Lees ook
Recent stond een artikel in de Lancet, dat schokkend nieuws moest brengen over de gezondheidsgevaren van alcohol. De Standaard blokletterde zelfs DE MYTHE DOORPRIKT - élk glas alcohol schaadt uw gezondheid. De enige mythe die doorprikt wordt is dat nieuwsmedia een betrouwbare bron zijn voor gezondheidsnieuws. De betrokken journalist, Jens Van Caeneghem, heeft het artikel zelf niet gelezen, begrijpt het niet of begrijpt slecht Engels.

Studie bevatte geen niet-drinkers
Vermoedelijk werd hij mee op het verkeerde been gezet door de losgeslagen berichtgeving uit een medische faculteit, het Rotterdamse Erasmus MC. De conclusie van het artikel uit de Lancet is nochtans helder en geeft de bevindingen correct weer. Ik vertaal: “Bij huidige drinkers van alcohol in landen met een hoog inkomen, is de drempel voor het laagste risico sterfte ongeveer 100 g / week (= 10 eenheden).” Die “ongeveer” kan ik vergeven. Er is geen toegenomen sterfterisico tot 150gr/week. Een Rotterdamse voedingswetenschapper en deelnemer aan de studie, Trudy Voortman, beweert "Wij zien nu duidelijk dat elk glas alcohol schadelijk is. Het idee dat een glaasje wijn zou helpen tegen hart- en vaatziekten is dus onzin." Een medisch student die dit vertelt op basis van dit artikel, mag in september terugkomen. Er is in deze studie niemand die niet drinkt, Voortman kan hier geen enkele uitspraak over doen.

Afnemend beschermend effect tegen hartinfarcten
Over sterfte door hart- en vaatziekten staat lijnrecht het tegendeel (beschermt bij niet te hoge, maar ook niet lage dosis alcohol). Alcohol beschermt zelfs fors tegen sterfte door hartinfarcten. Maar het is inderdaad zo, dat die sterfte steeds lager wordt zodat ook het beschermende effect van alcohol steeds lager wordt. Dat is de enige reden dat de aangeraden eenheden alcohol dalen: we leven alsmaar langer en alsmaar gezonder, waardoor het beschermende effect van alcohol kleiner wordt. Omdat sterfte door hartinfarcten in het verleden vooral mannen trof, worden ook de man/vrouw verschillen steeds kleiner.

Om het hoofd boven het financiële water te houden moeten jonge wetenschappers van iedere scheet een orkaan maken
Rol toeval
De recente ophef over alcohol levert “clickbait” maar heeft geen wetenschappelijke grond. Dit artikel bevestigt dit: het levert alleen meer statistische kracht door grotere aantallen. Het weglaten van geheelonthouders uit de analyse verheldert, omdat het nu uitsluitend over drinkers uit welvarende landen gaat. Maar daardoor kan je geen enkele uitspraak doen over niet drinken. Had het artikel ook geheelonthouders meegenomen in de analyse, had het artikel onvermijdelijk getoond wat alle bestaande studies tonen: mensen die naar eigen zeggen geen alcohol drinken, leven korter. De basis van vergelijking in dit Lancet artikel zijn drinkers die weinig drinken: < 3 eenheden per week (in een glas bier van 250 cc aan 5% zit 10 gram alcohol). Een beetje alcohol is goed voor het ene en slecht voor het andere: je kijkt dus best naar alle doodsoorzaken. Die totale sterfte toont geen statistisch zinvolle toename tot 15 eenheden (150 gram) per week.

Volgens Van Caeneghem berekenden Voortman en haar collega’s dat iemand van 40 jaar die tussen de tien en twintig glazen per week drinkt, zes maanden minder lang leeft dan wie niet drinkt. Niet drinkers zaten niet in de analyse. Ze vergeten de statistische betrouwbaarheid te berekenen: toeval kan nog steeds een te grote rol spelen.

Voedingswetenschapper Voortman beweert “Daarboven (= meer dan 10 eenheden per week) wordt het pas echt gevaarlijk en begint de levensverwachting drastisch te dalen”. Zes maanden verschil in levensverwachting is het verschil tussen de levensverwachting in 2012 en 2015 in België.

Er stond weinig nieuws in deze Lancet studie. Mensen die naar eigen zeggen matig drinken, tot 15 eenheden per week, hebben daardoor geen kortere levensverwachting. Dat is wat minder dan vroeger (21 eenheden per week voor mannen), omdat de levensverwachting drastisch is toegenomen, vooral door dalende sterfte aan hartinfarcten. De studie doet geen uitspraak over de baten van niet drinken: die werden niet geanalyseerd. Het nepnieuws dat over deze studie werd verkocht, zegt helaas veel over de manier van communiceren van voedingswetenschap. Om het hoofd boven het financiële water te houden moeten jonge wetenschappers van iedere scheet een orkaan maken. Als u een artikel over gezonde voeding of over alcohol ziet in uw krant: sla het over. Het is zeer waarschijnlijk fout.


Dit artikel verscheen eerder in De Standaard. Op Foodlog kwam een aantal commentatoren tot een soortgelijke conclusie. Ook binnen de VWN, de vereniging van wetenschapsjournalisten, is het al dagen onrustig, horen we van ingewijden. Een citaat: "Wat me het bloed echt doet koken is dat de onderzoekers zelf de boel flessen via het persbericht. Voor zo ver ik het nu zie, loepzuiver geval van liegen via de persafdeling, due zich hier weer eens ontpopt als soort reclamebureau. Schandalig en - áls het klop want ik wil wel eens de kant van EMC horen - reden om EMC aan de hoogste boom op te knopen en nooit meer een persbericht van wie dan ook serieus te nemen." Erasmus MC zou het persbericht overigens stilletjes van de site hebben gehaald.

De Volkskrant corrigeerde vandaag zijn eerdere, opgeklopte nieuwsbericht dat volgens de prof. em. in de voedingsleer Martijn Katan 'right for the wrong reasons was'. De Erasmus-onderzoeker die stevige uitspraken deed in de krant zegt nu dat ze geschrokken is. De Volkskrant: Het gebruikte rekenvoorbeeld (de 40-jarige man die anderhalf jaar van zijn leven afdrinkt) verwijst naar een grafiek in de bijlage van de studie. Het gaat daar om een afgeleide kansberekening van het eigenlijke onderzoek. 'Zo'n grafiek is bedoeld ter verduidelijking, maar ik snap dat hij ook verwarring kan oproepen', zegt onderzoeker Voortman in een reactie hierop. Ze is geschrokken dat het nieuws als 'elk glas haalt een half uur van je leven' de wereld overging. 'Die uitspraak gaat van zoveel aannames uit en heeft zoveel context nodig, ik zou dat nooit zo zeggen.' Het nieuwsbericht (voor patiënten) dat later op de site van het Erasmus MC verscheen met de kop 'geen alcohol = langer leven', noemt Voortman 'onvolledig'. [...] 'In Nederland is de richtlijn om niet te drinken en als je het wel doet, maximaal een glas per dag precies goed', zegt ook Voortman. 'De boodschap van de onderzoekers dat de richtlijnen voor verantwoord alcoholgebruik in sommige landen niet streng genoeg zijn, geldt niet voor ons, maar voor landen zoals de VS, Portugal, Italië en Spanje, waar de norm veel hoger ligt.'
Klinkt het overtuigend of als gedraai? De Standaard tekende uit de mond van Erasmus-onderzoeker Voortman het volgende op: Ook bij ons gelden tien glazen als absolute limiet volgens richtlijnen van het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD). En daarmee lopen we internationaal voorop. ‘Toch mag het nog strenger’, zegt Voortman. ‘We zouden beter het duidelijke advies geven om niet meer te drinken. We zeggen toch ook niet: eet 200 gram groenten per dag en als dat niet lukt doe dan maar 100 gram.'
Dit artikel afdrukken