3 min
Een aantal diabetesmedicijnen blijkt heel effectief in de behandeling van zwaarlijvigheid. Niet eerder verloren patiënten zoveel lichaamsvet door een combinatie van leefstijlverbetering en medicijnen. Nu de autoriteiten (FDA, EMA) deze bestaande medicijnen in hogere doses hebben goedgekeurd als anti-obesitasmedicatie, raakt de mogelijkheid mensen met veel overgewicht op grote schaal te behandelen in een stroomversnelling. Onder behandelaren heerst groot enthousiasme over deze medicatie, het is een ‘game changer’.
Al zolang de zogenaamde welvaartsziekten bestaan, zijn er voor de meeste daarvan ook medicamenteuze behandelingen. Of die gewenst, elegant, voldoende of moraal-filosofisch verdedigbaar zijn, dat zijn andere vragen. Maar statines verlagen de cholesterol, metformine helpt tegen diabetes, lisinopril werkt prima bij hoge bloeddruk, pantoprazol tegen maagzuur, puffertjes tegen COPD en venlafaxine tegen mood swings. Aan symptoombestrijdende middelen geen gebrek in de apotheek, Onze Lieve Heer en Farma zijn geprezen. Maar tegen obesitas is al die tijd nog geen afdoende medicijn voorhanden gekomen.
Tot dit jaar. 2021 markeert een omslag in de behandeling van de ziekte obesitas, want er is een behandeling met medicijnen die veel verlies van lichaamsvet oplevert. Een ongekend resultaat, tot nu toe alleen haalbaar door streng te lijnen of met een chirurgische ingreep. In kringen van obesitasbehandelaren heerst opwinding. Elke kilo verlies aan lichaamsgewicht levert obese mensen gezondheidswinst op. Een behandeling met medicijnen die zonder ernstige bijverschijnselen kilo's verlichting als resultaat heeft, is in het licht van al die jaren vruchteloos onderzoek niet minder dan een sensatie.
Er is het afgelopen jaar geregeld bericht over semaglutide, een medicijn dat al langer succesvol wordt gebruikt tegen diabetes, maar in hogere doseringen ook aanzienlijk gewichtsverlies teweegbrengt.
In maart publiceerde een door Britse en Amerikaanse onderzoekers geleide groep in het vakblad NEJM de resultaten van een dubbelblinde trial, een onderzoeksopzet die hoge kwaliteit van bewijs oplevert. Een kleine 2000 obese personen uit 16 landen over de hele wereld kregen gedurende 68 weken (wat lang is voor dergelijke trials) medicijnen, een dieet en begeleiding bij sporten. Dieet en sport waren voor alle deelnemers gelijk, maar de ene helft kreeg een placebo en de andere helft elke week een injectie van 2,4 mg semaglutide. In de semaglutide-arm werd een gemiddeld gewichtsverlies van 14,9% gemeten (met forse uitschieters naar beide kanten), in de placebogroep 2,4%, een significant verschil. Wereldwijd werd dit resultaat als een ‘game changer’ in de behandeling van obesitas begroet.
Zwaluw
De European Medicines Agency (EMA) had semaglutide al goedgekeurd als diabetesmedicijn (dosering maximaal 1 mg/week) en noteert afgezien van kortstondige diarree en misselijkheid bij 1 op de 10 gebruikers geen bezwaren. Zelfs wordt bij deze dosis al gewichtsverlies waargenomen bij sommigen.
Eén zwaluw maakt echter nog geen zomer. Bovendien werd de succesvolle trial betaald door NovoNordisk, de fabrikant van semaglutide, dat verkocht wordt onder de merknamen Rybelsus (tabletten) en Ozempic (injecties). Zulk gesponsord onderzoek kan altijd op scepsis rekenen. Maar semaglutide wordt inmiddels op grote schaal gebruikt door behandelaren, nadat het door de Amerikaanse medicijnenautoriteit FDA in juni van dit jaar is goedgekeurd als medicijn tegen obesitas (in de hoge dosis).
Een andere zwaluw is het vergelijkbare liraglutide, verkocht als diabetesmedicijn onder de merknamen Victoza en Saxenda, ook van NovoNordisk. In november publiceerden Belgische onderzoekers de resultaten van een ‘single-centre retrospective cohort study’ met 115 patiënten, die tussen 2016 en 2020 met liraglutide behandeld werden. Het gemiddelde gewichtsverlies bedroeg 9,2%, hetgeen significant mag heten. De behandeling omvatte ook leefstijlverbeteringen en in sommige gevallen aanvullende medicatie, met metformine, dat veel gebruikt wordt bij diabetes. Die combinatie van medicijnen bleek nog effectiever.
Duitse onderzoekers kwamen in november met een overzicht van de ontwikkelingen in anti-obesitasmedicijnen. De afgelopen eeuw zijn allerlei medicijnen en preparaten ingezet, zoals amfetamine en (dierlijke) schildklierhormonen. Vaak bleek dat ook goedgekeurde medicijnen na een tijdje toch weer verboden moesten worden vanwege ernstige bijwerkingen, zoals rimonabant. Zelden bedroeg het bereikte resultaat meer dan enkele procenten gewichtsverlies.
Pas nadat de moleculaire mechanismen achter de regulering van honger, glucosemetabolisme en vetopslag in kaart waren gebracht, en mede door de ontdekking van het verzadigingshormoon leptine in 1995, werd duidelijk in welke richting gezocht moest worden voor een werkzaam molecuul: een GLP-1 agonist.
Hoe dat werkt, legt de EMA uit in de beschrijving van Ozempic/semaglutide: "De werkzame stof in Ozempic, semaglutide, is een 'GLP-1 receptor agonist'. Het werkt op dezelfde manier als GLP-1 (een hormoon dat in de darmen wordt geproduceerd) door de hoeveelheid insuline te verhogen die de alvleesklier afgeeft als reactie op voedsel. Dit helpt bij de controle van de bloedsuikerspiegel."
Semaglutide en liraglutide imiteren de werking van het darmhormoon (=incretine) glucagon-like peptide 1, GLP-1 en worden daarom ook wel ‘incretine mimetics’ genoemd.
Verwachting
Sinds augustus van dit jaar is er een nieuwe zwaluw aan de hemel verschenen: tirzepatide. Ook een GLP-1 agonist, maar geproduceerd door een andere farmaceut, Eli Lilly. Ook dit middel is ontworpen en wordt getest als diabetesmedicijn. De eerste onderzoeksresultaten zijn boven verwachting voor de glucoseregulerende werking.
Maar ook lijkt tirzepatide effectiever en nog meer gewichtsverlies te veroorzaken dan semaglutide, zo blijkt uit een vergelijkende studie. Door de iets andere werking van tirzepatide komt hypoglykemie, te sterke bloedsuikerdaling, minder vaak voor dan bij semaglutide, maar bijverschijnselen als misselijkheid iets vaker.
Eli Lilly verwacht nog dit jaar goedkeuring voor hun middel aan te vragen bij de FDA, maar dan dus eerst als diabetesmedicijn. Dan kan het nog een paar jaar duren voordat het ook als anti-obesitasmedicijn toegelaten wordt, aldus het blog ConscienHealth.
Goedkeuring door de autoriteiten is cruciaal, daarna volgt nog de gebruikelijke strijd tussen farmaceut, artsen, patiëntenverenigingen en verzekeraars om het middel op grote schaal en betaalbaar ter beschikking te stellen aan het nog immer toenemende aantal obesitaspatiënten.
Dit artikel afdrukken
Tot dit jaar. 2021 markeert een omslag in de behandeling van de ziekte obesitas, want er is een behandeling met medicijnen die veel verlies van lichaamsvet oplevert. Een ongekend resultaat, tot nu toe alleen haalbaar door streng te lijnen of met een chirurgische ingreep. In kringen van obesitasbehandelaren heerst opwinding. Elke kilo verlies aan lichaamsgewicht levert obese mensen gezondheidswinst op. Een behandeling met medicijnen die zonder ernstige bijverschijnselen kilo's verlichting als resultaat heeft, is in het licht van al die jaren vruchteloos onderzoek niet minder dan een sensatie.
Een behandeling met medicijnen die zonder ernstige bijverschijnselen kilo's verlichting als resultaat heeft, is in het licht van al die jaren vruchteloos onderzoek niet minder dan een sensatieSignificant
Er is het afgelopen jaar geregeld bericht over semaglutide, een medicijn dat al langer succesvol wordt gebruikt tegen diabetes, maar in hogere doseringen ook aanzienlijk gewichtsverlies teweegbrengt.
In maart publiceerde een door Britse en Amerikaanse onderzoekers geleide groep in het vakblad NEJM de resultaten van een dubbelblinde trial, een onderzoeksopzet die hoge kwaliteit van bewijs oplevert. Een kleine 2000 obese personen uit 16 landen over de hele wereld kregen gedurende 68 weken (wat lang is voor dergelijke trials) medicijnen, een dieet en begeleiding bij sporten. Dieet en sport waren voor alle deelnemers gelijk, maar de ene helft kreeg een placebo en de andere helft elke week een injectie van 2,4 mg semaglutide. In de semaglutide-arm werd een gemiddeld gewichtsverlies van 14,9% gemeten (met forse uitschieters naar beide kanten), in de placebogroep 2,4%, een significant verschil. Wereldwijd werd dit resultaat als een ‘game changer’ in de behandeling van obesitas begroet.
Zwaluw
De European Medicines Agency (EMA) had semaglutide al goedgekeurd als diabetesmedicijn (dosering maximaal 1 mg/week) en noteert afgezien van kortstondige diarree en misselijkheid bij 1 op de 10 gebruikers geen bezwaren. Zelfs wordt bij deze dosis al gewichtsverlies waargenomen bij sommigen.
Eén zwaluw maakt echter nog geen zomer. Bovendien werd de succesvolle trial betaald door NovoNordisk, de fabrikant van semaglutide, dat verkocht wordt onder de merknamen Rybelsus (tabletten) en Ozempic (injecties). Zulk gesponsord onderzoek kan altijd op scepsis rekenen. Maar semaglutide wordt inmiddels op grote schaal gebruikt door behandelaren, nadat het door de Amerikaanse medicijnenautoriteit FDA in juni van dit jaar is goedgekeurd als medicijn tegen obesitas (in de hoge dosis).
Een andere zwaluw is het vergelijkbare liraglutide, verkocht als diabetesmedicijn onder de merknamen Victoza en Saxenda, ook van NovoNordisk. In november publiceerden Belgische onderzoekers de resultaten van een ‘single-centre retrospective cohort study’ met 115 patiënten, die tussen 2016 en 2020 met liraglutide behandeld werden. Het gemiddelde gewichtsverlies bedroeg 9,2%, hetgeen significant mag heten. De behandeling omvatte ook leefstijlverbeteringen en in sommige gevallen aanvullende medicatie, met metformine, dat veel gebruikt wordt bij diabetes. Die combinatie van medicijnen bleek nog effectiever.
Sinds augustus van dit jaar is er een nieuwe zwaluw aan de hemel verschenen: tirzepatideOntwikkelingen
Duitse onderzoekers kwamen in november met een overzicht van de ontwikkelingen in anti-obesitasmedicijnen. De afgelopen eeuw zijn allerlei medicijnen en preparaten ingezet, zoals amfetamine en (dierlijke) schildklierhormonen. Vaak bleek dat ook goedgekeurde medicijnen na een tijdje toch weer verboden moesten worden vanwege ernstige bijwerkingen, zoals rimonabant. Zelden bedroeg het bereikte resultaat meer dan enkele procenten gewichtsverlies.
Pas nadat de moleculaire mechanismen achter de regulering van honger, glucosemetabolisme en vetopslag in kaart waren gebracht, en mede door de ontdekking van het verzadigingshormoon leptine in 1995, werd duidelijk in welke richting gezocht moest worden voor een werkzaam molecuul: een GLP-1 agonist.
Hoe dat werkt, legt de EMA uit in de beschrijving van Ozempic/semaglutide: "De werkzame stof in Ozempic, semaglutide, is een 'GLP-1 receptor agonist'. Het werkt op dezelfde manier als GLP-1 (een hormoon dat in de darmen wordt geproduceerd) door de hoeveelheid insuline te verhogen die de alvleesklier afgeeft als reactie op voedsel. Dit helpt bij de controle van de bloedsuikerspiegel."
Semaglutide en liraglutide imiteren de werking van het darmhormoon (=incretine) glucagon-like peptide 1, GLP-1 en worden daarom ook wel ‘incretine mimetics’ genoemd.
Verwachting
Sinds augustus van dit jaar is er een nieuwe zwaluw aan de hemel verschenen: tirzepatide. Ook een GLP-1 agonist, maar geproduceerd door een andere farmaceut, Eli Lilly. Ook dit middel is ontworpen en wordt getest als diabetesmedicijn. De eerste onderzoeksresultaten zijn boven verwachting voor de glucoseregulerende werking.
Maar ook lijkt tirzepatide effectiever en nog meer gewichtsverlies te veroorzaken dan semaglutide, zo blijkt uit een vergelijkende studie. Door de iets andere werking van tirzepatide komt hypoglykemie, te sterke bloedsuikerdaling, minder vaak voor dan bij semaglutide, maar bijverschijnselen als misselijkheid iets vaker.
Eli Lilly verwacht nog dit jaar goedkeuring voor hun middel aan te vragen bij de FDA, maar dan dus eerst als diabetesmedicijn. Dan kan het nog een paar jaar duren voordat het ook als anti-obesitasmedicijn toegelaten wordt, aldus het blog ConscienHealth.
Goedkeuring door de autoriteiten is cruciaal, daarna volgt nog de gebruikelijke strijd tussen farmaceut, artsen, patiëntenverenigingen en verzekeraars om het middel op grote schaal en betaalbaar ter beschikking te stellen aan het nog immer toenemende aantal obesitaspatiënten.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
Goed nieuws, er komt een nog betere obesitaspil aan! Huib Stam beschreef al semaglutide, van Novo Nordisk. Nu is er tirzepatide. Een gemiddelde gewichtsafname van 20,9% in de groep die 15 mg tirzepatide slikte, vergeleken met 3,1% in de placebogroep (voor de liefhebbers zijn er nog veel meer getallen te vinden in het persbericht). Die resultaten kwamen deze week naar buiten, gevonden onder 2539 patiënten met overgewicht in het zogeheten SURMOUNT-1 onderzoek. Het was meteen een primeur, want niet eerder werd er zo veel gewichtsverlies gevonden in een fase 3 studie met obesitas medicatie. Disclaimer: de data zijn nog niet gepubliceerd en ook nog niet langs de peer review.
Het SURMOUNT-1 onderzoek is een echte golden standard gerandomiseerde, dubbelblinde, parallelle, placebo-gecontroleerde trial, vergelijkbaar met wat ook in het semaglutide-onderzoek is gebruikt. De veiligheid van het middel was vergelijkbaar met dat van andere obesitasmedicijnen met hetzelfde werkingsmechanisme. De studie duurde 72 weken. Tirzepatide wordt één keer per week geïnjecteerd. De deelnemers kregen niet alleen het medicijn, ze moesten ook aan de bak met een dieet en meer beweging. Hierdoor verliezen ook de mensen in de placebogroep gewicht, dus diegenen die een nep-injectie krijgen. Maar in de groep die het medicijn kreeg, vlogen de kilo’s er dus beduidend sneller af. Experts noemen de resultaten “heel indrukwekkend”.
Het is nog onzeker of tirzepatide wordt goedgekeurd en toegelaten tot de markt. Als tirzepatide op de Amerikaanse markt komt, zou het meer dan 1500 dollar per maand kunnen kosten, schrijft de New York Times. Het wordt dan waarschijnlijk niet vergoed, en dat zal een flinke domper zijn voor de mensen die hopen op een oplossing voor hun gewichtsprobleem. En dan nog, al zou het gratis zijn, dan zijn de bedenkingen waarover Renger Witkamp hieronder schrijft in reacties #1 en #5 ook niet de wereld uit.
Huib, ik ben het met je eens dat er een enorme behoefte bestaat aan middelen waarmee je succesvol een gezond gewicht zou kunnen bereiken en handhaven. Voor de farma zou het ook een financiële mega-klapper zijn. Het is 'high risk - high gain' en men blijft zoeken. Je refereert in je stuk ook naar het rimonabant drama. Ter illustratie : naast rimonabant waren er in 2006 nog (zeker) 7 vergelijkbare middelen (CB1 blokkers) in een vergevorderd stadium van ontwikkeling (nog 2 in fase-3). Men had hoge verwachtingen en sprak van een nieuwe generatie middelen. Toen bleek dat mensen er onder andere zwaar depressief van konden worden werd de ontwikkeling bijna van de ene op de andere dag stop gezet. De betrokken farma-bedrijven hebben destijds vele miljarden R&D geld moeten afschrijven en er zijn hele onderzoeksafdelingen gesloten.
Dus ja, ik denk dat GLP-1 agonisten (en ook het middel Mysimba dat onder andere werkt op het opioide systeem in de hersenen) een tijdelijke plek kunnen hebben in de (specialistische) behandeling van overgewicht. Daarnaast vindt deze behandeling ongetwijfeld een weg richting commerciële afslankklinieken en kan je het nu al gewoon bestellen op Internet (oa in China).
Aan brede toepassing en registratie van dit soort middelen kleven echter (onder andere) twee fundamentele problemen die bijna onvermijdelijk lijken te zijn en ook met elkaar samenhangen:
1) De farmacologische uitdaging. Zoals je ook schrijft kan je het zo gek niet voorstellen (tot chemotherapeutica aan toe) of het is al serieus geprobeerd. Maar je strijdt hier tegen het evolutionaire principe van "the survival of the fattest". Daarmee is ook begrijpelijk dat de tot nu toe meest succesvolle strategieën aangrijpen in de hersenen en daar overlappen met mechanismen die belangrijk zijn voor gedrag en gevoel. Uit de psychiatrie weten we dat we van neurofarmacologie en hersenen nog maar bar weinig begrijpen. Selectieve werking is hier de heilige graal want niemand zit te wachten op een vorm van calorische castratie.
2) De "hardheid" van de indicatie en de prevalentie van overgewicht. Hoewel we weten wat voor ellende obesitas kan veroorzaken worstelen autoriteiten met het feit dat het niet acuut levensbedreigend is en dat er heel veel potentiële gebruikers zijn van afslankmiddelen. In de grote fase-3 trials met rimonabant steeg de incidentie van zelfdodingen met minder dan een factor 2. Dat was voor de FDA, begrijpelijk, voldoende redenen om het middel niet toe te laten. Het is echter duidelijk dat deze overweging heel anders had uitgepakt wanneer het was gegaan om een succesvol middel tegen Alzheimer of een levensreddende therapie bij kanker.
Ik denk dat Renger vriendelijk iets strengers zegt en niet alleen wat meer info geeft.
Renger,#1, dank voor je aanvulling.
Ik baseer mij op enthousiaste berichten op websites, blogs en uit nieuwsbrieven van obesitasdeskundigen die ik volg. Niet eerder heb ik zoveel hoopvols gelezen over een nieuwe aanpak met medicijnen. Als het allemaal flauwekul is, dan zal dat wel weer blijken. Laten we hopen van niet.
Om op een paar van je punten te reageren:
- Het onderzoek uit NEJM was voor zover ik het kan beoordelen goed opgezet, lang van duur en met vele groepen deelnemers (126 centra in 16 landen) en de uitkomsten waren duidelijk. Cruciaal was de heel hoge dosis semaglutide, bijna 2,5 keer zo hoog als (toegestaan) voor diabetesbehandeling. De FDA heeft dit hoge gebruik goedgekeurd voor obesitasbehandeling (dat is het antwoord op Dicks vraag hieronder; geen pil maar injecties door de dokter), hetgeen een grootschalige toepassing mogelijk maakt. Kost 1200 euro per jaar las ik.
- Je vraagt je af wat de lange termijneffecten van deze obesitasmedicijnen zouden zijn. De medicijnen die ik (niet voor niets) noem in de eerste alinea worden door velen ook levenslang geslikt en ook ‘breed voorgeschreven’. Ze hebben allemaal bijwerkingen, worden vast niet steeds gefinetuned door de huisarts (automatisch herhaalrecept), hebben kortom alle bezwaren die je noemt. Zo gaat dat toch met medicijngebruik? Als het werkt, werkt het, slikken maar.
- Elke kilo minder (buik)vet betekent gezondheidswinst. Als het afvallen, een praktisch onmogelijke taak, die ‘battle against one of the most powerful instincts’ zoals je het noemt, in een integrale aanpak ondersteund wordt door een medicijn dat 15 procentjes meewerkt, dan is dat heel motiverend. Mensen die willen afvallen leven van resultaat naar resultaat, het is altijd korte termijn werk als je op dieet bent.
- Leefstijlaanpassingen noem je als ‘het mooiste geval’ voor obese mensen. Denk je niet dat het een illusie is zo langzamerhand? De nieuwe regering gaat wat doen aan obesitas. Hoe dan? Eindelijk een keer naar Jaap Seidell luisteren, twintig jaar te laat?
- On a personal note: ik hoop vurig dat de nieuwe/oude diabetes-obesitasmedicijnen op grote schaal ingezet kunnen worden. Niet iedereen heeft het geluk (gehad) dat ik heb ervaren door mijn bariatrische operatie, inmiddels vijf jaar geleden. Dat is het enige wapen dat echt helpt. Alles wat in de buurt komt en echt breed kan worden ingezet, moeten we toejuichen.
Renger, begrijp ik goed dat jij eigenlijk zegt: vergeet deze medicijnen als 'afvalpil', want een autoriteit kan ze met goed fatsoen niet voor dergelijk gebruik goedkeuren?