Onlangs haalde de Raad van State een dikke streep door het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Het PAS is een nationaal wettelijk kader dat de Nederlandse regering formuleerde om te voldoen aan Europese regels en afspraken over natuurherstel en -behoud. Het PAS blijkt echter illegaal in de ogen van de Europese wetgever. Morgen om 17:00 uur bespreekt de Tweede Kamer de crisis die ontstaan is door het wegvallen het kader. Duizenden agrarische en andere ondernemers weten niet meer op welk recht ze nog mogen rekenen. Het ministerie van Landbouw wil hen zoveel mogelijk tegemoetkomen. Maar wacht eens even, zegt Johan Vollenbroek van Mobilisation, de organisatie die het PAS met succes aanvocht. De discussie moet niet gaan over de bedrijvigheid, maar over de wettelijke natuurbeschermingsdoelen waar al veel te lang een loopje mee wordt genomen. Vollenbroek schreef er een brief over aan de Tweede Kamer.
Elders op Foodlog geven advocaten van kantoor Stibbe hun visie op de toekomst na het PAS.
Geachte leden van de Tweede Kamer,
Onze organisatie heeft samen met vereniging Leefmilieu vier jaar gewerkt aan de rechtszaak bij de Raad van State over het PAS. Daarmee is Mobilisation een van de weinige organisaties die het PAS-dossier goed overziet.
Met de Raad van State-uitspraak van 29 mei 2019 staat Nederland andermaal voor de opdracht de enorme overload aan stikstofemissies aan te pakken.
U wordt hierbij de volgende acht punten meegegeven.
1. Europese natuurwetgeving
De Europese natuurwetgeving stelt welbeschouwd één eenvoudige juridische voorwaarde voor vergunningverlening. Als Natura 2000-zones in de bestaande situatie er slecht aan toe zijn door bijvoorbeeld te veel stikstof, dan kan enkel vergunning worden verleend voor een nieuw plan of project als zeker is gesteld dat de beschermde natuurwaarden daardoor niet in een nog slechtere
staat wordt gebracht. Lees: de stikstofdeposities in ieder geval niet nog verder toenemen. Omdat het PAS die zekerheid niet bood, is het PAS in strijd met de Wet natuurbescherming c.q. de Habi-
tatrichtlijn verklaard.
2. Bestuursrechtspraak is geen orakel van Delphi
De politieke vraag moet worden gesteld wie verantwoordelijk is voor het PAS-debacle. Deskundigen zeiden al sinds 2015 dat de kans groot is dat het PAS de eindstreep niet haalt. Er is zelfs in 2016 een proefschrift over geschreven door dhr. mr. R Frins aan de Radboud Universiteit van Nijmegen. Iedereen met een beetje gezond verstand had het PAS-debacle kunnen zien aankomen.
Zijn de verantwoordelijke ministers onjuist geïnformeerd? Zijn belangrijke ambtelijke adviezen in de wind geslagen? Deze vragen en antwoorden erop zijn noodzakelijk om herhaling te voorkomen.
3. Welk belang dient de Wet natuurbescherming?
In het tot nu toe gevoerde debat is het belangrijkste onderwerp geweest hoe de vergunningverlening weer op gang te krijgen. Dat is merkwaardig. Daarmee dreigt een herhaling van dezelfde fouten als bij het PAS.
Het belang dat de Wet natuurbescherming centraal stelt, is uiteraard niet de bedrijvigheid, maar de natuurbescherming. Als we over de Wet natuurbescherming spreken, moet het over natuurbescherming gaan. Kernopdracht: hoe krijgen we de stikstofemissie en depositie nu wel serieus omlaag? Bijkomend voordeel: hoe lager de stikstofemissies des te gemakkelijker de vergunningverlening voor toekomstige nieuwe bedrijvigheid. In de tussentijd is de opdracht de stikstofemissies niet verder te laten toenemen, én in te zetten op een serieuze reductie.
4. Het vergeten onderzoek
In het kader van het PAS is veel onderzoek gedaan. Maar verreweg het belangrijkste onderzoek is vergeten. De belangrijkste vraag is: hoe gaat het nu werkelijk met de Nederlandse natuur?
U worden twee grafieken getoond1.
In de eerste afbeelding wordt de gemiddelde jaarlijkse zuurlast door stikstof weergegeven. In de tweede afbeelding wordt dezelfde jaarlijkse zuurlast weergegeven, maar dan geaccumuleerd
met dezelfde gegevens, maar gepresenteerd als totale zuuraccumulatie (mol/ha). De implicaties van de jaarlijkse overschrijding van de kritische depositiewaarde (KDW) komen veel
sterker naar voren in het accumulatie plaatje. In het ‘jaarlijkse plaatje’ wordt deze al gauw tot een richtlijn die in de toekomst ooit behaald dient te worden.
Waar de eerste afbeelding bij sommigen wellicht enig optimisme oproept, moet worden vastgesteld dat de tweede afbeelding een meer reëel beeld van de fysisch-ecologische bodemgesteldheid weergeeft. Enkel de eerste grafiek kan in veel ambtelijke rapporten worden aangetroffen. De tweede grafiek is vrijwel nergens te vinden.
Duidelijk is al wel dat de stikstofdepositie heel snel en sterk omlaag moet om de natuur, die nog niet onherstelbaar is beschadigd, nog een kans te bieden voor overleving.
5. Overschatting mogelijkheden milieutechniek in de veehouderij
Veehouderij is op nationaal niveau de belangrijkste bron van stikstofemissies. In de veehouderij worden de realistisch uitvoerbare emissie-reductietechnieken al toegepast. Als er nog nieuwe
serieuze reductietechnieken zouden hebben bestaan, dan zouden die al zijn toegepast. En: het effect van toegepaste technieken lijkt zelfs ernstig te worden overschat. De combi luchtwassers blijken veel minder ammoniak te reduceren dan werd aangenomen. Van milieutechnieken kan enkel nog een beperkte emissiereductie worden verwacht.
6. Nederland op slot? Geen sprake van!
Sinds de uitspraak van de Raad van State hebben te veel bestuurders impulsief en niet onderbouwd geroepen dat de uitspraak een ramp zou zijn voor de economie. In veel gevallen grenst dit aan demagogie. Kenmerkend is ook de onjuiste stelling van LTO en bestuurders dat koeien door de uitspraak van de Raad van State allemaal de stal in zouden moeten. Niets is minder waar: een koe in de wei zorgt voor minder ammoniakdepositie dan een koe op stal. Dit zou juist een goede reden zijn om het fenomeen van de koe, die het hele jaar in de stal staat, te verbieden.
Dit zou al een goede eerste maatregel zijn. Een substantiële warme sanering van de Nederlandse veestapel is onontkoombaar. Buiten de landbouw zijn er legio mogelijkheden zoals rekening rijden in combinatie met een lagere maximum snelheid op snelwegen. Ook kolencentrales en biomassacentrales zijn substantiële bronnen van stikstof(oxiden) en kunnen significant bijdragen aan emissiebeperking van stikstof(oxiden). Nog beter zou zijn om de subsidie op deze CO2- en NOx- bronnen stoppen. Met een breed pakket aan maatregelen blijft dan genoeg ruimte over voor schone economische ontwikkeling2.
7. Gaat Nederland weer Tom Poes listen verzinnen of nu wel serieus aan de slag?
Minister Cora van Nieuwenhuizen stelde i.v.m. vliegveld Lelystad dat ze juridisch alles uit de kast gaat halen om het vliegveld toch door te kunnen laten gaan. Ze zegt dus niet dat ze alles uit de kast gaat halen om de stikstofdepositie omlaag te krijgen, nee, er moet een Tom Poes list worden verzonnen om zowel de uitspraak van het Europese Hof van november vorig jaar als de uitspraak van de Raad van State, te omzeilen. De minister weigert kennelijk om de gevolgen te aanvaarden van de uitspraak van het Europese Hof en de Raad van State.
Nederland moet nu echt eens serieus aan de slag om de stikstofemissie en van daaruit de stikstofdepositie drastisch te reduceren met als doel nog een beetje natuur te redden.
8. Bereidheid tot constructief overleg
Mobilisation en vereniging Leefmilieu hebben in de afgelopen vier jaar vele honderden brieven geschreven. Naar provinciebesturen, ministers en rechtbanken. Er is met het PAS veel kostbare
tijd verloren gegaan. De knoop is enkel strakker aangetrokken. Beide willen er graag op rekenen dat de tijd van vele honderden rechtszaken nu voorbij zal zijn en worden graag betrokken in constructief overleg gericht op doelmatig en effectief reductiebeleid.
Met vriendelijke groet,
namens Mobilisation for the Environment,
Drs. Johan G. Vollenbroek
Voorzitter MOB
1 Zie 'Is de bodemverzuring in Nederland omkeerbaar?' via deze link. Zie ook 'Kwijnende eiken en beenbrekende mezen door verzuring', via deze link.
2 Hierbij wordt opgemerkt dat veel maatregelen die kunnen worden getroffen om de emissie van stikstof (stikstofoxiden en ammoniak) substantieel te verminderen ook positief uitwerken om de CO2-emissie omlaag te brengen.
Dit artikel afdrukken
Onze organisatie heeft samen met vereniging Leefmilieu vier jaar gewerkt aan de rechtszaak bij de Raad van State over het PAS. Daarmee is Mobilisation een van de weinige organisaties die het PAS-dossier goed overziet.
Met de Raad van State-uitspraak van 29 mei 2019 staat Nederland andermaal voor de opdracht de enorme overload aan stikstofemissies aan te pakken.
U wordt hierbij de volgende acht punten meegegeven.
1. Europese natuurwetgeving
De Europese natuurwetgeving stelt welbeschouwd één eenvoudige juridische voorwaarde voor vergunningverlening. Als Natura 2000-zones in de bestaande situatie er slecht aan toe zijn door bijvoorbeeld te veel stikstof, dan kan enkel vergunning worden verleend voor een nieuw plan of project als zeker is gesteld dat de beschermde natuurwaarden daardoor niet in een nog slechtere
staat wordt gebracht. Lees: de stikstofdeposities in ieder geval niet nog verder toenemen. Omdat het PAS die zekerheid niet bood, is het PAS in strijd met de Wet natuurbescherming c.q. de Habi-
tatrichtlijn verklaard.
2. Bestuursrechtspraak is geen orakel van Delphi
De politieke vraag moet worden gesteld wie verantwoordelijk is voor het PAS-debacle. Deskundigen zeiden al sinds 2015 dat de kans groot is dat het PAS de eindstreep niet haalt. Er is zelfs in 2016 een proefschrift over geschreven door dhr. mr. R Frins aan de Radboud Universiteit van Nijmegen. Iedereen met een beetje gezond verstand had het PAS-debacle kunnen zien aankomen.
Zijn de verantwoordelijke ministers onjuist geïnformeerd? Zijn belangrijke ambtelijke adviezen in de wind geslagen? Deze vragen en antwoorden erop zijn noodzakelijk om herhaling te voorkomen.
3. Welk belang dient de Wet natuurbescherming?
In het tot nu toe gevoerde debat is het belangrijkste onderwerp geweest hoe de vergunningverlening weer op gang te krijgen. Dat is merkwaardig. Daarmee dreigt een herhaling van dezelfde fouten als bij het PAS.
Het belang dat de Wet natuurbescherming centraal stelt, is uiteraard niet de bedrijvigheid, maar de natuurbescherming. Als we over de Wet natuurbescherming spreken, moet het over natuurbescherming gaan. Kernopdracht: hoe krijgen we de stikstofemissie en depositie nu wel serieus omlaag? Bijkomend voordeel: hoe lager de stikstofemissies des te gemakkelijker de vergunningverlening voor toekomstige nieuwe bedrijvigheid. In de tussentijd is de opdracht de stikstofemissies niet verder te laten toenemen, én in te zetten op een serieuze reductie.
4. Het vergeten onderzoek
In het kader van het PAS is veel onderzoek gedaan. Maar verreweg het belangrijkste onderzoek is vergeten. De belangrijkste vraag is: hoe gaat het nu werkelijk met de Nederlandse natuur?
U worden twee grafieken getoond1.
In de eerste afbeelding wordt de gemiddelde jaarlijkse zuurlast door stikstof weergegeven. In de tweede afbeelding wordt dezelfde jaarlijkse zuurlast weergegeven, maar dan geaccumuleerd
met dezelfde gegevens, maar gepresenteerd als totale zuuraccumulatie (mol/ha). De implicaties van de jaarlijkse overschrijding van de kritische depositiewaarde (KDW) komen veel
sterker naar voren in het accumulatie plaatje. In het ‘jaarlijkse plaatje’ wordt deze al gauw tot een richtlijn die in de toekomst ooit behaald dient te worden.
Waar de eerste afbeelding bij sommigen wellicht enig optimisme oproept, moet worden vastgesteld dat de tweede afbeelding een meer reëel beeld van de fysisch-ecologische bodemgesteldheid weergeeft. Enkel de eerste grafiek kan in veel ambtelijke rapporten worden aangetroffen. De tweede grafiek is vrijwel nergens te vinden.
Nederland moet nu echt eens serieus aan de slag om de stikstofemissie en van daaruit de stikstofdepositie drastisch te reduceren met als doel nog een beetje natuur te reddenDe conclusie die uit de tweede grafiek volgt: de verslechtering door de overload aan stikstof blijft nog steeds toenemen. Daar doet de daling van de jaargemiddelde bijdrage niets aan af zolang die jaargemiddelden de KD-waarden fors blijven overschrijden. De ernst van de accumulatie van de stikstof in de bodem en de gevolgen daarvan voor de natuur is een noodzakelijk onderwerp van onderzoek. Dat onderzoek ontbreekt tot op heden. Zonder kennis over de staat van instandhouding van onze natuur kan geen natuurbeleid worden ontwikkeld en uitgevoerd.
Duidelijk is al wel dat de stikstofdepositie heel snel en sterk omlaag moet om de natuur, die nog niet onherstelbaar is beschadigd, nog een kans te bieden voor overleving.
5. Overschatting mogelijkheden milieutechniek in de veehouderij
Veehouderij is op nationaal niveau de belangrijkste bron van stikstofemissies. In de veehouderij worden de realistisch uitvoerbare emissie-reductietechnieken al toegepast. Als er nog nieuwe
serieuze reductietechnieken zouden hebben bestaan, dan zouden die al zijn toegepast. En: het effect van toegepaste technieken lijkt zelfs ernstig te worden overschat. De combi luchtwassers blijken veel minder ammoniak te reduceren dan werd aangenomen. Van milieutechnieken kan enkel nog een beperkte emissiereductie worden verwacht.
6. Nederland op slot? Geen sprake van!
Sinds de uitspraak van de Raad van State hebben te veel bestuurders impulsief en niet onderbouwd geroepen dat de uitspraak een ramp zou zijn voor de economie. In veel gevallen grenst dit aan demagogie. Kenmerkend is ook de onjuiste stelling van LTO en bestuurders dat koeien door de uitspraak van de Raad van State allemaal de stal in zouden moeten. Niets is minder waar: een koe in de wei zorgt voor minder ammoniakdepositie dan een koe op stal. Dit zou juist een goede reden zijn om het fenomeen van de koe, die het hele jaar in de stal staat, te verbieden.
Dit zou al een goede eerste maatregel zijn. Een substantiële warme sanering van de Nederlandse veestapel is onontkoombaar. Buiten de landbouw zijn er legio mogelijkheden zoals rekening rijden in combinatie met een lagere maximum snelheid op snelwegen. Ook kolencentrales en biomassacentrales zijn substantiële bronnen van stikstof(oxiden) en kunnen significant bijdragen aan emissiebeperking van stikstof(oxiden). Nog beter zou zijn om de subsidie op deze CO2- en NOx- bronnen stoppen. Met een breed pakket aan maatregelen blijft dan genoeg ruimte over voor schone economische ontwikkeling2.
7. Gaat Nederland weer Tom Poes listen verzinnen of nu wel serieus aan de slag?
Minister Cora van Nieuwenhuizen stelde i.v.m. vliegveld Lelystad dat ze juridisch alles uit de kast gaat halen om het vliegveld toch door te kunnen laten gaan. Ze zegt dus niet dat ze alles uit de kast gaat halen om de stikstofdepositie omlaag te krijgen, nee, er moet een Tom Poes list worden verzonnen om zowel de uitspraak van het Europese Hof van november vorig jaar als de uitspraak van de Raad van State, te omzeilen. De minister weigert kennelijk om de gevolgen te aanvaarden van de uitspraak van het Europese Hof en de Raad van State.
Nederland moet nu echt eens serieus aan de slag om de stikstofemissie en van daaruit de stikstofdepositie drastisch te reduceren met als doel nog een beetje natuur te redden.
8. Bereidheid tot constructief overleg
Mobilisation en vereniging Leefmilieu hebben in de afgelopen vier jaar vele honderden brieven geschreven. Naar provinciebesturen, ministers en rechtbanken. Er is met het PAS veel kostbare
tijd verloren gegaan. De knoop is enkel strakker aangetrokken. Beide willen er graag op rekenen dat de tijd van vele honderden rechtszaken nu voorbij zal zijn en worden graag betrokken in constructief overleg gericht op doelmatig en effectief reductiebeleid.
Met vriendelijke groet,
namens Mobilisation for the Environment,
Drs. Johan G. Vollenbroek
Voorzitter MOB
1 Zie 'Is de bodemverzuring in Nederland omkeerbaar?' via deze link. Zie ook 'Kwijnende eiken en beenbrekende mezen door verzuring', via deze link.
2 Hierbij wordt opgemerkt dat veel maatregelen die kunnen worden getroffen om de emissie van stikstof (stikstofoxiden en ammoniak) substantieel te verminderen ook positief uitwerken om de CO2-emissie omlaag te brengen.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
In Trouw legt Patrick Jansen van het WUR nog eens uit hoe dat met die stikstofdepositie werkt:
"Stikstofdepositie verknalt natuurgebieden. Dat werkt als volgt. Als ammoniak en stikstofoxiden neerslaan op bodems, reageren ze met andere stoffen en vormen zuren, die mineralen uit bodemdeeltjes losmaken en oplossen. Zulke ‘bodemverwering’ is een natuurlijk proces, maar nu gaat het plots keihard: zo’n honderd keer sneller dan van nature. Op zandbodems spoelen de mineralen vervolgens weg. Wat overblijft zijn zure bodems met veel stikstof en bijna niets anders."
Brandnetels ipv heide. Groen maar doodziek qua natuur:
"Er ontstaan mineralentekorten, waardoor op de Veluwe eikenbossen aftakelen en koolmezen flinterdunne eischalen en jongen met zwakke botjes krijgen. En insecten gaan achteruit doordat planten door het overtollige stikstof slechter eetbaar worden, wat ook insecteneters zoals vogels treft. Het ziet er allemaal nog groen uit, maar deze natuurgebieden zijn doodziek."
Oplossingen zoals afplaggen werken niet, want daardoor wordt de onbalans in mineralen alleen nog verder vergroot.
Er is weinig verder nieuws uit het PAS-debat te melden (hier na te lezen, luisteren en kijken); behalve dan dat volgens Boerderij toch het i-woord (inkrimpen veestapel) uit de taboesfeer komt.
Dat komt mede door het mestrapport van de Rekenkamer dat niet mis te verstaan is.
Frans Aarts,
Prima reactie.
Onze regering doet net of ze de gevolgen van eerder ingezet en vastgesteld beleid en onherroepelijke uitspraken niet onder ogen wil zien.
Waarschijnlijk ziet men de bui al hangen, bedrijven die nu de mogelijkheid hebben gekregen alsnog vergunning aan te vragen zullen dat wel doen. De vraag is echter of die vergunning gegeven kan worden (waarschijnlijk niet), waar moet de ammoniak immers vandaan komen? Blijkt dat de vergunning niet gegeven kan worden dan zal er voor het niet vergunde deel een handhavingsactie opgestart moeten worden (al dan niet op verzoek van een belanghebbende).
Banken kijken tegenwoordig echt wel naar een toereikende NB-wetvergunning, geld steken in bedrijven zonder toereikende vergunning zullen zij liever niet (of helemaal niet) doen.
#2 Johan, waarom heb je het eigenlijk over misbruik. Zie ik nauwelijks! Jij dus wel? Duurzame landbouw bestaat niet en daarom kun je rekening houden met een toenemend aantal problemen.
Oplossing dit probleem: Quotering. (Waarom hebben ze dat eigenlijk afgeschaft? Lekker makkelijk.)
Constateringen t.a.v. het debat in de Tweede Kamer:
- Er is weinig gedaan sinds de uitspaak van het Europese Hof, die normaliter toch overgenomen wordt door de Raad van State. De regering voelde dus geen urgentie, onderkende de enorme gevolgen blijkbaar niet en wachtte daarom rustig af. En de Kamer in haar controlerende taak slikte dat.
- Er zijn nog steeds geen concrete acties, die verder gaan dan ‘we gaan ermee aan de slag en iedereen mag meepraten’. Meer zekerheid dat er voorlopig niets concreets gebeurt kun je niet krijgen. Een en ander is wel in lijn met de Kringloop-nota van de minister van vorige week, waar ze ook naar verwijst.
- Alles wat door de uitspraak van de Raad van State nu niet meer mag wil de regering legaliseren en tot dat geregeld is gedogen (dus geen handhaving). Het heeft er alle schijn van dat dit het begin is van een nieuwe PAS-soap.
- Men zou dolgraag de natuurdoelen verlagen, om een hogere depositie verantwoord te doen zijn. Alleen de wetenschap dat Europa dat niet zal toestaan voorkomt deze gemakkelijke oplossing. Dat maakt duidelijk dat de regering onze natuurgebieden nog steeds meer als last dan als lust ziet.
- Vrijwel iedereen buiten de Kamer is het er over eens dat minder vee en minder hard rijden als bronmaatregelen op kosteneffectiviteit onderzocht horen te worden. Vreemd is dat deze regering dat nog steeds weigert met als motief dat dit 'een te gemakkelijke oplossing' is (minister o.a. bij Pauw). Merkwaardig is het dat een regering gemakkelijke oplossingen negeert en dat de Kamer dit slikt.
- Er is geen behoefte in de Kamer om het beleidsproces kritisch te analyseren, om herhaling te voorkomen. Je moet er immers niet aan denken dat de boter op het hoofd zou kunnen gaan smelten.