Wereldwijd liggen de schappen van de supermarkten vol met UPF's van de grote multinationals, die gemaakt worden met een handvol ingrediënten afkomstig van een beperkt aantal gewassen met een hoge opbrengst. Denk bijvoorbeeld aan glucosestroop, gluten en soja-eiwit, gewonnen uit maïs, tarwe en soja. UPF's zijn dit: sterk geraffineerde koolhydraatrijke en gefrituurde producten met veelal kleurige additieven om ze er mooi uit te laten zien die dankzij de maximale bewerking heel lang houdbaar zijn.

Van de energie-inname van de mensheid komt 90% van slechts 15 gewassen. Meer dan 4 miljard mensen zijn afhankelijk van 3 daarvan: rijst, tarwe en mais
Energie-inname
Inmiddels is dit soort producten al goed voor meer dan de helft van de energie-inname van de inwoners van de VS en het VK, maar ook voor meer dan een derde van de energie-inname in Australië en Frankrijk. In landen met lage en middeninkomens in Azië, Latijns-Amerika en Afrika neemt het UPF-aandeel snel toe. Dat zou heel negatieve gevolgen hebben voor de agrobiodiversiteit, zegt een team Braziliaanse onderzoekers onder leiding van de activistische voedingswetenschapper Carlos Monteiro in het vakblad BMJ. Monteiro is bekend van de NOVA-classificatie die UPF's ongeschikt verklaart voor humane consumptie.

Agrobiodiversiteit definiëren de onderzoekers als "de verscheidenheid en variabiliteit van dieren, planten en micro-organismen die direct of indirect voor voedsel en landbouw worden gebruikt". Een grotere diversiteit aan gewassen maakt de voedselzekerheid en duurzaamheid van voedselsystemen robuuster, volgens deze lijn van denken. Die agrobiodiversiteit wordt hevig bedreigd. Nog maar 9 gewassen vertegenwoordigen meer dan 66% van het gewicht van de totale plantaardige productie. Van de energie-inname van de mensheid komt 90% van slechts 15 gewassen. Meer dan 4 miljard mensen zijn afhankelijk van 3 daarvan: rijst, tarwe en mais.

Om te beoordelen hoe ernstig dat is, moet de vraag worden gesteld hoe die afhankelijkheid zich in de loop der geschiedenis heeft ontwikkeld en of die ontwikkeling te maken heeft met de productie van UPF's. Daarover melden de onderzoekers niets.

Voor UPF's maken fabrikanten gebruikt van een beperkt aantal agrarische grondstoffen. Naarmate meer mensen zich buiten hun traditionele voedingspatronen voeden, eten ze meer UPF's en nemen de teelten van die grondstoffen toe. Uit een nog lopend onderzoek naar 7.020 UPF's in de grote Braziliaanse supermarkten blijkt dat in 52% daarvan suiker(riet) zit, in 29% melk, in 28% tarwe, in 11% mais en in 8% soja. De top-ingrediënten in 25.000 Australische UPF's waren suiker (41%), tarwemeel (16%), plantaardige olie (13%) en melk (11%).

In 2018 werd bijvoorbeeld al 65% van de EU-import van palmolie gebruikt als biobrandstof
Monoculturen
Traditionele voedingsgewassen zoals (oer)granen, peulvruchten, fruit, groenten verdwijnen ten gunste van mais, tarwe, soja, suikerriet en oliehoudende gewassen, zeggen de onderzoekers die lijken te vergeten dat een aantal van deze gewassen bijvoorbeeld ook voor de productie van energie worden geteeld. In 2018 werd bijvoorbeeld al 65% van de EU-import van palmolie gebruikt als biobrandstof. Zo'n drie kwart van de uitbreiding van het areaal suikerriet in Brazilië van begin deze eeuw was bestemd voor de productie van brandstoffen.

De voedingsonderzoekers laten die kant van de landbouwontwikkeling niet zien en wijzen naar UPF's én veevoer voor de vleesproductie - geen UPF! - als reden voor de groei van het areaal van een beperkt aantal monoteelten. Ze signaleren het kwalijke gebruik van kunstmest en pesticiden en schrijven de negatieve gevolgen daarvan toe aan UPF's. Ze betreuren de teruglopende productie van rijst en bonen in Brazilië tussen 2008 en 2019 met respectievelijk 43% en 30%, terwijl de productie van sojabonen in diezelfde periode groeide met 70%.

Traditioneel stapelvoedsel
Van de gevolgen van de snelle toename van UPF's voor de planeet zijn we ons nog onvoldoende bewust, betogen Monteiro en zijn collega's. Ze wijzen erop dat UPF's geen thema zijn op de internationale ontwikkelingsagenda. Zelfs in verschillende VN-programma's gericht op duurzame consumptie komen UPF's niet voor, signaleren ze met hun nieuwe, activistisch aangezette landbouwkundige argumenten in de hand. Van de drie gewassen tarwe, rijst en mais die de Braziliaanse onderzoekers aanwijzen als de meest kwalijke voor de meerderheid van de wereldbevolking moet gezegd worden dat ze al duizenden jaren als stapelvoedsel door mensen worden gebruikt. Mais en tarwe worden al duizenden jaren tot meel verwerkt om er brood en tortilla-achtige producten van te bakken. Mais is in de modernste tijd tevens een belangrijk veevoeder- en energiegewas. Rijst werd traditioneel veelal als (gepelde) korrel gegeten door mensen, maar ook tot meel en veevoer verwerkt; het in de Oosterse wereld van oudsher belangrijke stapelvoedsel wordt ook tot spijsolie en brandstof verwerkt.