De EFSA gedraagt zich in de zaak over de HAD's een beetje als vrouwe Justitia met haar blinddoek voor:
  • Je vraagt me bij welke dagelijkse inname aan HAD's voeding gegarandeerd kankervrij is – mijn antwoord is: de detectiegrens, want we weten het anders nooit zeker...

  • Je vraagt me hoe het dan zit met sla en bonen – mijn antwoord is: niemand heeft me gevraagd om te bekijken in welke levensmiddelen (anders dan in de laxerende voedingssupplementen met aloë enz.) HAD's zitten

  • Voor dat laatste heeft de EFSA nu wel een opdracht, na de mislukte stemming over de aanpassing van Richtlijn 1925/2006 van 5 oktober 2020. Het blijft echter vreemd dat antwoorden ontbreken op essentiële vragen die aan dit hele proces vooraf hadden moeten gaan:
    • Zijn er ten gevolge van het eeuwenlange gebruik van voedingslaxantia met HAD's ernstige problemen gemeld?

    • Welke HAD's zijn er allemaal en welke zijn in welke mate schadelijk?

    • Indien enkele synthetische HAD's in hoge dosis toegediend carcinogeen zijn, hoe (on)waarschijnlijk is het dan dat andere, bijvoorbeeld natuurlijke HAD's dezelfde schade geven?

    • Indien natuurlijke HAD's gebruikt worden in de vorm, dus binnen de matrix, van een traditioneel gebruikte plant of groente, zullen zij dan nog even schadelijk zijn?

    • Is er een andere kant aan de medaille, met andere woorden hebben de betreffende planten ook gezondheidsvoordelen?

    Extrapoleren
    Natuurlijk. Bovenstaande vragen zijn uiteraard gesteld door de getroffen branche: de handelaren in en verkopers van laxerende voedingssupplementen met de door EFSA genoemde planten aloë, senna, vuilboom en rabarber. Ze kregen van de Europese voedselveiligheidsautoriteit EFSA het antwoord dat extrapoleren van het ene naar het andere HAD inderdaad een onzekerheid geeft, die de autoriteit ook heeft genoemd in haar rapport.

    Dat antwoord is ingegeven doordat er geen exacte data waren over alle betreffende HAD's die in al deze supplementen aanwezig zijn. Extrapoleren gebeurde ook in het artikel van toxicoloog Aalt Bast over HAD's die er het cytostaticum doxorubicine bijhaalde; dat is een anthracycline van bacteriële oorsprong en geen plantaardige HAD. Noch de voedingsmiddelenbranche, noch de Griekse getroffen kruidentelers, kunnen opdrachtgever zijn voor EFSA. Hetgeen zij aandroegen werd niet meegenomen. EFSA werkt alleen aan opdrachten die de EU geeft.

    Het politieke doel, het verbod van het voedingssupplement, de verschuiving van actieve planten naar het geneesmiddelendomein, wordt zo bereikt, met een veel te zware hamer en een oneigenlijke argumentatie
    Culinaire gevolgen
    Wat zijn de culinaire gevolgen van een totaalverbod op HAD's?

    Boontjes (36 ppm in verse boontjes), erwten (2 +/- 1,6 ppm), kolen en sla (6 ppm) zullen door de EFSA binnenkort toegelicht worden. En de verwachting is dat de limiet daarmee omhoog zal gaan richting 100 of enkele 100-en ppm's. Maar daarmee blijven de laxantia als voedingssupplementen, die op dit moment in vele landen legaal gebruikt worden zonder dat er eigenlijk problemen mee zijn, nog steeds verboden. Als geneesmiddel blijven ze beschikbaar (in de landen waar zo iets geregistreerd is). Het politieke doel, het verbod van het voedingssupplement, de verschuiving van actieve planten naar het geneesmiddelendomein, wordt zo bereikt, met een veel te zware hamer en een oneigenlijke argumentatie.

    Rabarberwortel is een van de gewraakte laxantia. Dit kruidengeneesmiddel wordt ook nog voor diverse andere indicaties gebruikt, zoals in Chinese recepten die op hun werking tegen Covid 19 onderzocht worden. De Europese farmacopee schrijft voor dat er minimaal 2,2% HAD's in moeten zitten (gemeten als rhein, een stof waarvan overigens ook EFSA aangeeft dat die relatief onschadelijk is). In rabarberwortel zitten ook heel veel looistoffen; vandaar het gebruik als aanstipvloeistof bij aften. De schadelijkheid van rabarber voor de mens zit hem vooral in het hoge oxaalzuurgehalte, dat in stengel en blad ruim aanwezig is. Mensen koken daarom traditioneel wat kalk mee. In de Chinese kruidenreceptuur wordt een en ander zorgvuldig met mineralen en andere planten uitgebalanceerd. De rabarberstengel is het deel dat als groente wordt gebruikt. Hierin is doorgaans een lagere hoeveelheid HAD's aanwezig. Zoals bij veel planten gaat het om veel verschillende HAD's.

    Deze wet zal problematisch worden voor de introductie in de EU van exotische slasoorten zoals het Afrikaanse gbolo die botanisch Crassocephalum heet. Deze planten bevatten aantoonbare HAD's. De groente wordt ook medicinaal gebruikt.

    Zuring (Rumex) is een populair gewas bij volkstuinders in Nederland, België en Oost-Europa. Al sinds eeuwen geldt zuring als een van gezondste groenten, en in de volksgeneeskunde is het ook populair als onderdeel van een voorjaarskuur. Rumex rugosus, Rumex sanguineus en Rumex acetosa worden gekweekt als tuinzuring. Meerdere Rumex-soorten staan veelvuldig op het menu van wildplukkers. Jonnie Boer (restaurant De Librije) gebruikt zuring voor kruudmoes en voor chlorofyl, een belangrijke basis voor veel gezonde sauzen. Ook bij paling in het groen is dat groen de veldzuring. In Armenië wordt Rumex confertus veel gegeten als sla, maar ook als medicinale groente. In Italië staan 10 verschillende zuringsoorten op de lijst van nutraceuticals, met claims omtrent spijsvertering en bloedzuivering. Alle zuringsoorten hebben HAD's in de bladeren en stengels. Het gaat dan voor de verschillende zuringsoorten en de diverse HAD's die daarin zitten om grote verschillen. Enkele HAD's in zuringblad kennen concentraties die in de orde van grootte liggen van 500 tot 16.000 ppm.

    Een aantal jaren terug was het sap van de nonivrucht (Morinda citrifolia) nogal populair. Dit bevat geen HAD's als het sap zorgvuldig wordt gewonnen, maar als de zaden of bladeren mee zijn geperst kunnen ze er wel in zitten. Datzelfde geldt ook voor de bereiding van aloë voor frisdranken en cosmetica. Indien slordig wordt geperst komen de bladranden met de gel mee. En die bevatten de HAD's.

    Al sinds eeuwen geldt zuring als een van gezondste groenten, en in de volksgeneeskunde is het ook populair als onderdeel van een voorjaarskuur. Zuring staat veelvuldig op het menu van wildplukkers. Jonnie Boer (restaurant De Librije) gebruikt zuring voor kruudmoes en voor chlorofyl, een belangrijke basis voor veel gezonde sauzen. Ook bij paling in het groen is dat groen de veldzuring
    Kleurstoffen
    Alizarinerood is een HAD uit de wortel van Rubia tinctorum (meekrap), dat lang als een kleding- en voedingskleurstof in gebruik is geweest. Het werd vanaf 1868 synthetisch geproduceerd en het is inmiddels verboden. Meekrapwortel is een oud werkzaam middel tegen nierstenen dat onder meer aan HAD's zijn werkzaamheid ontleent. Japanse studies gaven aan dat het mutageen was. Het is in Nederland sinds 2001 verboden in de warenwet. In Italië is Rubia cordifolia, de Indische meekrap die in de Ayurveda en Tibetaanse en Chinese geneeskunde gebruikt wordt, nog een nutraceutical, gebruikt bij menstruatie- en gewrichtsklachten. Er zijn ook dierlijke, bijvoorbeeld van schildluis gemaakte voedingskleurstoffen die HAD's bevatten.

    Voor het fermenteren van bepaalde Chinese theesoorten, zoals Fuzhuan brick tea worden HAD's producerende schimmels gebruikt, die de thee een mooie rode kleur geven. Vanaf het begin van deze eeuw zijn enkele biotechnologiebedrijven door schimmels geproduceerde HAD's als 'natuurlijke' kleurstoffen in de markt gaan zetten; aanbevolen toepassingen staan in de Codex Alimentarius en lopen van 50 tot 400 ppm.

    Appels zijn geen peren
    In een reactie op het artikel van Bast schreef prof. Kris Demeyer dat men appels met appels moet vergelijken. Al in 1949 werd geconstateerd dat er grote verschillen tussen diverse HAD's zijn en dat het kwantitatief vaststellen van een totaal aan aanwezige antrachinonen geen indicatie geeft voor de biologische activiteit. Een gebruiksaanwijzing (bijsluiter) voor laxantia en andere planten met HAD's is zeker nodig. Het risico bestaat dat mensen er veel van gaan innemen vanuit een vals idee dat 'bitter in de mond voor het hart gezond' zou zijn.

    Het weghalen van alle HAD's tot aan de detectiegrens is echter onzinnig. Zeker als carcinogene effecten hiervoor de reden zouden moeten zijn. Over senna-gebruik (en misbruik) kun je terecht allerlei negatieve dingen zeggen. Je kunt er acuut darmkrampen van krijgen en chronisch gebruik kan een incidentele constipatie chronisch maken (het maakt de darmen 'lui'). Maar zelfs extreme, jarenlange senna-consumptie kon bij muizen geen darmkanker oproepen. Ook bij mensen bestaat er geen bewijs van een verhoogd risico op darmkanker. Een gewenning bij normaal gebruik van gangbare dosissen Senna- of Rheum-preparaten kon evenmin aangetoond worden.

    Daarnaast zijn er diverse groenten, boontjes natuurlijk, maar met name de zuringsoorten, die een belangrijke gezondheidsbevorderende werking kunnen hebben ondanks of dankzij de HAD's.

    In Europa zijn er veel landen die voedingssupplementen of voedingsmiddelen met HAD's expliciet toestaan, naast landen die (zoals Nederland) ze niet verbieden. Landen als België hebben aangepaste regels voor de laxantia met HAD's, die de veiligheid goed waarborgen. Problemen zijn er niet geweest. De Richtlijn 1925/2006, waar in het addendum van artikel 8 zo langzamerhand een hele lijst met verboden kruiden aan het ontstaan is, gaat over het toevoegen van geïsoleerde stoffen (zoals vitaminen en mineralen) aan voedingsmiddelen. Het is een zwaar en niet erg toepasselijk instrument waarmee, naar nu blijkt, veel te veel planten verdwijnen uit het voedingsdomein.

    Nederland en België zouden samen met Italië en Frankrijk moeten pleiten voor een meer rationele benadering van de veiligheid van kruiden in voeding en in voedingssupplementen. De Belgische regelgeving, zoals geharmoniseerd met Frankrijk en Italië, zou hierbij als voorbeeld kunnen dienen.