5 min
Nederland is in de ban van stikstof. De neerslag daarvan is schadelijk voor beschermde natuurgebieden. Een uitspraak van de Raad van State dat het Programma Aanpak Stikstof (PAS) van de Nederlandse Staat niet rechtsgeldig is volgens EU-wetgeving, haalde een streep door boerenvergunningen, bouwprojecten voor woningen, industriecomplexen, wegen en luchthavens. Krakend en piepend, kwam Nederland tot stilstand. Onze bestuurders en het bedrijfsleven ontdekten hoe veelomvattend de gevolgen van de uitspraak zijn. Jan Willem Erisman is hoogleraar integrale stikstofstudies aan de VU Amsterdam en directeur van het Louis Bolk Instituut. Hij stelt voor uit de impasse te komen door alle sectoren in Nederland in gelijke mate hun stikstofemissies te laten reduceren. Bijvoorbeeld 25% in 2025 oplopend tot 50% in 2040.
D66 gooide de knuppel in het hoenderhok: de intensieve veehouderij moet de veestapel halveren om stikstofruimte te creëren voor bijvoorbeeld woningbouwprojecten. De bouw ligt nu stil vanwege de uitspraak van de Raad van State inzake het PAS.
Er wordt veel geschreven over welke projecten er stilgelegd worden en waarom, over het grote maatschappelijk belang van deze projecten en over de zoektocht naar oplossingen door de drie verantwoordelijke ministers, de commissie Remkes en juristen om toch zo snel mogelijk weer tot vergunningverlening over te kunnen gaan.
De vraagstukken waar het doorgehaalde PAS Nederland voor stelt, zijn duidelijk geen eenvoudig op te lossen probleem. Er zijn weinig oplossingen. Logisch dus dat er veel wordt geanalyseerd. Alleen de zogeheten ADC-toets biedt een juridische escape; projecten die we belangrijk verklaren voor de maatschappij, mogen op die grond wel doorgang vinden. Het fundamentele probleem wordt er niet door opgelost.
De kern van het probleem is dat er teveel nieuw reactief stikstof ons land binnenkomt en in het land geproduceerd wordt. Denk aan de invoer van krachtvoer voor de veehouderij, kunstmest en verbranding van fossiele brandstoffen. Als we die allemaal op nul zouden zetten hadden we geen stikstofprobleem en ook veel minder andere milieuproblemen. Dat kan natuurlijk niet omdat we willen autorijden, vlees eten en ruim wonen. Bij een hele grote hoeveelheid van deze kleine bronnen komt reactief stikstof in de lucht en telt op tot een te grote hoeveelheid die neerslaat op de natuur. Wat stikstof in de landbouw doet, doet het ook in de natuur, het bevordert de groei van snel groeiende planten ten koste van de biodiversiteit die ook nog eens aangetast wordt door de verzuring van de bodem. Dit ongeacht of deze stikstof nou uit de landbouw of van fossiele brandstoffen afkomstig is. Stikstofverlies draagt ook nog eens bij aan alle andere milieueffecten: achteruitgang van de waterkwaliteit, luchtkwaliteit (fijnstof, NOx, ozon), klimaatverandering en zelfs de afbraak van de ozonlaag in de stratosfeer.
Kraan dicht
Er is de afgelopen jaren veel gebeurd om de stikstofuitstoot te verminderen, vooral door technische maatregelen als stalaanpassingen, luchtfilters, afdekken van mestopslagen, onderwerken van mest in de landbouw en drieweg- en andere katalysatoren bij verkeer en industrie. Maar dit gaat allemaal voorbij aan het basisprobleem: er concentreert teveel reactief stikstof in het land. De kraan moet dicht om lekkage te voorkomen.
Koppeling aan klimaatakkoord
Ik stel daarom voor om de stikstofdeken te verlagen door te beginnen met alle sectoren een zelfde reductieopgave te geven bijvoorbeeld 25% in 2025 oplopend tot 50% in 2040. Dan is de natuur voldoende beschermd tegen stikstof als ook het buitenland een steentje bijdraagt. De invulling daarvan voor de sectoren die voornamelijk NOx uitstoten kan direct gekoppeld worden aan het klimaatakkoord. De maatregelen om broeikasgassen te verminderen die ook NOx verminderen zouden voorrang moeten krijgen. Voorbeelden zijn versneld invoeren van duurzame energie als zon en wind, maar geen biomassa (want dat zorgt juist bij verbranding voor extra NOx), elektrisch vervoer en transport (mag ook op waterstof zijn). Voor dit soort maatregelen zijn al afspraken en daar is draagvlak.
Voor de landbouw betekent de stikstofkraan dichtdoen een vermindering van de krachtvoer en kunstmest met die percentages. De verliezen van stikstof naar het milieu gaan dan evenredig naar beneden en zelfs mee omdat de stikstof efficiëntie verhoogd. De reductie van kunstmest en buitenlands krachtvoer zal de landbouwproductie raken. Er zal minder vlees en melk geproduceerd kunnen worden. Op die manier stuur je efficiënt op stikstofvermindering en op kringlooplandbouw, maar laat je de invulling bij de landbouw zelf.
De stikstofdeken verkleinen biedt nog onvoldoende bescherming voor de Natura 2000 gebieden en extra gebiedsgericht beleid is nodig. In veel gebieden is zonering een optie. Maak daar de landbouwbedrijven natuurinclusief of volledig kringloop-gesloten, zodat de stikstofdruk wordt weggenomen.
Zo creëren we stikstofruimte, maar ook herstel van biodiversiteit en lucht- water- en bodemkwaliteit en een beter klimaat.
Kabinetsbeleid voor de korte termijn
Vandaag presenteerde minister Schouten de eerste bestuurlijke oplossingen om de PAS-impasse op te lossen. Namens het kabinet kondigde ze de Tweede Kamer aan de vergunningverlening voor projecten die door de PAS-uitspraak tijdelijk stil kwamen te liggen, uit het slot te halen.
Aanstaande maandag komt een nieuwe versie uit van de zogenoemde AERIUS Calculator. Daarmee kan de stikstofdepositie van nieuwe of uitbreidingsprojecten worden berekend voor activiteiten "die de natuur niet raken". Zo kunnen weer vergunningen worden aangevraagd.
De vernieuwde rekentool is ontdaan van functies die betrekking hadden op het PAS. Daarnaast is het rekenmodel geactualiseerd. De overheid heeft ervoor gekozen om zo snel mogelijk een aangepaste versie beschikbaar te stellen, zodat Nederland niet stil komt te staan.
De kille werkelijkheid wil helaas dat het model omstreden is. Het zou vooral een papieren werkelijkheid van emissiebronnen en depositieplaatsen hebben gecreëerd. Daarom wordt het met name door boeren niet zonder meer wordt geaccepteerd. Zij betwisten de allocatie van emissies en deposities van het achterliggende rekenmodel. De administratieve oplossing die nu voor de korte termijn gekozen is, kan daarom juridisch op lange termijn een probleem blijven vormen.
Volgens het Europees Hof van Justitie mag in de nabijheid van een Natura 2000-gebied slechts vergunning worden verleend voor "plannen en projecten indien er wetenschappelijk gezien redelijkerwijs geen twijfel kan bestaan, dat deze geen schadelijke gevolgen hebben voor de natuurlijke kenmerken van het gebied". Wetenschappelijk gezien is het echter aannemelijk dat Natura 2000 gebieden van een veelheid aan aanwaaiende stikstofstromen van elders te leiden hebben. Nederland moet daarom schadelijke emissies voorkomen die het binnen zijn landsgrenzen kan aanpakken; andere landen moeten hetzelfde doen. Die gedachte is in lijn met het voorstel zoals professor Erisman het hierboven doet.
Symposium VBBM, 20 september
Door het wegvallen van het PAS ligt de weg vrij voor nieuwe inzichten, wetgeving en beleid. Dat zegt de Vereniging tot Behoud van Boer en Milieu (VBBM). Om nutriëntenkringlopen écht te sluiten is aandacht voor biologische processen een voorwaarde. Daarom organiseert de VBBM op vrijdag 20 september een symposium in de Schakel te Nijkerk: ‘kringlooplandbouw, zoals de natuur het bedoeld heeft’.
Tijdens dit symposium zullen sprekers als Jan Willem Erisman en Frank Verhoeven (Boerenverstand) hun visie geven op stikstof(beleid) maar ook waar wetgevingsprocessen en beleid eerder frustreren dan oplossingsgericht op de lange termijn zijn. Ook zullen er sprekers zijn die vanuit praktijkervaring vertellen over wat het betekent wanneer je de ecologie leidend laat zijn op je bedrijf.
Dit artikel afdrukken
Er wordt veel geschreven over welke projecten er stilgelegd worden en waarom, over het grote maatschappelijk belang van deze projecten en over de zoektocht naar oplossingen door de drie verantwoordelijke ministers, de commissie Remkes en juristen om toch zo snel mogelijk weer tot vergunningverlening over te kunnen gaan.
De vraagstukken waar het doorgehaalde PAS Nederland voor stelt, zijn duidelijk geen eenvoudig op te lossen probleem. Er zijn weinig oplossingen. Logisch dus dat er veel wordt geanalyseerd. Alleen de zogeheten ADC-toets biedt een juridische escape; projecten die we belangrijk verklaren voor de maatschappij, mogen op die grond wel doorgang vinden. Het fundamentele probleem wordt er niet door opgelost.
Ik stel daarom voor om de stikstofdeken te verlagen door te beginnen met alle sectoren een zelfde reductieopgave te gevenNieuw reaktief stikstof
De kern van het probleem is dat er teveel nieuw reactief stikstof ons land binnenkomt en in het land geproduceerd wordt. Denk aan de invoer van krachtvoer voor de veehouderij, kunstmest en verbranding van fossiele brandstoffen. Als we die allemaal op nul zouden zetten hadden we geen stikstofprobleem en ook veel minder andere milieuproblemen. Dat kan natuurlijk niet omdat we willen autorijden, vlees eten en ruim wonen. Bij een hele grote hoeveelheid van deze kleine bronnen komt reactief stikstof in de lucht en telt op tot een te grote hoeveelheid die neerslaat op de natuur. Wat stikstof in de landbouw doet, doet het ook in de natuur, het bevordert de groei van snel groeiende planten ten koste van de biodiversiteit die ook nog eens aangetast wordt door de verzuring van de bodem. Dit ongeacht of deze stikstof nou uit de landbouw of van fossiele brandstoffen afkomstig is. Stikstofverlies draagt ook nog eens bij aan alle andere milieueffecten: achteruitgang van de waterkwaliteit, luchtkwaliteit (fijnstof, NOx, ozon), klimaatverandering en zelfs de afbraak van de ozonlaag in de stratosfeer.
Kraan dicht
Er is de afgelopen jaren veel gebeurd om de stikstofuitstoot te verminderen, vooral door technische maatregelen als stalaanpassingen, luchtfilters, afdekken van mestopslagen, onderwerken van mest in de landbouw en drieweg- en andere katalysatoren bij verkeer en industrie. Maar dit gaat allemaal voorbij aan het basisprobleem: er concentreert teveel reactief stikstof in het land. De kraan moet dicht om lekkage te voorkomen.
Koppeling aan klimaatakkoord
Ik stel daarom voor om de stikstofdeken te verlagen door te beginnen met alle sectoren een zelfde reductieopgave te geven bijvoorbeeld 25% in 2025 oplopend tot 50% in 2040. Dan is de natuur voldoende beschermd tegen stikstof als ook het buitenland een steentje bijdraagt. De invulling daarvan voor de sectoren die voornamelijk NOx uitstoten kan direct gekoppeld worden aan het klimaatakkoord. De maatregelen om broeikasgassen te verminderen die ook NOx verminderen zouden voorrang moeten krijgen. Voorbeelden zijn versneld invoeren van duurzame energie als zon en wind, maar geen biomassa (want dat zorgt juist bij verbranding voor extra NOx), elektrisch vervoer en transport (mag ook op waterstof zijn). Voor dit soort maatregelen zijn al afspraken en daar is draagvlak.
De reductie van kunstmest en buitenlands krachtvoer zal de landbouwproductie rakenMinder buitenlands krachtvoer en kunstmest
Voor de landbouw betekent de stikstofkraan dichtdoen een vermindering van de krachtvoer en kunstmest met die percentages. De verliezen van stikstof naar het milieu gaan dan evenredig naar beneden en zelfs mee omdat de stikstof efficiëntie verhoogd. De reductie van kunstmest en buitenlands krachtvoer zal de landbouwproductie raken. Er zal minder vlees en melk geproduceerd kunnen worden. Op die manier stuur je efficiënt op stikstofvermindering en op kringlooplandbouw, maar laat je de invulling bij de landbouw zelf.
De stikstofdeken verkleinen biedt nog onvoldoende bescherming voor de Natura 2000 gebieden en extra gebiedsgericht beleid is nodig. In veel gebieden is zonering een optie. Maak daar de landbouwbedrijven natuurinclusief of volledig kringloop-gesloten, zodat de stikstofdruk wordt weggenomen.
Zo creëren we stikstofruimte, maar ook herstel van biodiversiteit en lucht- water- en bodemkwaliteit en een beter klimaat.
Kabinetsbeleid voor de korte termijn
Vandaag presenteerde minister Schouten de eerste bestuurlijke oplossingen om de PAS-impasse op te lossen. Namens het kabinet kondigde ze de Tweede Kamer aan de vergunningverlening voor projecten die door de PAS-uitspraak tijdelijk stil kwamen te liggen, uit het slot te halen.
Natuur is niet alleen het mooiste onderwerp, zegt @carolaschouten in haar inleiding, maar ook het meest kwetsbare. De natuur de schuld geven van de #stikstof-impasse is "een verkeerde omdraaiing van zaken".#hartekreet#AONatuur
— Patrick Jansen (@PatrickAJansen) September 12, 2019
Zij is en blijft mijn favoriete minister. pic.twitter.com/DRpOUHchs1
Aanstaande maandag komt een nieuwe versie uit van de zogenoemde AERIUS Calculator. Daarmee kan de stikstofdepositie van nieuwe of uitbreidingsprojecten worden berekend voor activiteiten "die de natuur niet raken". Zo kunnen weer vergunningen worden aangevraagd.
De vernieuwde rekentool is ontdaan van functies die betrekking hadden op het PAS. Daarnaast is het rekenmodel geactualiseerd. De overheid heeft ervoor gekozen om zo snel mogelijk een aangepaste versie beschikbaar te stellen, zodat Nederland niet stil komt te staan.
De kille werkelijkheid wil helaas dat het model omstreden is. Het zou vooral een papieren werkelijkheid van emissiebronnen en depositieplaatsen hebben gecreëerd. Daarom wordt het met name door boeren niet zonder meer wordt geaccepteerd. Zij betwisten de allocatie van emissies en deposities van het achterliggende rekenmodel. De administratieve oplossing die nu voor de korte termijn gekozen is, kan daarom juridisch op lange termijn een probleem blijven vormen.
Volgens het Europees Hof van Justitie mag in de nabijheid van een Natura 2000-gebied slechts vergunning worden verleend voor "plannen en projecten indien er wetenschappelijk gezien redelijkerwijs geen twijfel kan bestaan, dat deze geen schadelijke gevolgen hebben voor de natuurlijke kenmerken van het gebied". Wetenschappelijk gezien is het echter aannemelijk dat Natura 2000 gebieden van een veelheid aan aanwaaiende stikstofstromen van elders te leiden hebben. Nederland moet daarom schadelijke emissies voorkomen die het binnen zijn landsgrenzen kan aanpakken; andere landen moeten hetzelfde doen. Die gedachte is in lijn met het voorstel zoals professor Erisman het hierboven doet.
De oude truc: we passen de meetmethode aan en hopla, probleem opgelost!
— Henk Spiekman (@HSpiekman) September 13, 2019
Symposium VBBM, 20 september
Door het wegvallen van het PAS ligt de weg vrij voor nieuwe inzichten, wetgeving en beleid. Dat zegt de Vereniging tot Behoud van Boer en Milieu (VBBM). Om nutriëntenkringlopen écht te sluiten is aandacht voor biologische processen een voorwaarde. Daarom organiseert de VBBM op vrijdag 20 september een symposium in de Schakel te Nijkerk: ‘kringlooplandbouw, zoals de natuur het bedoeld heeft’.
Tijdens dit symposium zullen sprekers als Jan Willem Erisman en Frank Verhoeven (Boerenverstand) hun visie geven op stikstof(beleid) maar ook waar wetgevingsprocessen en beleid eerder frustreren dan oplossingsgericht op de lange termijn zijn. Ook zullen er sprekers zijn die vanuit praktijkervaring vertellen over wat het betekent wanneer je de ecologie leidend laat zijn op je bedrijf.
We zijn in de ban van de stikstofhysterie: er mag niet meer gebouwd worden en, als D66 zijn zin krijgt, moet de veestapel worden gehalveerd. Professor Jan Willem Erisman vertelt in @drkelderenco dat hij ook voordelen ziet aan die harde grens: https://t.co/4wLEWwJL8Y pic.twitter.com/4nRPWeUNVx
— NPO Radio 1 (@NPORadio1) September 14, 2019
Nog 5
Je hebt 0 van de 5 kado-artikelen gelezen.
Op 11 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 11 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
#36 Ik moest even wat bij elkaar zetten. Samengevat: we beseffen vaak niet dat stikstof al vijftig jaar een probleem is en dat dus veel is te herleiden tot wat er vóór 1980 is gebeurd. Forse toename van vee. Uitgeschreven:
Vier factoren verklaren waarom die stikstof een toenemend probleem is, ondanks dat er sinds 1980 niet zo veel lijkt te zijn gebeurd met de aantallen vee.
1) Er is sinds 1980 wel degelijk veel gebeurd met de veestapel. De schaal van de grafiek slaat de trends nogal plat. Maar het aantal vleeskalveren is bijna verdubbeld sinds ca 1980. Ook bij pluimvee is er forse toename, en bij varkens ca 20 %. En die zitten allemaal op een kluitje in de Gelderse vallei en Oost-Brab-N-Limburg, waar ook reletief veel N-gevoelige natuur ligt op slecht gebufferde grond.
2) Wat er gebeurd is vóór 1980 tikt door. Stikstofdepositie en verzuring is een probleem sinds de jaren zestig. In de jaren zestig werd in Zweden alarm geslagen over verzuring van de meren en de drastische verlaging van de visstand als gevolg daarvan. In de jaren zeventig kwam grootschalige boomsterfte in Midden-Europa aan het licht. ‘Das Waldsterben’ was een groot issue in die jaren, zeker in Duitsland. De oorzaak bleek “zure regen”. Die werd toen vooral veroorzaakt door zwaveluitstoot door gebruik van kolen in de industrie en voor verwarming van huizen en door het gebruik van zwavelhoudende olie en benzine. Daarnaast speelden NOx uit industrie en NH3 uit landbouw een rol.
3) Er is sprake van een cumulatief effect. Het stikstofniveau is al decennia lang veel te hoog voor veel typen natuur op zandgrond. Het leidt tot continue uitspoeling van oa calcium, steeds meer vrijkomen van aluminium in de bodem (giftig voor wortels in de concentraties die zich voordoen)
4) Productiviteit per koe is omhoog gegaan, dus meer N per koe. Daar heb ik geen verstand van, er zijn vast cijfers van.
Nb Er werden vrij snel maatregelen genomen in de jaren zeventig. Door de overgang van kolen naar gas, rookgasontzwaveling en de driewegkatalisator in auto’s halveerde de zwaveluitstoot tussen 1965 en 1980, en nam daarna tot 2007 nog eens met 90% af. Veel dus!
De stikstofuitstoot bleek lastiger te beteugelen. De stikstofuitstoot per gehouden dier nam sterk af. Maar aan de andere kant namen de veestapel en de productie per dier dus toe sinds de jaren zeventig. De landelijk gemiddelde depositie van verzurende stoffen is tussen 1990 en 2017 afgenomen van ruim 4.400 naar 2200 mol per hectare. De reductie in stikstof was zeer veel minder dan de reductie in de uitstoot van zwavel. Het relatieve belang van de stikstofverbindingen in de verzuring nam daardoor toe van ca. 60% in 1990 naar bijna 75% in 2017.
Saillant detail: Nb. De zeescheepvaart is al die tijd buiten schot gebleven: de 109.000 zeeschepen stootten rond 2015 bijna 40 (!) keer zoveel zwavel uit als de 1 miljard auto’s op deze wereld. Pas volgend jaar worden de normen (aanzienlijk) aangescherpt. Die uitstoot is onderdeel van 'aandeel buitenland', hoe groot het aandeel is weet ik niet.
Ik herhaal maar weer: voor stikstof (niet CO2!) is de landbouw het grootste probleem. We moeten niet de boeren daarvoor op de kop timmeren, het is zoals wij het als maatschappij hebben georganiseerd. En vervolgens is het een zegen dat de vleesvee- en melkveehouderij eigenlijk maar een betrekkelijk klein deel van onze economie uitmaakt (ondanks de formidabele export). Want dat betekent dat we mbt kosten heel haalbaar is om het op te lossen. Door te investeren in boeren die verduurzamen of ophouden. Dan blijven er overigens nog heel wat obstakel over, oa EU-regelgeving.
Ik weet niet of link naar twitter zo gaat werken.
Twitter Jeroen van Buuren reactie Tjeerd en daarna komt reactie met plaatje.
Lukt half zo wel reactie met plaatje
Ter aanvang voor het VBBM symposium voor morgen breng ik graag deze bijdrage nog eens voor het voetlicht inzake ureum doelstelling mogelijkheid.
Tom Keuper is ureum 20mg per kg melk haalbaar voor jouw als echt weidende melkkoeienboer?
Zojuist de hele stroom reacties gelezen en het valt me op dat slechts enkelen ingaan op de aanpak die Erisman bepleit: de aanvoer van stikstof in het gehele landbouwsysteem beperken. Toch is dit een interessante optie, die eerlijker lijkt dan 'domweg' de veestapel verkleinen.
Wel vraag ik me af hoe dit gedaan moet worden: komt er dan weer een nieuw quotumsysteem, nu voor stikstof. Of kunnen we veevoer bij en kunstmest 'bij de grens' tegenhouden. En is die grens dan Europees of Nederlands? Alleen voor import van sojaproducten kan ik me nog een (Europese) invoerheffing voorstellen, maar dan moet het verdrag met Mercosur wel op de schop.
Nadeel van het dichtdraaien van de kraan lijkt me overigens wel dat de voordelen van technologische verbetering niet worden meegenomen. De boer die bv. de droge mestfractie scheidt van de urine, heeft een veel kleinere uitstoot. Dat kun je dan niet meenemen.
Kortom, kunnen we eens reflecteren op de verschillende momenten om het systeem bij te sturen:
1. aanvoer verminderen;
2. het systeem (de veestapel) verkleinen;
3. uitstoot verminderen.
Door op de laatste optie te sturen kunnen zowel technologische maatregelen als verkleining van de veestapel een rol spelen. En deze kan specifiek worden ingezet per gebied. Is dat dan niet te verkiezen? Een nadeel is mogelijk dat de uitstoot slecht te meten is. Maar wel te modelleren begrijp ik.
#39 ik denk dat de periode na 1980 in zoverre verschilt van de periode daarvoor dat na de opkomst van de snijmaisteelt in de 70er jaren de voeding van het rundvee behoorlijk verandert is en de invoer van soja om de eiwitarme mais aan te vullen sterk is gegroeid. Verder denk ik dat op alle gebieden de aantallen en de uitstoot per eenheid omhoog respectievelijk omlaag gaan maar ik voel me vooral in mijn wiek geschoten als de landbouw er weer eens vol enthousiasme uitgepikt wordt om de zwarte piet te spelen. Ik denk dat het een soort menselijke reactie is om maar het liefst de oorzaak op het bordje van een ander te schuiven en het gros van de Nederlanders komt steeds verder van de slinkende groep boeren af te staan.
Stel je voor dat de oplossing nu eens lag in het verminderen van het internetgebruik stel je de vervuiling eens voor van al die online aankopen verpakking, al die bezorgdiensten, en al die kleren die weer terug gestuurd worden als je daarbij telt de 2 uur!!!! die de Nederlander gemiddeld op zijn telefoon zit en al die servers die daarvoor moeten draaien ik kwam een artikel tegen dat wereldwijd 10% van de energie wordt gebruikt door websurfers dat is 50% meer als de luchtvaartindustrie. https://www.technischweekblad.nl/nieuws/mobiele-telefoon-verbruikt-meer-energie-dan-koelkast/item3816
Ik heb even niet door op welk plaatje je doelt.