.
Dus een goede pesioenvoorziening voor de stoppers. (Voorbeeld; 1983-50.000 melkveehouders, 2013 -17000 melkveehouders = 33000 hebben gecascht) en veel werk opgeleverd voor banken, boekhouders bemiddelaars, adviseurs en controleurs
't word tijd dat echte voeding weer op "waarde" word gezet
Jim Driessen , hoe precies wil je zijn?
Voorbeeld: Twee op papier identieke melkveehouders, zelfde hectares grasland, zelfde grondsoort, zelfde hoeveelheid vee en zelfde stal en machine uitrusting. Het enige verschil tussen die twee is : De ene melkveehouder ( Boer A) heeft de bedrijfsgebouwen CENTRAAL in de bijbehorende percelen grasland liggen, en bij de andere ( Boer B) liggen de bedrijfsgebouwen aan de RAND van de bijbehorende percelen grasland. Boer A die centraal ligt kan de veldwerkzaamheden ,ruwvoerwinning mest uitrijden etc., veel sneller in tijd en met minder brandstof rond krijgen dan boer B. Simpel omdat tussen bedrijfsgebouw - percelen grasland de gemiddelde rijafstanden bij Boer A veel korter zijn dan bij Boer B. Reken het verschil maar eens uit. Boer A heeft dan een lagere kostprijs dan Boer B, terwijl op papier Boer A en Boer B gelijk zijn. Landbouw theorieën op papier blijken niet in de pas te kunnen lopen met de landbouwpraktijk. Verschil tussen Boer A en Boer B maakt dat duidelijk. En economisch zeggen we doodleuk dat Boer B een slechte boer is omdat hij een hogere kostprijs heeft dan Boer A. Terwijl Boer B daar niets aan kan doen vanwege geografische redenen. Vaktechnische kan boer B best wel eens beter zijn dan Boer A maar op papier telt dat niet.
Met alleen precisie cijfers rond stalkosten per dier kom je er niet. Ze ontbreken nog, maar in de grondgebonden landbouw zijn precisie rekenmodellen omtrent geografische redenen ook hard nodig.
Veel boeren en tuinders zijn geen econoom of boekhouder terwijl ze dat wel zouden moeten zijn in deze tijd met minimale marges.
Het perfecte voorbeeld hiervan is te zien als er weer ergens eens een open dag is als er een nieuwe stal gebouwd is , veelal met preciese cijfers wat die stal gekost heeft per dier . Hoe makkelijk wil je het de volgende schakel in de kolom maken ?
De huidige jonge boer heeft het probleem dat hij/zij niet goed weet hoe ze zich tegenover een andere boer moeten opstellen. De boerenbedrijven van vandaag de dag zijn sterk gespecialiseerd. En daardoor zijn in de akkerbouw en veehouderij de boeren sterk afhankelijk van elkaar. Tuinbouw, daarvan kun je zeggen dat een tuinbouwbedrijf een op zich zelf staand bedrijf is. In de akkerbouw en veehouderij is dat anders, daar zijn de bedrijven niet op zichzelf staande bedrijven en sterk afhankelijk van elkaar. Soms denk ik dat er nog teveel een OT en Sien gedachte op de landbouw wordt losgelaten. In de tijd van OT en Sien was vrijwel ieder landbouwbedrijf een gemengd bedrijf en op zichzelf staand, dat is nu niet meer zo.
In de tijd van OT en Sien was er weinig handel tussen boeren onderling omdat ze op zich zelf staand waren. Tegenwoordig is er door de specialisatie een levendige handel tussen boeren ontstaan die in volume de handel tussen boer met consument verre overstijgt. De jonge boer van tegenwoordig moet niet alleen een kijk hebben op handel met de consument, maar moet ook een scherp oog hebben voor handel met andere boeren. Voorwaar geen gemakkelijke opgave.
@Dick B, ik denk omdat de banken nog niet aan afboeken willen beginnen (verg. kantorenmarkt)
Mensen met een stadstuintje zijn geen jonge boeren, maar mensen met een hobby en teveel tijd.
De bank denkt helemaal niet 'dat schaalvergroting en technische innovatie vanzelf zorgt voor een ecologische, duurzame en gezonde landbouw'. De bank denkt dat er geld te verdienen is aan een intensieve landbouw, dat is namelijk essentieel voor het voortbestaan van de bank.
En waarom zou de jonge boer ineens zingeving belangrijker vinden dat het hebben van een modern bedrijf? Dat soort jonge boeren is er altijd al geweest, alleen gingen die niet in het ouderlijk bedrijf aan het werk. En dat doen ze nu ook niet.
Onzin dus.
Eigenlijk heel merkwaardig, en vanuit de economie onverklaarbaar en onbestaanbaar, dat bedrijven die zo onrendabel zijn, zo duur zouden moeten zijn.
Gaat het dan écht prima met zo'n sector?
En als het écht zo prima gaat met de landbouw, dan zouden er in deze crisistijd toch zat jongeren te vinden moeten zijn om in die sector aan de gang te gaan, en zat banken om die jongeren te financieren?
Met je eens, Cornelis#25. Krijg je eerste 2 linkjes helaas niet aan de praat.
Henric, dan moet je ook uitleggen waarom niet.
Volgens mij begrijp ik best waar Cornelis het over heeft, alleen klopt er geen hout van.
60% begrijpt waar ik het over heb.
Maak nou eens een schatting: 80%, 60%, 40% of toch eerder 2o of 15%?
Ik denk dat er meer boeren zijn die dit begrijpen en het met me eens zijn dan je denkt Dick. Vandaag heb ik nog een gesprek gehad met mijn buurman. Een jonge boer die een groot bedrijf heeft maar die geen opvolging van zijn kinderen ambieert om de reden die ik hieronder schets.
De ideeën van Jacques zijn zeer interessant en voor mijn gevoel ook absoluut zinvol en zingevend.
Cornelis, hoeveel procent van de jonge Nederlandse boeren verstaan wat je daar zegt?
Jacques zelf - beslist een man die ik als ok zou typeren - hangt bijv. aan oude ideeën van regulering. Niet die van zingeving. In dat geval zou geen regulering zoals hij die voorstaat nodig zijn.
Het is een merkwaardige illusie dat het goed gaat met onze landbouw. Lees het boek Acht Mythen over Voedsel en Landbouw van Jacques Nederpelt hierover.
(http://aardeboerconsument.nl/wp/wp-content/uploads/2013/01/8-mythen-folder-21.pdf)
De bank gelooft in de illusie dat een liberale wereldmarkt met vrije concurrentie de beste situatie is voor een goede voedselvoorziening en dat dit vanzelf een goede prijs levert voor landbouwproducten. Food for thought. Immers vrijhandel zorgt voor een verzekerde afzet en kostendekkende prijzen. Daarom denkt de bank dat schaalvergroting en technische innovatie vanzelf zorgt voor een ecologische, duurzame en gezonde landbouw. Maar het omgekeerde gebeurt. Met steeds minder werkgelegenheid produceren we steeds meer voedsel met veel druk op het milieu en hogere energiekosten. Net zoals Jordi zegt #24. Er is continue druk op de prijzen, de samenstelling en de kwaliteit van ons voedsel met alle gevolgen van dien. Lees het stuk van Dick over 'Vertrouwen of de bak in' dat zegt genoeg over de waan van de dag waarin we verzeild zijn geraakt. Maar dit zien de banken niet. Ook de zoon/dochter van de boer die nu aan het buffelen is ziet het niet. Die wil weg van het alsmaar problematisch wordende agribedrijf.
Onze inkomsten van landbouw komt voor een groot deel uit de doorvoer van grondstoffen die helemaal niet in Nederland verbouwd worden. Koffie en thee bijvoorbeeld.
De jonge boer ziet dat dit niet kan doorgaan. De jonge boer vind zingeving en zinvol bezig zijn belangrijker dan aan het hoofd staan van een megastal met robots als zijn werkers. De jonge boer van de toekomst is de stadsjongen/meisje die op hun platte stads daken groente aan het kweken zijn voor de buurtbewoners. Ze komen veelal helemaal niet van een boerderij. Het zijn frisse zieners die juist vanwege hun onbezonnen blik een nieuwe toekomst zien zonder de ballast van een boerenverleden. We kunnen hierom lachen maar het gebeurd! Niet alleen in Nederland, het is een wereldwijde beweging.
De ING zegt dat het prima gaat met de landbouw in ons land. Volgens de bank is het zelfs de enige echte groeisector. Toch klopt er iets niet. Een raadsel?
Antwoord: Het klopt wel, het is de enige echte groeisector. Alleen gebeurd dat op een heel andere manier dan de bank denkt. EN, goed nieuws, we hebben de bank hier helemaal niet voor nodig.
Het is net als internet. Niemand ziet de potentie hiervan echt aankomen maar als het er is kan niemand er meer omheen.
Een boer zei ooit eens: Vroeger moest ik 60 koeien koeien melken om een goede boterham aan over te houden en nu 100 voor diezelfde boterham.
Akkerbouwbedrijven zitten nog op een hele goede solvabiliteit van 80 %, dat komt met name door de grondprijs. Maar ook in deze sector is de schuld per hectare cultuurgrond deze eeuw 60 % gestegen. Door de lagere rente en de hogere pacht zijn de kapitaalskosten per hectare gemiddeld maar 20 % gestegen. Wat gebeurt er in de akkerbouwsector als de rente stijgt. Twee zeken zijn direct te voorspellen: kapitaalslasten per hectare zullen stijgen en de solvabiliteit zal afnemen (onder invloed van de lagere grondprijzen). Gevolg lagere inkomens en ondernemers die op zoek gaan naar intensievere alternatieven, waar door meer concurrentie de marges ook kleiner van worden. Ook niet zo'n goed vooruitzicht voor mensen die een bedrijf willen overnemen.
Jos, het zal inderdaad per gebied verschillend zijn. En een akkerbouwer die enorm intensiveert schakelt om van akkerbouw naar tuinbouw. Tuinbouw geeft een hogere omzet per hectare dan traditioneel akkerbouw. En dan is het in zo-nl geen akkerbouw, maar tuinbouw die de melkveehouders van de grondmarkt drukken.
Dat geld waarschijnlijk wel voor de akkerbouw in de traditionele akkerbouwgebieden. Bij ons ( zandgronden zo-nl)zie je de akkerbouw enorm intensiveren : aardappelen,ijsbergsla,aardbeiplanten,boomteelt,bollenteelt, graszoden ed. Die drukken bij redelijke kavels juist de melkveehouders van de markt. Vervolgens bieden ze deze percelen als ruilgrond aan om hun intensief bouwplan te "extensiveren" ihkv vruchtwisseling. Mestafzet voor varkenshouders wordt zowiezo lastiger, omdat deze mest minder goed past dan rundveemest. Vandaar dat veel rundveehouders hun mestverwerking afkopen via de vvo en dat biedt weer ruimte aan varkenshouders.
Henric, als een akkerbouwer akkerland koopt betaald hij 20% te veel. En een melkveehouder kan 20% meer per ha akkerland betalen dan een akkerbouwer. Dus gaat er land van akkerbouw naar melkveehouderij. Dat is een proces dat al jarenlang aan de gang is. In mijn omgeving zijn de laatste jaren talrijke akkerbouwbedrijven omgezet in een melkveehouderijbedrijf. Landelijk is het akkerbouw areaal al met 10% gekrompen en na afschaffen melkquotum dreigt nog meer krimp van de akkerbouw. En hoe meer krimp van de akkerbouw, hoe meer varkenshouders problemen krijgen met mestafzet. Het verschil in omzet per hectare melkveehouder/ akkerbouwer brengt in landbouwend Nederland nogal wat verschuivingen teweeg.
Piet, wordt er dan ook echt door een akkerbouwer als hij land koopt 20% teveel betaald? Of gebeurt dat alleen als een melkveehouder akkerbouwland koopt?
Henric, de grondprijzen bepalen de waarde van een akkerbouwbedrijf. En die grondprijzen worden op hun beurt bepaald door de melkveehouderij. Al jarenlang is de omzet per hectare bij melkveebedrijven ca. 20% hoger dan bij akkerbouwbedrijven. Akkerbouw bedrijven zijn dus te hoog gewaardeerd waar ze zelf niets aan kunnen doen.
Ik denk dat het onderscheid dat Huib maakt wel klopt. Akkerbouw is fundamenteel anders dan de intensieve sectoren. Volgens mij speelt het probleem van de financierbaarheid bij de akkerbouw ook minder, maar ik kom niet uit die hoek, dus zeker weet ik het niet. Ik geloof ook niet dat akkerbouwbedrijven te hoog gewaardeerd zijn, als ik de prijzen hoor die in mijn omgeving worden betaald.
Waarom zijn die bedrijven in de industriële landbouw - want daar heeft Wim Koks bonus machine voor gevorderden de ING het natuurlijk over - zo duur? Schaalvergroting, woekerwinsten voor tussenhandelaren, aanschaf machines, kassen, gebouwen, "grote jongens" zaadjes, bijbehorende chemo gifjes, steekpenningen, rentebetalingen aan de ING, etc etc. Een en ander gekoppeld aan de van oudsher keiharde instelling van vele boeren - in de 2e wereldoorlog om maar wat te noemen hebben vele boeren zich over de ruggen van de randstedelingen tijdens de hongerwinter extreem verrijkt - verbaasd me dat rendement gestuurde afhaken niet. Prima toch, kap er dan mee. Maar een nog veel groter probleem dient zich aan op het moment dat ecologisch waarden (ecosysteemdiensten) meegerekend gaan worden. Dan blijken die platgespoten en platgetreden monoculturen helemaal waardeloos omdat de bodem totaal is verziekt. Dan ligt er een taak voor liefdevolle kleinschalige (extended) familie-landbouw. 2014 is haar jaar.
Dick, ik moet zeggen dat ik het niet weet hoe ontwikkelingen gaan worden. Jouw voorspellingen kan ik niet tegenspreken. Maar het zou ook kunnen dat de ontwikkelingen nog dramatischer zijn: namelijk dat de situatie min of meer blijft zoals hij is.
Vooropgesteld is dat ik vanuit mijn achtergrond denk: de land-bouw dwz grondgebonden. Jouw denkwereld is meer de intensieve veehouderij. [bedoel ik geenszins denigrerend, mijn zwager is varkenshouder en ik heb groot respect voor hem]
Landbouw en int veehouderij hebben ieder hun systeemeigenschappen - deels overlappend deels compleet verschillend.
Intensieve veehouderij is industrie. Voorbeeld: de akkerbouw zou kunnen gaan naar bedrijven van 10.000 ha in NL. Een stuk of 20 dus. Alleen: voor akkerbouw heb je land nodig en dus iemand die dat wil verkopen. Maar de meeste akkerbouwers hebben daar geen behoefte aan. Die gaan gewoon stug door.
je kunt wel naar het buitenland om akkerland te kopen. Alleen heb je dan niet de voordelen van onze gouden delta: vruchtbare bodem/klimaat, groet koopkrachtige bevolking.
Varkens en kippen voldoet aan de industriewetten. Je kunt een varkensflat van 100x100x100 meter bouwen. Onverschillig waar: op de Maasvlakte, de Sahara, de Noordpool. (Wat niet wil zeggen uiteraard dat die allemaal in aanmerking komen).
Wat ik wil zeggen is dat de intensieve veehouderij ten allen tijde meer gevaar loopt weg geblazen te worden door concurrentie.
Gaat de kippenhouderij gedecimeerd worden? Dat zou kunnen. Want er is meer concurrentie: varkens/melkvee (mestafzetruimte). Of akkerbouwers die kippen houden [NB dus grondgebonden en daarmee de landbouwsysteemeigenschappen die een rol spelen]
Is er dan geen hoop? Misschien gaat selfdenying-prophecy gebeuren. Zolang iedereen nog hoop heeft dat het dan slecht blijft. Pas als iedereen massaal de hoop opgeeft komen de kansen opeens? [Wederom een systeeneigenschap?]
Mijn idee is dit: stel als de veehouderij sterk afneemt zal daarmee de prijsontwikkeling van vlees(melk/eieren) nauwelijks stijgen. Want schaarste speelt nauwelijks een rol - in het buitenland wordt het "gat" direct opgevuld. Wel zal de mestafzetkosten gedecimeerd worden. [voerkosten zijn hoger dan mestafzetkosten. Alleen zijn voerkosten wereldwijd vergelijkbaar. NL is uniek qua mestafzetkosten. Hoe zit dat in Belgisch-Vlaanderen en Bretagne?]
Of industriële mestverwerking dat gaat oplossen? Ik betwijfel dat.
Huib, ik voorspelde laatst kippenhouders - gewoon voor de zaal, in Barneveld; de bank zat erbij - dat hun aantal de komende 10 jaar niet meer zal halveren (zoals het tot op heden ging). Ik voorspelde dat ze zullen decimeren. Zoals je weet zijn het de kleinste sectoren in aantal ondernemers (enkele honderden). Denk je dat ik ongelijk heb?
Met varkenshouders gaat hetzelfde gebeuren. Tuinbouw idem. Dat zei ik niet voor de zaal. Ik bespreek het wel eens met bankiers. Ik vrees dat ze het niet ontkennen. Boeren stoppen doorgaans een vinger in ieder oor. Bankiers weten echter dat het risico van een laag rendabele sector nu wel heel erg begint te cumuleren. Dat voelt niet lekker.
Jos, ik heb het bedoeld in de zin van de waarde stijging van grond en gebouwen is voor een belangrijk deel veroorzaakt door het feit dat voor dezelfde rentelasten steeds hogere bedragen geleend konden worden. Rentelasten die in een bedrijfs exploitatie gedragen moeten kunnen worden. Nudat we op de rente bodem zijn, de rentelasten gaan immers stijgen of dreigen te gaan stijgen, zal diezelfde exploitatie of, een nog hogere productiviteit moeten realiseren in het tempo van de rente stijging of, er zijn onvoldoende kopers waardoor die grondprijzen in de vrije markt gaan dalen bij gebrek aan kopers die niet méér kunnen lenen. Niet meer omdat de banken dit aan zien komen. Dus of grond in de toekomst echt waarde vast is, zal in de toekomst zeker getest worden. Getest met wel of geen kopers.
Er gaat meer geld uit de landbouw dan dat er in komt. Wanneer dat niet zo zou zijn dan was het platteland welvarend en zou in stedelijke gebieden armoe troef zijn. Trek van platteland naar stedelijk gebied verklaart. We blijken nog niet in staat te zijn om economisch evenwicht tussen platteland en stedelijk gebied te verkrijgen.
Johan, ik weet niks van agri-economie in die zin dat ik er voor gestudeerd heb dus daar kun je me voor terechtwijzen. Maar gooi grond en gebouwen niet op één hoop. Grond kun je niet creëren en je schrijft er niet op af. Daarnaast is er een verhouding vraag/aanbod die de prijs bepaalt. Terwijl op gebouwen de laatste 5 jaar enorm is afgeschreven ( onder invloed van rendement ) is de prijs van landbouwgrond in dezelfde periode met 50% gestegen.
Het bericht geeft tussen de regels precies aan waarom het in de landbouw niet klopt. Investeringen in de landbouw hebben hele lange terugverdien periodes en het is altijd maar de vraag of de investeringen in de grond en gebouwen wel één keer terug verdient worden. Aan de rentedalingen is na 30 jaar een einde gekomen, en daarmee óók voor de waardestijgingen van grond en gebouwen. Want onroerend goed wordt economisch gewaardeerd op de rente lasten, kapitaalskosten. Banken weten dat en de geïnteresseerde opvolgers worden ermee geconfronteerd. De spelregels zijn veranderd! Een ING zou dat óók moeten communiceren.
Het lijkt vaak dat landbouw vol zit met systeemfouten. Nou zijn die er inderdaad wel, maar veelal is het zo dat er sprake is van systeemeigenschappen. veel zaken zijn zo, niet alleen op dit moment maar al heel lang.
Dat grondprijzen te hoog zijn en daardoor bedrijfsovernames problematisch is ongeveer al 200 jaar het geval.
En dat per generatie het aantal boeren met 30-50% daalt idem.
boer als roeping, daar geloof ik niet in. boer als ondernemer, nog minder, boer omdat je het niet laten kunt en het in je bloed zit?(en wat maakt het nou uit wat anderen vinden), daar kan ik me nog het best in vinden! dat een boer als johan in denemarken zich niet thuis voelt bij een glas champagne in de hoofdstad en zo snel mogelijk weer naar huis wil, ja dat ken ik helemaal terug, zo zit dat gewoon!
Omdat er zo geen lol meer aan is.
The Economics of Happiness
Wat ik bij #3 nog toe had moeten voegen, en ik ben benieuwd naar de reactie van Jeroen, is dat boer zijn in toenemende mate een eenzaam beroep is. De tijd dat de ega fulltime op het bedrijf meehielp ligt al lang achter ons. Het gezinsbedrijf is een eenmanszaak geworden. Vaak bijgestaan door "opa" zolang deze nog vitaal is en een weekendhulpje. Maar voor de verdere rest staan velen er alleen voor, in goede en kwade dagen. Dat past totaal niet in het nostalgische beeld wat men van een "gezins"bedrijf heeft. Vele handen maken licht werk is teruggebracht naar 1.5 paar. Ken wel boeren die geen pools personeel willen omdat ze wat te kletsen willen hebben onder de koffie. Ik weet wel dat het hebben van collega's niet altijd een zegen is, maar veel boeren hebben een erg klein netwerk.
Ik voel me zeker ondernemer; ook nog wel agrarisch ondernemer door in maatschap te zitten met mijn vader als eigenaren en werknemers van Melkveebedrijf het Gasthuis. De 40uur baan buitenshuis is heel bewust. Want ja ik zou niet weten hoe ik meer geld kan verdienen vandaag de dag. En dan kom ik uit de sector Melkveehouderij grondgebonden met Weidegang.
Veel boeren ( en tuinders) die ontraden hun zoon of dochter om het bedrijf over te nemen. Je moet het inderdaad nog echt als een roeping zien om dit vak nog uit te willen oefenen. Geen enkele beroepsgroep ligt zo onder het vergrootglas als de agrarische sector. Er staat geen reële financiële vergoeding tegenover die de steeds oplopende kostprijs ook maar enigszins bijhoud.
De steeds snellere technische veranderingen die doorgevoerd moeten worden door op drijfzand gebaseerde wetgeving krijgen de tijd niet om deze nog af te lossen bij de bank. Die bank ziet door de bomen het bos niet meer en staat huiverig tegenover nieuwe kredietverstrekkingen.
Het gelul (heb er geen ander woord voor) over duurzaamheid hangt zo langzamerhand iedereen de keel uit om over dierwelzijn maar te zwijgen.
En je moet er maar zin in hebben om het halve dorp uit te nodigen in het parochiehuis om telkenmale uit te leggen wat jij op het erf uitspookt.
Kortom de sterfhuis constuctie is een feit !
Mijn visie is dat we binnen afzienbare tijd weinig tot geen export meer over hebben al zal de melkveehouderij nog een tijdje de hand boven het hoofd gehouden worden.
Het is te simpel om het tekort aan jonge boeren af te doen als een geld/rendementskwestie. Ook in landen waar de mogelijkheden vergeleken met NL voor het oprapen liggen zie je dit fenomeen optreden. Waarom zou je 24/7 buffelen om een bedrijf in de benen te krijgen/houden met de nodige risico's, een maatschappij die in toenemende mate kritisch is naar jouw als producent van voedsel, behalve in het winkelschap terwijl je wanneer je een goede opleiding genoten hebt een goed salaris kunt verdienen in een 40 urige werkweek met auto vd zaak etc etc. Zoals ik in een andere draad al zij, boer worden is een roeping, een echte ondernemer wordt iha geen boer en steeds minder voelen zich geroepen.
Het eerste probleem bij de financiering van een bedrijf is vaak het ontbreken van eigen vermogen. Zeker sinds 2008 zijn de eisen daaromtrent behoorlijk aangescherpt, en als jonge ondernemer is dat vaak een probleem. Dat kan, wanneer het familiebedrijf wordt overgenomen, eenvoudig worden opgelost. Het papieren vermogen van de familie blijft gewoon in het bedrijf. Over dat vermogen hoeft geen rente te worden betaald, alleen over het vreemde vermogen. Het blijft wel sterk risicodragend vermogen, dus voor de familie is dit niet een heel aantrekkelijke constructie.
Als een bedrijf niet te financieren is omdat het onvoldoende rendabel is, dan is het bedrijf te duur (lees te hoog gewaardeerd). De waarde van een bedrijf hoort te worden bepaald door de cashflow, maar dan wordt de waarde meestal (veel) lager. Alle betrokken partijen hebben er baat bij om de waarde in stand te houden, en dan gebeurt dat dus ook, op het krampachtige af.
Omdat banken liever bedrijven financieren met een hoge toegevoegde waarde.
Dick, het LEI is op het punt van balansontwikkeling denk ik een onafhankelijker instituut om daarop uitspraken te doen. Dat gaat dan op voor het gemiddelde per sector. Maar de spreiding tussen bedrijven in een sector - of subsector - is vaak erg groot. Alleen al door de fasen die een gezond bedrijf normaal gesproken doorloopt: opstart - uitbouw - of eindfase. Maar veel groter zijn de verschillen door verschillen in rentabiliteit.
Toch wil ik wel een beeld schetsen: de grondgebonden landbouw heeft voortdurend te maken met grondprijsstijging. Dat is lastig voor hen die kopen, maar zij die hebben profiteren van vermogensgroei. Daardoor is bij de bestaande bedrijven vaak een prima eigen vermogen. Maar dat zegt niet veel over de rentabiliteit.
Bij de intensieve veehouderij zijn de afgelopen jaren erg veel investeringen gedaan om reden van wetgeving. Verplichtingen die door een deel van de bedrijven (veelal de kleinere) niet of nauwelijks terug te verdienen zijn. De balansen zijn daar dus vaak zwak. In de glastuinbouw is de situatie nog moeilijker (maar let op - verschillen tussen bedrijven zijn ook hier aanwezig). De sierteeltsector heeft echt last (gehad) van de crisis. Opbrengsten stonden in 2009 en 2010 onder druk terwijl er ook op gebied van energiehuishouding veranderingen bijkwamen. De steun in de rug van deze sector, de grondwaarde op moment van stoppen, zakte weg doordat de vraag naar woningbouw wegviel. Herwaardering voor berekening van het bedrijfsvermogen leverde daardoor, evenals bij woningen, een afwaardering van de balans op.