Nederland heeft geen bemiddelaar maar een therapeut nodig

Het doelenkaartje van minister Van der Wal loste de stikstofcrisis niet op, maar maakte er een fragmentatiebom van.

Boeren trappen rotzooi en bedreigen politici thuis. Een Tweede Kamerlid noemde boeren die dat doen ‘hooligans’ en ontnam hen daarmee hun identiteit. Het kabinet wil niet praten met relschoppers en vroeg Johan Remkes te bemiddelen. Die werd direct door BBB, Farmers Defence Force en Agractie afgewezen. Wat gaat daar mis?

'Boeren verdienmodel van boeven'
De afgelopen maand maakten pers, opiniemakers en politiek elkaar bij opbod dagelijks duidelijk dat boeren het verdienmodel zijn van een malicieus agrofood-complex. De bazen van Rabobank, voerbedrijven, chemie- en kunstmestschuivers, slachterijen en zelfs die van boerencoöperaties als FrieslandCampina en Agrifirm leiden een luxe leven over de rug van boeren. Dat weet inmiddels iedere krantenlezer en talkshowhost. En nadat boeren door hun toeleveranciers zijn uitgezogen, worden ze net niet doodgeknepen door handel, verwerkende industrie en supermarkten. Ook dat fraaie stel misbruikt de boer om zijn schappen en zakken te vullen. Om het geluid compleet te maken, ging minister Staghouwer los tegen de supermarkten die biologisch tegenhouden en daarmee het natuurherstellende beleid van de regeringen in Den Haag en Brussel frustreren.
Ook jij weet nu zeker dat de genoemde boeven de oorzaak van de stikstofcrisis zijn en boeren in hun macht gevangen houden. De media, zelfs de meest gerespecteerde, vertellen het je iedere dag.

De werkelijkheid is anders

Genieten en de stembus
De werkelijkheid is anders. De autodealer en de fietsenwinkel zijn het verdienmodel van de fietsenfabriek en de grote autofabrikanten. De banken en aandeelhouders hebben dat gesteund. Net zo goed is zelfs die goedkope Mediamarkt het verdienmodel van Samsung, LG en noem nog eens wat TV-, audio-, telefoon-, en gadgetmerken. Zo kan ik nog even doorgaan. Wie nog niet helemaal is gehersenspoeld, zou kunnen constateren dat de economie probeert u zoveel mogelijk te laten genieten van zoveel mogelijk genoegens. Dat kan alleen als de prijzen betaalbaar blijven. Daarom organiseren ondernemingen zich zo dat ze het u naar de zin maken. Als we dat niet meer willen, dan kunnen we dat via de stembus veranderen. Dat is heel duurzaam omdat het onze consumptie laat dalen. Of we dat echt willen, valt te betwijfelen want Nederland piept nu al. De hoge gas- en olieprijzen, het dure graan en de gestegen kunstmestprijzen jagen de kosten voor voedsel, mobiliteit en verwarming waarschijnlijk nog verder omhoog.

Duur Nederland produceert voor de buren
De discussie over stikstof gaat domweg over de veehouderij, zoals het amper bestaande stikstofbeleid ten aanzien transport, mobiliteit en industrie laat zien. Politiek Nederland wil de veehouderij al sinds eind jaren negentig van de vorige eeuw kleiner en duurzamer maken. Daartoe moeten boeren in het dure Nederland (kostbare grond, hoge kosten om te voldoen aan milieu-eisen) een hogere toegevoegde waarde leveren voor rijkere consumenten. Daar zitten de nodige commerciële haken en ogen aan, omdat de afnemers van onze boeren voor 80% in het buitenland wonen. Juist de rijkere consument daar heeft uit de media begrepen dat duurzaam van dichtbij komt, ook al vergist hij zich ecologisch nogal als hij in een van onze buurlanden - veruit onze belangrijkste afnemers - woont.

Zonder een deugdelijk ruimtelijke ordeningsbeleid en afvloeiingsbeleid voor boeren gaat het niet

Verwaarloosd probleem
Technisch is de oplossing niet ingewikkeld. Faciliteer enerzijds kleinschalige niche-boerderijen met dieren zoals ze in de beleving van de rijke consument vroeger werden gehouden. En anderzijds, voor de grotere volumes, stuur op fors minder dieren in totaal en laat die gehouden worden op grotere, diervriendelijkere en alleen nog circulair gevoerde boerderijen.

Om dat te realiseren is een deugdelijk ruimtelijke ordeningsbeleid en afvloeiingsbeleid voor boeren vereist. Beide vormen van beleid waren er ooit, maar de politiek koos er in het laatste kwart van de 20e eeuw voor om ze aan de markt over te laten. Sindsdien beloofde de overheid alle boeren die dier- en milieuvriendelijker gingen werken dat ze hun gang konden gaan. Om hun hogere kosten te kunnen drukken, schalen ze allemaal tegelijk op. Maar dat gaat niet in een piepklein en dichtbevolkt land. Het beleid is dan ook mislukt en dat is de kern van de crisis van vandaag. De overheid had haar sociale en plannende rol moeten nemen, maar deed dat niet. In plaats daarvan liet de overheid wetenschappelijke modellen maken voor heel individuele vergunningsverlening.

Deze neerwaartse dynamiek van losstaande maar elkaar versterkende factoren is de politiek en dus de kiezer te verwijten

Dat is absurd want onderzoekers gebruiken modellen om hun ideeën over een veelheid van variabelen in hun samenhang te toetsen. Ze zijn hooguit geschikt om er algemene beleidsbesluiten mee te nemen. Over de getallen die modellen produceren zijn dan ook voorspelbaar wetenschappelijke ruzies ontstaan die voor publiek, politiek en pers inhoudelijk, methodologisch en louter wiskundig te veel achtergrond vergen om er een zelfstandig oordeel over te vormen. Daaruit resulteren zowel wantrouwen in wetenschap als kritiekloos volgen van de officiële 'wetenschap' die tegenover elkaar komen te staan. En dat is weer het gevolg van de officiële wetenschap die niet meer aan zichzelf mag twijfelen omdat er wet- en regelgeving op gebaseerd is.

Deze neerwaartse dynamiek van losstaande maar elkaar versterkende factoren is de politiek en dus de kiezer te verwijten. Er is niet 1 schuldige. We hebben allemaal een onbewust aandeel in een dertig jaar oud verwaarloosd probleem, maar hebben natuurlijk een schuldige nodig. Wie de boeven zijn waarmee we ons straatje schoonvegen, las je hierboven al. Dat boeren ook graag geloven in onze sprookjes, bewijzen de boerenblokkades van de distributiecentra van supermarkten op 4 juli.

Er is te veel wantrouwen. Willen we er nog uitkomen en zo ja hoe?

Gevaarlijke mix en giftige frames
Het mogelijke effect van die neerwaartse dynamiek is niet gering door de context. De stikstofcrisis dreigt zich te vermengen met gevoelens tegen het grootkapitaal en de overheid zoals die tijdens corona opkwamen, versterkt werden door de toeslagenaffaire en kunnen ontploffen door de voorlopig niet te beteugelen extreme inflatie. Die giftige mix kan leiden tot een boer-burgeropstand. De poging om een bemiddelaar in de stikstofstrijd te benoemen, strandde niet voor niets meteen. Er is te veel wantrouwen. De partijen demoniseren elkaar in beelden en verspreiden die. De ontstane ideologische coalities van pers en politiek verankeren die beelden diep in de samenleving. Tussen verankerde giftige frames valt niet te ‘bemiddelen’. Nederland heeft dan ook geen bemiddelaar nodig, maar een therapeut die politiek, regering, pers en boer ontvankelijk weet te maken voor de vraag ‘hoe zijn we in deze situatie terechtgekomen?’ Maar vooral ook: ‘willen we er nog uitkomen en zo ja hoe?’

En moet dat grootkapitaal dan niet een beetje beter kijken naar wat Thomas Piketty, Why Nations Fail en zelfs het post-marxistische distopia van Negri en Hardt's Empire te zeggen hebben? Ja natuurlijk wel. Dat zou vandaag ook de liberale aartsvader John Stuart Mill zeggen als hij even uit de dood kon opstaan. Ook liberale samenlevingen moeten naar balans zoeken en juist de sterkste leden dragen daar een grote verantwoordelijkheid voor.

Hieronder een lijst met berichten in de media over de boerenblokkades van 4 juli: