Lees ook
Trump liet voor het oog van de wereld een zevenjarige meisje van haar geloof in de Kerstman vallen. Zoiets doe je niet; misschien was hij een beetje in de war van de beurs die hij gebruikt als graadmeter om zijn succes aan zijn stemmers te verkopen.

Steven Mnuchin, Trumps minister van financiën, belde voor Kerst met de grote Amerikaanse banken om te vragen of ze nog genoeg geld in kas hadden om tegen lage rente aan consumenten uit te lenen. Als dat geld er is, kunnen consumenten lekker doorgaan met kopen en dat jaagt de beurs aan. Toen de minister de Amerikaanse pers dat vertelde, zakte de beurs in.

Logisch natuurlijk, want - los van Trumps geknoei met handelsrelaties wereldwijd - was er helemaal geen probleem; doe je alsof, dan wekt dat argwaan die voor een paniekaanval kan zorgen. In werkelijkheid vraagt de economie om minder speculatie. Daarom wilde de Fed, de Amerikaanse centrale bank, lenen weer een beetje duurder maken. Dat remt groei die straks een luchtbel blijkt en alleen nog maar uit elkaar kan spatten. Trump denkt echter dat geld voor eeuwig nagenoeg gratis kan blijven en wil daar niet aan. Hij wilde daarom zelfs zijn centrale bankier ontslaan, maar ontdekte dat ook hij zoveel macht om zijn dromen na te jagen niet heeft. Trump is de weg kwijt en raakt in paniek, denkt redacteur Bart Haeck van het Vlaamse financiële blad De Tijd.


Uit boosheid verergerde Trump de domme stap van zijn minister door te zeggen dat de Fed weinig van markten begrijpt. Een Nederlandse financieel analist maakt zich in de Nederlandse NRC niet zoveel zorgen over de Amerikaanse economie - die prima draait, met een groei van 3,7% zelfs duidelijk beter dan onder Obama - maar wel om het oordeelsvermogen en de volwassenheid van de regering-Trump. Inmiddels zijn de koersen op Wall Street weer gestegen.



Kort voor Kerst trok Trump troepen terug uit Syrië, zonder aandacht voor de gevolgen die dat heeft voor de ontstane verhoudingen en allianties na een lange periode militaire aanwezigheid. "Niemand zal meer van de VS profiteren", zei hij. Daarom stapte zijn minister van Defensie op. John 'mad dog' Mattis, de minister in kwestie, is een keiharde hardliner die echter niet alleen het terughalen van troepen - zonder dat hij er van wist - maar vooral het onprofessionele gedrag van zijn baas niet langer pikte. Volgens Trump zal president Erdogan van Turkije wel afrekenen met IS, maar hij vergeet dat die president meteen ook zal afrekenen met Amerika's oude Koerdische vrienden in het gebied.



Uitgesloten zijn van de politieke macht doet de middengroepen pijn. Vroeger zwegen ze. Nu ze zich hun macht realiseren, schamen ze zich niet langer om hardop duidelijk te maken dat ze bestaan, met velen zijn en serieus genomen willen worden
Kerst 2018 lijkt duidelijk te maken dat Trump de greep verliest op zowel zijn eigen succes als dat van zijn land en daarmee over de grenzen van wrevel begint te treden. Dat belooft wat voor 2019.

Liefde delen in plaats van consumentisme
Paus Franciscus klonk heel anders. In zijn kerstboodschap protesteerde hij tegen consumentisme en hebzucht; Franciscus wil dat we elkaar lief hebben en wat gunnen en plaats van steeds maar iets en steeds meer voor onszelf willen hebben en daar gemakzuchtig onze lusten mee bevredigen zolang dat gaat. Franciscus' woorden roepen bij mij de verfbeelden op van de Brabants-Vlaamse schilders Jeroen Bosch en Pieter Breugel de Oude. Zij verbeeldden in de 15e en 16e eeuw de zotheid van menselijke lusten en de lasten die eruit volgen treffend, maar oordeelden niet; ze gaven te denken.

De Kerkvader oordeelt wel. Veel minder voor de rijken, wat meer voor de armen en daarom samen beter. Dat is kort samengevat Franciscus' boodschap. Maar als we 5 eeuwen later nog steeds met dezelfde zotheid zitten, wat hebben we dan geleerd?

Macht van de middengroepen
Naar Frankrijk. Dat is het land waar eind 18e eeuw de middenstand de koning afzette en als burger onthoofdde. Tijdens de Kerstdagen stonden de kranten online vol van enerzijds een succesvolle petitie voor de start van een rechtszaak tegen de regering van president Macron omdat die onvoldoende klimaatmaatregelen zou nemen en anderzijds van de gele hesjes-opstand tegen juist het teveel aan maatregelen die president Macron het volk zou opleggen.

Daar botst iets. Toch toont François de Rugy, de Franse minister van ecologische transitie, zich 'aangenaam verrast' omdat hij er vanuit de idealen van zijn regering juist een oorvijg voor de hesjes in ziet.

Hoe denk jij dat de politieke trends die zich in 2018 hebben gevormd zich in 2019 verder zullen ontwikkelen?
Volgens de Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev zijn we getuige van een Europa waarin de stille middengroepen (de 'gele hesjes' zijn een voorbeeld, terwijl die gevoelens overal in de EU zouden bestaan) in plaats van de verschillende elites en avant-gardes de toon zullen bepalen. Dat zal de EU fundamenteel veranderen.

Komend voorjaar kiest de EU een nieuw Europees Parlement en zal vervolgens een nieuwe Europese Commissie worden geïnstalleerd. De Nederlandse PvdA'er Frans Timmermans, een bewogen intellectueel politicus van volkse afkomst, zei in de Volkskrant dat hij voorzitter van de Commissie wil worden en kiest voor een Europees ideaal, niet voor een op de middengroepen toegesneden missie. De middengroepen willen mee blijven doen aan en willen niet buiten de boot vallen waarmee de rijkste en bepalende 20% van de bevolking de toekomst tegemoet vaart. Ze vinden dat ze eruit zijn gezet en zien hun vrij besteedbaar inkomen achteruitgaan. Onprofessionele politici (kijk naar de Britten) en klimaatmaatregelen (die Trump inmiddels de nek heeft omgedraaid) van de zittende politieke klasse laten hen echter wel voor hun rijkdom opdraaien; de middengroepen zorgen immers voor de grote omzetten in de wereld.

Uitgesloten zijn van de politieke macht doet de middengroepen pijn. Vroeger zwegen ze. Nu ze zich - zoals in Frankrijk, - waar president Macron hen tegemoet moest komen - hun macht realiseren, schamen ze zich niet langer om hardop duidelijk te maken dat ze bestaan, met velen zijn en serieus genomen willen worden. Macron heeft besloten zijn autoritaire stijl van leidinggeven op te geven en gaat luisteren naar het volk via 'RIC’s' (burgerinitiatieven via referenda), gesprekken die burgers en burgemeesters overal in Frankrijk moeten gaan voeren. “Helemaal fout”, want burgers kunnen geen wetten maken en willen alleen maar meer van dezelfde consumptie, zegt wijsgeer en oud-minister Luc Ferry. “Uitstekend”, zegt Paul Thibaud, oud-hoofdredacteur van het intellectuele blad Esprit, want grote groepen burgers vertrouwen de overheid niet meer; luisteren naar burgers moet het doel van de gesprekken zijn. Thibaud denkt dat zo het vertrouwen terugkeert omdat hij hoopt dat de macht er verstandiger van wordt.

Vanmorgen heel vroeg maakte de Belgische politie een einde aan een blokkade door Waalse gele hesjes die de snelweg naar Maastricht bezetten hadden. Hoe het zich allemaal gaat ontwikkelen, zullen we in 2019 gaan ontdekken.

Hoe denk jij dat de politieke trends die zich in 2018 hebben gevormd zich in 2019 verder zullen ontwikkelen?

Update, 27 december, 17:20 uur: zojuist meldt de New York Times (met duidelijke grafieken) dat de beurzen tekeer gaan als een jojo en vandaag weer gedaald zijn na de stijging op Tweede Kerstdag. De Amerikaanse S&P piekte gisteren om vandaag bij opening weer 1,14% te verliezen. De Britse FTSE verliest alleen maar. De Japanse Nikkei steeg met 3,88%.

Update, 30 december, 11:00 uur: de Volkskrant brengt dit weekend een even uitgebreid als lezenswaardig interview met voormalig Clingendael-directeur Ko Colijn. Colijn (die lijdt aan een progressieve aandoening van zijn fijne motoriek) formuleert even rustig als scherp. Colijn voorspelt oorlog tussen China en de VS; die zal enerzijds het gevolg zijn van het botte eigenbelang van waaruit Trump opereert en anderzijds van de overgang van de macht van de VS en EU naar China. De EU is in diepe crisis en toont geen eenheid van belang om te kunnen optreden als stabiliserende macht in de wereld.
Voorts wringt de krant 7 voorspellingen uit Colijn, die natuurlijk waarschuwt "voorspellen is natuurlijk het onverstandigste wat je kunt doen". Met "duizend slagen om de arm" zouden we komend jaar rekening moeten houden met:
1. Er start een nieuwe nucleaire wapenwedloop.
2. De economische groei en de beurzen zakken wereldwijd in nadat Trump de FED-voorzitter Jerome Powell ontslaat. Dat verscherpt de handelsoorlog tussen de VS en China.
3. Er ontstaan bittere spanningen tussen de VS en China, mede omdat de strijd tegen China het enige is waarvoor Trump brede steun krijgt van het Congres.
4) De VS trekken zich terug uit Syrië en Afghanistan. De oorlogen daar zijn uitzichtloos en worden door Trump gewonnen verklaard. Wel blijven de VS samen met Saoedi-Arabië en Israël Iran bestrijden.
5) Brexit wordt afgeblazen. Midden januari verliest Theresa May de stemming over haar eind 2017 bereikte brexit-deal met de EU en treedt zij af. De Britten krijgen uitstel voor het effectief worden van brexit. De nieuwe Lagerhuisverkiezingen worden gewonnen door Labour. Na een tweede referendum wordt de brexit definitief afgeblazen.
6) Trump komt meer en meer in de problemen vanwege onthullingen over zijn sexuele en zakelijke affaires; tot impeachment komt het net niet. Washington en New York zullen geel zien van de hesjes en de nominatie van Trump voor een tweede ambtstermijn wordt onzeker.
7) De eurocrisis laait weer op vanwege het inzakken van de economische groei in Italië; het met de EU overeengekomen begrotingstekort loopt uit de hand, maar de Italianen weigeren een noodpakket. Italië zal de verzwakte en vertrekkende Merkel, op weg naar de uitgang, hardop uitlachen. En - maar dat punt vergeet Colijn vermoedelijk per ongeluk - Macron is te verzwakt om als sterke Europese leider in de voetsporen van Merkel te kunnen treden, terwijl hij in de Afrikaans-Europese migratiecrisis al een faux pas richting Italië had gemaakt rond de Aquarius-affaire.

Update, 31 december, 10:15 uur:De Vlaamse krant De Morgen brengt (via Topics) een uitgebreid interview met prof. Luuk van Middelaar (Universiteit van Leiden), oud-assistent van Herman van Rompuy, de eerste voorzitter van de Europese Raad. De analyse is scherp. Onze tijd van groei en de waarden van het Westen zijn voorbij, maar met name Europa heeft nog geen manier gevonden om daarmee om te gaan. Over Trump zegt Van Middelaar dat de Amerikanen hem, juist in de nieuwe geopolitieke wereld van macht tegen macht in plaats van universele samenwerking, waarschijnlijk zullen herkiezen voor een tweede ambtstermijn.
Opmerkelijke citaten uit het gesprek:
- Als we het geopolitiek bekijken, leven wij op het einde van een lang tijdperk, dat 500 jaar heeft geduurd: het tijdperk van westerse hegemonie over de wereld. Dat tijdperk heeft in Europa een hoogtepunt bereikt na de Tweede Wereld­oorlog: wij hebben hier enorme welvaarts­staten opgebouwd, wij waren tot voor kort dé beschaving van de wereld. Maar die positie staat onder druk, omdat landen zoals China en India ons nu beconcurreren, onder meer met twee miljard arbeidskrachten. Dat dwingt ons tot harde keuzes over de verdeling van de rijkdom.
- Ons hele maatschappelijke contract was daarop gebaseerd. Ons geschiedenisbeeld was dat van de vooruitgang, elke generatie had het beter dan de vorige. Dat maakte de vele maatschappelijke keuzes relatief eenvoudig. Die economische groei was de smeer­olie van de politieke besluitvorming: je kon alles beloven, mensen zouden het wel slikken omdat ze wisten dat het beter werd. Dat is nu voor een stuk weggevallen. Wij kunnen niet langer een permanent beroep doen op de toekomst. Groei is geen zekerheid meer.
- Onze democratieën zijn niet meer zo besluitvaardig. In het Verenigd Koninkrijk is dat fascinerend om te zien: twee en een half jaar na het brexit-referendum is het daar nog altijd niet doorgedrongen dat het een prijs heeft om uit de Europese Unie te treden. Je kunt dat doen, je kunt opnieuw wat meer controle krijgen over je eigen wetten, maar dat heeft een economische prijs
- In 2001 werd China lid van de Wereld­handels­organisatie. Dat was als het ware de wortel die we hen voorhielden. Die markt zou leiden tot een middenklasse, en die middenklasse zou dan democratie vragen. (grijnst) Nou, zo is het dus niet gelopen. Misschien willen de meeste Chinezen geen democratie.
- Mensen zoals u en ik willen graag liever wat meer vrijheden, maar u moet rekenen dat misschien 70 tot 80 procent van de bevolking tevreden is in Singapore. En als je daar probeert uit te leggen dat onze democratie veel beter is, dan denken ze aan de brexit en aan Trump. Niet echt uithangborden voor onze democratieën.
-Voor Trump draait alles in de wereld om politieke belangen, om het onderscheid tussen vriend en vijand. Hij maakt geen onderscheid op het vlak van waarden. Net zoals hij China een foe, een rivaal, noemt, doet hij dat met de EU. Trump maakt geen onderscheid tussen Xi Jinping en Angela Merkel.
- Over de EU: Wat ons de komende jaren te wachten staat, is de race tussen de interne krachten die ons doen splijten en de externe krachten die ons samendrukken.
- Over het belang van weer echte politiek in de EU: [We] moeten het idee doorbreken dat we moeten kiezen tussen een Europese super­staat of het einde van de Unie. Dat is een vals dilemma, dat het wantrouwen alleen maar blijft voeden. Als de regerings­leiders het voortouw nemen, kan de EU best aan politiek doen zonder dat er een Europese regering boven de nationale regeringen staat. Als Commissie­voorzitter Juncker in de VS gaat onderhandelen, doet hij dat nadat Angela Merkel en anderen tegen Trump hebben gezegd dat Juncker de onderhandeling voert.
- Trump is geen accident de parcours, zoals veel Europeanen denken. De kans dat hij in 2020 herkozen wordt, is groot. Dus voor we een andere president krijgen, zijn we misschien al in 2024. En Obama had het proces waarbij Europa wordt losgelaten, al ingezet. Hij had zijn focus al verschoven naar Azië, ook militair. Het is geen verrassing dat Trump zijn troepen terugtrekt uit Syrië. Hij denkt: dat is de regio waar Europa de problemen maar moet oplossen.

Update, 31 december, 10:30 uur: Trouw (link via Topics) brengt een overzicht met de invloed van Trump op de internationale politieke verhoudingen in het afgelopen jaar. Zonder Merkel, de vrouw die na Obama's vertrek uit de politiek de liberale wereld moest leiden, krijgt het Westen het lastig. Wie Van Middelaar leest en diens denkwijze volgt, ziet dat Trouw een wat 'oude' analyse maakt. Het Westen valt leiderloos uiteen, maar probeert zich te herpakken. De VS hebben al onder Obama hun keuze gemaakt: de VS zijn geen wereldleider meer, maar een partij in een divers systeem van politieke waarden waarin macht boven universele idealen staat. In Trouw brengt ook geopolitiek analist Rob van Wijk zijn beeld van 2018: Trump twittert erop los en ligt op ramkoers met zijn oude liberale bondgenoten, onderwijl speelt hij China meer en meer in de kaart. Slotcitaat uit Van Wijks laatst column van het jaar: Het zal u niet zijn ontgaan dat mede door dit Amerikaanse en Britse gestuntel de beurzen een crash in slow motion meemaken en dat de economische vooruitzichten zijn verslechterd. De machteloosheid om iets constructiefs voor elkaar te krijgen zorgt er bovendien voor dat de westerse wereldorde verpulvert. Dit brengt onze welvaart en veiligheid in gevaar en speelt China in de kaart. Met dank aan degenen die voor Trump en brexit hebben gestemd.

Ondanks de verschillen, komt uit deze visies unaniem naar voren dat de EU in brokken ligt en het functioneren van de Westerse democratie de machtsoverdracht naar Azië alleen maar bespoedigt.

Update, 5 januari 2019, 10:30 uur: Het nieuws ging maar door in de eerste week van het jaar. Trump gaat onderhandelen met China, maar onderwijl verlaagt China alvast de belastingen in eigen land om de economie aan te jagen; niettemin blijkt het handelstekort tussen de VS en China opgelopen in het nadeel van de VS. Het aandeel Apple ging onderuit door niet alleen marktverzadigingseffecten maar juist ook als gevolg van Trumps handelsoorlog tegen China. Internationaal gingen de beurzen onderuit en veerden gisteren weer op, mede na sussende opmerkingen over de banengroei binnen de Amerikaanse economie door FED-voorzitter Jay Powell. Onzekerheid alom dus. Onderwijl houdt Trump de government shut down in stand als de democraten hem zijn muur tegen Mexico niet laten bouwen. In Frankrijk krijgt Macron - ondanks de offensieve nieuwjaarswensen waarmee hij zijn hervormingen weer voorop stelde - te maken met gele hesjes gevoelens (niet de beweging dus, want die corrumpeert zich) dat steeds weer opnieuw en in andere gedaanten zal optreden, denken sociologen en politicologen. May smeekte de Britten om voor haar brexit te kiezen; een no deal brexit zou toch zomaar kunnen gebeuren. Merkel was niet erg positief gestemd in haar nieuwjaarstoespraak tot het Duitse volk: ze herinnerde aan twee wereldoorlogen en riep de Duitsers op geen tweespalt te creëren.
Update 6 januari, 14:00 uur:De Nederlands-Amerikaanse bankier Willem Buiter (Citibank) zegt in De Morgen dat 'heel Europa op drift lijkt'. Naar een beleggingsadvies gevraagd, antwoordt hij: "Ik ben een economist, ik ken niks van investeringen. (lacht) Het is een rare en angstaanjagende omgeving daarbuiten. Als je inzoomt op de globale wereld zie je dat er veel risico's zijn. (grappend) Ik zou eerder investeren in kaarsjes, en die te gepasten tijde doen branden."
Het FD publiceert een opinie van Nouriel Roubini (hoogleraar Stern School of Business) die begint met deze zinnen:
De financiële markten hebben eindelijk begrepen dat Donald Trump de president van Amerika is. Als je bedenkt dat de wereld al twee jaar lijdt onder de onbesuisde twitterberichten van de machtigste man ter wereld, is de logische vraag: hoe heeft dat zo lang kunnen duren? In de rest van zijn analyse laat hij zien hoe een vreemde kat in het pakhuis door zijn rare sprongen de hele orde die zich langzaam toch al opnieuw aan het zetten was, dramatisch snel kan veranderen en een bende kan maken van iets dat een evolutie had kunnen zijn.
2019 kondigt zich aan als meer dan een spannend jaar.
Dit artikel afdrukken