De zogeheten post-menselijke samenleving komt eraan. De historicus (mediëvist) Harari maakte de afgelopen jaren furore met twee boeken die, zoals hij ook zelf benadrukt, weinig origineels bevatten. The Matrix was al een distopische verfilming van dezelfde denkwereld. Het knappe van Harari is zijn synthese van talloze en heel uiteenlopende boeken en artikelen op het gebied van onder meer cybernetica, informatica, economie, sociologie, etologie, life sciences, medische wetenschappen, landbouw, politicologie, geschiedenis en wijsbegeerte. Hij bracht ze in een logisch samenhangend narratief samen om de geschiedenis van de diersoort homo sapiens - mensen, in dagelijkse taal - te kunnen duiden. Zijn doel: mensen laten begrijpen waar ze vandaan komen, mee bezig zijn en naar op weg zijn.

Sapiens
In Sapiens beschrijft Harari het optreden van mensen sinds ze Afrika verlieten en zo'n 10.000 geleden de landbouw, geometrie en het eigendomsrecht uitvonden. Daarop volgden de stad, de wis- en natuurkunde, de chemie en het opwekken en gebruiken van grote hoeveelheden energie.

Mensen maakten grote stappen in hun ontwikkeling door wetenschappelijk naar de wereld te gaan kijken. Dat deed de mens door zijn geloof in verhalen aan de kant te zetten en op basis van twijfel en experiment te gaan zoeken naar hoe mechanismen werken en hoe die door toepassing van die kennis naar onze hand kunnen worden gezet.

Dat doen mensen inmiddels zo'n 2.500 jaar. Toen uiteindelijk de wiskunde, natuurkunde en scheikunde de stoommachine en daarmee de Industriële Revolutie mogelijk maakten, ging het hard en creëerde de mens in amper 200 jaar de wereld zoals we die kennen. De afgelopen decennia hebben zich twee nieuwe lijnen van kennis ontwikkeld. We hebben machines geleerd met grote hoeveelheden data om te gaan om daar voor ons patronen en samenhang in te ontdekken en die te gebruiken. Dat kunnen die machines inmiddels veel beter en veel sneller dan wij. Tegelijk hebben we technieken ontwikkeld waarmee we kijken naar - en heel precies meten aan - de processen die zich in ons lichaam, in onze organen en ons brein op nanoniveau afspelen.
Die twee jonge loten aan de stam van de (toegepaste) wetenschap maken het mogelijk om ons lichaam als een dataset te zien die eindeloos gekopieerd, verbeterd, veranderd en aan andere datasets gekoppeld kan worden. Degene die die data heeft, zal ons beheersen. Dat is geen science fiction. Rond ons gedrag is dat al een feit: grote bedrijven als Facebook, Google, Amazon maar ook alledaagse retailers als Albert Heijn, Walmart of Tesco bieden ons precies aan wat we willen nog vóór we zelf weten dat we het gaan willen. Voorspellende algoritmen zijn hen daar heel succesvol bij van dienst.

We zijn een kopieerbare set data
Binnen tien jaar zullen soortgelijke datatechnieken op basis van lerende algoritmen succesvoller zijn dan een arts om ons te genezen, cq. gezond te houden.
Maar ze zullen vooral nog veel meer kunnen. Ze kunnen ons ook mooier, slimmer en succesvoller maken. Zelfs onsterfelijkheid is geen science fiction meer omdat we domweg een kopieerbare set data zullen worden die zelfs zonder lichaam kan bestaan en in vele gedaanten kan leven. Gekoppeld aan andere data zullen we onze identiteit verliezen en geen mensen meer zijn.

Iets dat in de evolutie begon als een menselijk brein, zal daardoor helemaal los van ons letterlijk uit koolstof bestaande lichaam kunnen bestaan. Algoritmen nemen de wereld over, zegt Harari die voor de bewonderende wereldleiders mocht praten. Hoe snel het gaat, is moeilijk te zeggen, maar over 200 jaar zullen er geen mensen meer zijn, denkt hij. We zullen dan op zijn gegaan in nieuwe levensvormen die we aanvankelijk nog wel hebben geschapen naar ons evenbeeld, maar die later later zelfstandig zullen ontwikkelen.

Maar willen we die data over onszelf wel afgeven, eerst aan bedrijven en daarna aan de machines en algoritmen die die bedrijven en de wereld zullen besturen? Ja, zegt Harari. We zijn misschien nog even tegen want we willen menselijk blijven, maar omdat we gezonder, sterker en slimmer willen worden, zullen we het toelaten.

Faust
Onze wil om gezond en succesvoller te zijn, zal ons dus volgens Harari losmaken van ons lichaam en daarmee van onszelf. Hij wil het niet hebben over wat we daartegen moeten doen omdat het zal gebeuren; hij wil het hebben over wat de door hem en talloze andere geschetste trends betekenen om het te kunnen hebben over hoe we willen omgaan met de mogelijkheden die ontstaan. Daar hebben we het namelijk niet over, vindt hij.
Wie goed luistert, hoort het klassieke Faustverhaal: de mens wil God (homo deus) worden - slimmer, beter, onfeilbaar - maar moet dat betalen met het verlies van zijn ziel, zijn eigenheid. Zijn veel intelligentere en sterkere creatie gaat er met die ziel vandoor. Onstoffelijk en onsterfelijk dus, maar het heeft een prijs waarvan we de waarde nog niet kunnen schatten.
De humanoïde levensvorm Agent Smith in The Matrix vindt mensen maar een stelletje viespeuken die de aarde vervuilen en elkaar - en hem en zijn talloze kopieën - zonodig dwars moeten zitten in hun drang naar zelfontplooiing en vrijheid. Leuk om te weten: na zijn boeken over het verleden en de toekomst werkt hij nu aan een boek over het heden.

Luister naar Harari's speech in Davos; het is de moeite waard. De belangrijkste boodschap bewaart hij voor het einde. Wie Homo Deus - Harari's boek over de toekomst - nog niet heeft gelezen, hoort meteen de kernboodschap en een samenvatting.


Na de lezing werd er nog over Harari's gedachten nagesproken:
Dit artikel afdrukken