Overal duiken ze op. Verhalen over het redden van de mensheid. Tot aan het exploiteren van Mars aan toe. Dat er reden is om ons zorgen te maken over de leefbaarheid van onze planeet staat buiten kijf. Dat nieuwe technologische kennis een rol speelt in het zoeken naar oplossingen eveneens. Maar is het relevant om te denken in termen van het redden van de ‘mensheid’? En in hoeverre kan technologie leidend zijn bij het zoeken naar oplossingen? "Wie een leven redt, redt de hele wereld"; dat Joodse gezegde spreekt me meer aan en biedt wellicht vanuit z’n praktische insteek meer kansen op toekomst voor onze planeet en onze beschaving.

We kunnen beter proberen onze ‘beschaving’ te redden en onze omgang met al het levende om ons heen
Kleine elite
Bij het redden van de mensheid lijkt alles geoorloofd. Zelfs het massaal verstoken van brandstoffen om raketten af te vuren en verspilling van menselijk vernuft om een utopie na te jagen op Mars. De uitdaging om op onze planeet woestijnen weer leefbaar te maken – waar nog ruimte voldoende is - is een klein vraagstuk vergeleken bij het brengen van kleine groepen mensen naar een planeet waar de omstandigheden voor een natuurlijk bestaan totaal ontbreken. We kunnen beter proberen onze ‘beschaving’ te redden en onze omgang met al het levende om ons heen.

Zal de gemiddelde Afrikaan die nu in nood is vanwege klimaatverandering enthousiast worden dat een kleine elite mogelijk het leven kan voortzetten op een verre planeet? Waarom ons geld en vernuft niet inzetten op plaatsen waar nu noden heersen die ook nog eens zorgen voor massale migratie? Het is letterlijk vluchtgedrag van de buitencategorie. En dat van iemand die leuk bezig leek met elektrische auto’s. Maar in de NRC roemt Rosanne Hertzberger in haar column ook het elan van Musk om de mensheid hiermee te redden. Het werk van mensen als Willem Ferwerda (nr. 1 in de Duurzaamheidstop 100 van Trouw) voor ecologische restauratie om zo gedegradeerde gebieden weer leefbaar te maken, lijkt me een veel grotere uitdaging dan het escapistisch onderzoek naar een verblijf op planeet Mars.

Dienend, niet leidend
Appelleren aan angst en fantasie is altijd een sterke drijfveer geweest om ‘de mensheid’ nieuwe zaken op te dringen of onderzoeksbudgetten te creëren. Soms wordt mensen die hier niet direct in mee willen gaan zelfs immoreel gedrag toegedicht. Behoud van biodiversiteit en bodemvruchtbaarheid lijken daarbij vergeleken slaapverwekkende onderwerpen voor diegenen die zich hier niet mee lijken te verhouden. Ik schrijf lijken, want uiteindelijk zal behoud van deze voorwaarden bepalen of we onszelf kunnen blijven voeden. Ons geld is niet eetbaar.

Ook wat betreft onze voedselproductie wordt nu vanuit Wageningen door Louise Fresco een toon gezet dat de technologie ons zal voeden en degenen die daarin niet mee willen gaan, worden neergezet als oude brompotten van 45-plus
Ook wat betreft onze voedselproductie wordt nu vanuit Wageningen door Louise Fresco een toon gezet dat de technologie ons zal voeden en degenen die daarin niet mee willen gaan, worden neergezet als oude brompotten van 45-plus. Maar ook hier zal het in eerste plaats gaan over het aansluiten bij praktische behoeften van boeren, vanuit participatief onderzoek en aansluitend op de lokale omstandigheden. Een laboratorium met gepatenteerde gengewassen gaat de ‘mensheid’ niet redden Technologie moet dienend zijn in plaats van leidend. Altijd afgestemd op vragen over oplossingen in het publiek belang in plaats van dat van slechts enkele individuen. Alleen wanneer reductionistische kennis wordt beoordeeld en eventueel ingezet vanuit z’n betekenis voor wat ons sociaal, ecologisch en cultureel bindt, kan technologie ons daadwerkelijk vooruit brengen. En zal zij ook steun en vertrouwen krijgen vanuit maatschappelijke organisaties die zich verbinden met het lot van lokale gemeenschappen in arme plattelandsregio’s. Ik wil graag onderzoek dat een antwoord geeft op de echte vragen en problemen van mensen die nu en straks hun kinderen een leven willen geven en voeden.

Dubbel
Hebben we behoefte aan een verkoopverhaal om de mensheid te redden en onderwijl onderwijs, onderzoek en ontwikkeling eenzijdig te sturen? Bij de herdenking van Hiroshima vroeg Barack Obama zich af of de samenleving de implicaties van het gebruik van technologie nog wel kan bijbenen. Fresco memoreerde nota bene zelf aan het gewicht van die woorden in haar NRC-column. Als ze meende wat ze daar schreef, is dit het moment om de poorten open te gooien en haar universiteit te ‘vermaatschappelijken’. Nu klinkt ze dubbel en lijken haar uitspraken over 45-plussers en hun knorrigheid te slaan op haar eigen onvrede over de maatschappelijke weerstand tegen de eenzijdige omarming van technologie. Tijd voor een nieuwe verlichting!

Bert van Ruitenbeek, is directeur van Stichting Demeter en vanuit zijn bureau Ecominds o.a. mede organisator van de jaarlijkse landbouw- en voedseldialogen ‘It’s the food, my friend!’ in de Rode Hoed
Dit artikel afdrukken