Doordat olie- en gasproducenten met het oog op 'weg met fossiel' weinig hebben geïnvesteerd in nieuwe olie- en gaswinning, kunnen ze hun productie niet opvoeren om zo de olie- en gasprijzen minder hard te doen stijgen, schrijft de Financial Times. Daardoor jaagt het groene Westerse beleid de prijzen extra op, als gevolg van de strijd tussen Rusland en de Nato om Oekraïne.

Donderdagochtend was de internationale oliebenchmark Brent gestegen tot 102 dollar per vat, het hoogste niveau sinds 2014. Later steeg die door tot 105 dollar; inmiddels is de prijs weer onder de 100 dollar gedaald. Het Algemeen Dagblad schreef gisterochtend dat de gasprijs sinds de Russische aanval al gestegen is met ruim 40%, een ongezien hoog percentage binnen een dag.

Europa is voor 40% afhankelijk van gas uit Rusland
Veel minder vaten
Rusland is 's werelds op twee na grootste producent van ruwe olie en de belangrijkste leverancier van aardgas aan Europa. Christyan Malek, hoofd van de wereldwijde energiestrategie bij JPMorgan, verwacht dat de Brent in het 2e kwartaal van dit jaar tot 125 dollar kan oplopen. De wereldwijde reservecapaciteit, die gewoonlijk rond de 5 miljoen vaten per dag ligt, is nu gedaald tot 2,8 miljoen vaten per dag.

Volgens Bob McNally, hoofd van Rapidan Energy Group, zal de verstoring door de Russische aanval in Oekraïne waarschijnlijk beperkt blijven tot dat deel van de olie en het gas dat door Oekraïne vervoerd wordt. Maar belangrijker acht hij dat duidelijk wordt dat er geen onderbreking zal zijn in de olie- en gastoevoer. Poetin garandeert die, maar voorwaardelijk. Totdat die duidelijkheid er is, verwacht hij dat de prijzen zullen oplopen. Europa is voor 40% afhankelijk van gas uit Rusland.

Ook de Russische minister van Energie, Nikolai Shulginov, zei dinsdag op een energieconferentie in Qatar dat Rusland ernaar streeft om zijn gasstromen 'ononderbroken' te houden. Lukt dat niet, dan is er geen enkel land dat deze toevoer van gas over kan nemen, zei de Qatarese minister van energie op dezelfde conferentie. Er was - net als bij olie - immers al een tekort op de reservemarkt.

Rusland weigerde al langere tijd om meer gas aan Europa te leveren dan het contractueel verplicht was. Daardoor moest Europa haar voorraden aanspreken, waardoor de reserves al voor de inval in Oekraïne sterk zijn geslonken. Duitsland kondigde afgelopen dinsdag aan dat het de certificering stopzet van de controversiële Nord Stream 2-pijpleiding, die Oekraïne zou omzeilen om Russisch gas via de Oostzee rechtstreeks aan Duitsland te leveren. Het is niet ondenkbaar dat Rusland als reactie daarop de toevoer van gas nog verder zal gaan beperken.

Poetins macht: energie
De stijgende gasprijs is voor Glastuinbouw Nederland reden om de overheid te manen om snel in actie te komen. "Hoe langer het duurt, hoe meer ondernemers in de problemen komen. Een deel van hen is zijn banksaldo al aan het opeten. Maar uiteindelijk lopen alle contracten een keer af", aldus Alexander Formsma van Glastuinbouw Nederland. Hij wijst er ook op dat door deze situatie tuinbouwbedrijven geen geld meer overhouden om te verduurzamen.

Binnen vier weken hebben we het allemaal koud
Zoals we eerder schreven zal iedereen het merken, als Rusland de gaskraan dichtdraait. Binnen vier weken hebben we het allemaal koud. Vooralsnog mogen we hopen dat de gok van de hoofdredacteur uitkomt: het is te hopen dat Rusland het ons inderdaad 'even wil laten voelen' en het daar bij zal laten. Volgens de South China Morning Post ziet China namelijk nog kansen om diplomatiek uit het proces te komen, dat met bloedvergieten begon. Europa - dat afhankelijk is van energie-import om het dagelijks leven en industrie draaiend te houden - kan op dit moment immers geen kant op. Poetin heeft duidelijk kunnen maken dat hij de macht heeft om het leven drastisch te verstoren en heeft ons daarmee bij de keel.

Oekraïne is heel belangrijk voor de maisvoorziening van Europa
Zijn vergeten macht: maïs en tarwe
Alsof een energiecrisis nog niet genoeg is, zijn ook de prijzen van voedingsstoffen zoals tarwe en zonnebloemolie sterk gestegen, aldus Nieuwe Oogst. Rusland en Oekraïne produceren 80% van de wereldwijde export van zonnebloemolie, ongeveer 25% van tarwe en 20% van de mais. Met name Oekraïne is heel belangrijk voor de maisvoorziening van Europa. Er werd verwacht dat het land dit seizoen 33,5 miljoen ton zou exporteren. Daarmee neemt het land mondiaal een derde plaats in na Brazilië en Argentinië. Brazilië exporteert 43 miljoen ton, Argentinië 39 miljoen ton. En voor de export van tarwe is de regio rond de Zwarte zee van wezenlijk belang. Rusland is met 35 miljoen ton wereldwijd de belangrijkste exporteur. Dit jaar gevolgd door Australië met 25,5 miljoen ton, en daarna Oekraïne met 24 miljoen ton. Ter vergelijking, de totale EU is netto exporteur van 32,5 miljoen ton tarwe.

Het zijn niet altijd de landen met de grootste productie van een voedingsstof die het belangrijkst zijn. Het zijn met name landen met een grote overproductie ten opzichte van hetgeen ze zelf nodig hebben, die belangrijk zijn. En Oekraïne is zo'n land, voor wat betreft tarwe. Uitgerekend gisteren was er ook de periodieke (twee/driewekelijkse) bijeenkomst van het Europese graancomité. De Europese Commissie meldde dat de situatie 'zorgelijk' is. Er is vanuit de afgevaardigden (onder meer het Nederlandse ministerie van Landbouw) ter plekke wel aan de commissie gevraagd hoe zij denkt om te gaan met handelsondernemingen die certificaten aanvragen voor de invoer van granen uit Oekraïne (voor de week van 1-7 maart), die eventueel niet kunnen worden geleverd door problemen in de havens of de Zwarte Zee.

Kiezen tussen twee kwaden
Ook de prijs van palmolie steeg tot recordhoogte en soja werd duurder. Dit heeft te maken met een tekort aan arbeidskrachten in Maleisië (palmolie) en droogte in Zuid-Amerika (soja).

En last but not least, stijgen de prijzen van meststoffen en kunstmest. Na de sancties van de Verenigde Staten voelt de markt nu al de krimpende leveranties van kalium door Wit-Rusland. Minder mest zal leiden tot minder oogsten, een dalende voedselproductie en daardoor hogere voedselprijzen.

Die hogere voedselprijzen worden ook in de hand gewerkt door de hogere inflatie, die al sinds vorig jaar speelt. Zoals we onlangs al schreven kregen de voedselproducenten de Zwarte Piet toegeschoven van de prijsstijgingen. Dit was tegen het zere been van Cees-Jan Adema, directeur van FNLI, de koepel van Nederlandse voedselverwerkende bedrijven. Adema meende vorige maand nog dat de onderhandelingen met supermarkten in goed overleg wel op z'n pootjes terecht zouden komen. Wat hij toen niet kon weten, weten we nu wel: er zal nu alleen nog maar meer druk komen te staan op de prijzen en de onderhandelingen met supermarkten.

MSN bericht dat de Russische inval in Oekraïne de centrale banken in Europa en de VS in een lastige situatie brengen, omdat een stagflatie-scenario, met hoge inflatie en inzakkende economische groei, dichterbij komt.

Meer fossiele energie en Groningen weer open voor gaswinning zou de EU op korte termijn helpen uit Poetins tang te ontsnappen. Maar hoe verkoop je dat de politiek en consumenten?
Dit dwingt centrale banken te kiezen tussen twee kwaden. Om het negatieve effect van stijgende prijzen op de koopkracht van de euro en de dollar aan te pakken, grijpen centrale banken doorgaans naar het rentewapen. Hogere rentes maken leningen voor consumenten en bedrijven duurder en zorgen voor een afnemende vraag. Dat kan er voor zorgen dat prijsstijgingen worden afgeremd. Aan de andere kant kunnen de hogere energieprijzen op zichzelf al leiden tot afnemende economische groei. En de reactie van banken op een afnemende economische groei is doorgaans: de rente laag houden. Het lijkt dus tot een keuze te komen tussen een hoog oplopende inflatie of een recessie. Dat is een keuze tussen wat Amerikanen een rock and a hard place noemen, een keuze tussen twee kwaden. Meer fossiele energie en Groningen weer open voor gaswinning zou de EU op korte termijn helpen uit Poetins tang te ontsnappen. Maar hoe verkoop je dat politiek in de EU-gemeenschap met zijn Green Deal?

En China? Terwijl het Westen nadenkt over financiële isolatie van Rusland door het van Swift (het systeem voor internationale betalingen) te gooien, zet China de deur wijd open voor Russisch graan. De ironie wil dat de wereld Ruslands graan en fossiele energie hard nodig heeft en dus de oorlog tegen het Westen zal blijven financieren. Daar komt nog eens bij dat de sancties van het Westen tegen Rusland na de annexatie van de Krim begin 2014 en het het neerhalen van MH17 in juli van dat jaar, Poetin hebben geholpen om een interne roebel-economie en kasreserve van ruim 600 miljard euro op te bouwen. Daardoor kan het land volgens hoofdredacteur Jasper Lukkezen van economenvakblad ESB een oorlog van mogelijk 2 jaar volhouden. Met de troeven voedsel en energie stevig in zijn handen, kan zo'n termijn Poetin genoeg ruimte bieden om samen met China - het grote land dat van import van voedsel en energie afhankelijk is - de wereld naar zijn hand te zetten.

Graag dank ik landbouwjournalist Lourens Gengler voor het leveren van data over maïs en tarwe in relatie tot het Oekraïne-conflict.
Dit artikel afdrukken