Natuurdoelanalyses laten verloedering van Nederlands natuurverplichtingen zien

Met betrekking tot Natura2000 heeft de Eilandspolder een kleurrijke geschiedenis. Het gebied bestaat uit twee delen, Eilandspolder-west en Eilandspolder-oost. Daar tussenin ligt agrarisch grasland van melkveehouders. West voldeed aan de selectiecriteria van de Vogelrichtlijn voor de Lepelaar die het gebiedsdeel jarenlang gebruikten als slaapplaats. Maar West kon niet worden geselecteerd omdat alle grond er in handen was van agrariers en het dus niet voldeed aan de Nederlandse voorwaarde (strijdig met EU regels) dat een Vogelrichtlijn gebied ten minste 100 hectare “bestaand natuurgebied” moest omvatten. Oost was grotendeels in handen van Staatsbosbeheer. Opgeteld bij Oost kon West wél Natura2000 in worden gedefinieerd. Bovendien voldeed dan ook het aantal Smienten in het totale gebied dan aan de selectiecriteria voor die soort. De papieren eisen legden de bal op de stip en Staatsbosbeheer schopte hem in.

Het gebied was in 1998 aangemerkt als speciale beschermingszone onder de Vogelrichtlijn. Die status werd in 2004 bevestigd met behulp van internationaal overeen gekomen selectiecriteria. Op grond van aantallen vogels werden de belangrijkste gebieden geselecteerd.

Lepelaars en smienten trokken weg
In 2004 ging het om de gemiddelde aanwezigheid over de jaren 1994-1998. Al bij de eerste invulling van het Standaard Data Formulier in 2004 bleek dat de aantallen onder de drempelwaarde lagen die selectie formeel nodig had. De lepelaars waren ergens anders gaan slapen. Ook een flink deel van de smienten had hun heil elders gezocht. De overheid was bevoegd het gebied om die reden bij de Europese Commissie af te melden als Vogelrichtlijn-gebied en te onderzoeken of er wellicht andere valide redenen waren om het gebied toch te beschermen onder het Natura2000 regime. Anders dan onder de Habitatrichtlijn heeft een Lidstaat de zelfstandige bevoegdheid om gebieden onder de Vogelrichtlijn bij de EU aan te melden of op te heffen, met opgave van de redenen.

Er is van alles bovenop de richtlijnen gestapeld zonder dat de samenleving daar een stem in had, een argument van conservatief Nederland. Maar ook zonder dat de natuur er beter van is geworden, een argument dat progressief Nederland aan het hart zou moeten gaan

Woelmuizen
West met een populatie Noordse woelmuizen van onbekende omvang en een redelijk oppervlak Veenmosrietland (2-3 hectare) kwam niet in aanmerking voor selectie als Habitatrichtlijngebied, omdat alle grond in handen was van agrariers. Dat was gebruikelijk bij de selectieprocedure van Natura2000 gebieden.

Oost mocht wel Habitatrichtlijngebied worden omdat de grond van Staatbosbeheer is. Er waren ook Noordse woelmuizen aanwezig en een flintertje Veenmosrietland (0,2 hectare). Het ministerie van LNV vroeg, in de aanloop naar de selectie van Habitatrichtlijn gebieden, aan de Vereniging Voor Zoogdierkunde (VVZ) om een landelijke inventarisatie te maken voor de Noordse woelmuis.

Die werd uitgevoerd volgens criteria van de Habitatrichtlijn en leverde een lijst op met de 10 belangrijkste gebieden in Nederland voor de soort; door afspraken in Europees verband kon dit aantal gebieden worden geselecteerd. Ook Oost stond op de VVZ-lijst maar niet in de top tien. Bij de opgave van de gegevens in 2004 aan de EU is de rangschikking uit de inventarisatie door de VVZ zonder aanwijsbare reden aangepast. En wel zodanig dat Eilandspolder-oost kon worden geselecteerd als Natura2000-gebied.

Dat gebeurde ondanks de inventarisatie en ranking van de VVZ. Ook voor de gebieden Krammer-Volkerak, Groote Wielen, IJsselmeerkust en Oudegaasterbrekken werd het oordeel van de VVZ zonder nadere opgave van redenen terzijde gelegd. Dat kwam vermoedelijk omdat in al deze gebieden de aanwezigheid van de Noordse woelmuis de enige mogelijkheid was voor bescherming van de genoemde gebieden onder het Natura2000 regime. Alles wat er verder groeide, bloeide of rondliep voldeed niet aan met de EU overeengekomen selectiecriteria. Dat is natuurlijk een teleurstelling voor de natuurpotentie die de aanvragers in het gebied zien. Het gebied geforceerd toch onder een bescherming brengen, leidt echter tot verwrongen natuurbeleid in de praktijk.

Geen aandacht voor het geselecteerde dier of habitattype
Ik stoor me ernstig aan het feit dat de Natuurdoelanalyse geen aandacht heeft besteed aan de Staat van Instandhouding (SVI) van de Noordse woelmuis die tussen tussen 2004 en 2018 achteruit blijkt te zijn gegaan. Nederland heeft dus wat dat betreft niet aan haar Europese verplichtingen voldaan om verslechtering van de SVI te voorkomen. Wel is er enthousiasme over herstelwerkzaamheden die het Veenmosrietland van 0,2 tot 2,29 hectare hebben uitgebreid (de kosten daarvan bedroegen ruim €1 miljoen euro). Ook de SVI van het Veenmosrietland toont echter achteruitgaan. Uitbreiding maar geen verbetering dus. In plaats daarvan zelfs verslechtering.

Geschiedenis van verloedering
De Lepelaar en de Smient waren soorten die volgens inventarisatie door de International Bird Association (IBA2000 in de onderstaande grafiek) gemeten over de periode 1994-1998 in voldoende aantallen voorkwamen om selectie te rechtvaardigen. Waarom die aantallen op het Standaard Data Formulier (SDF) uit 2004 lager uitvallen dan voorheen wordt niet verklaard. Wel is duidelijk dat ze op dat moment al onder de grens lagen die bij selectie diende te worden aangehouden. De overige diersoorten uit de tabel kwamen in te lage aantallen in het gebied voor om selectie mogelijk te maken. Op die soorten zijn geen gebiedsdoelstellingen van toepassing, ze vallen onder de provisies zoals bepaald in artikel 3 van de Vogelrichtlijn en niet onder het tweede en derde lid van artikel 6 van de Habitatrichtlijn. De soorten staan niettemin met aantalsgegevens op het SDF vermeld. Mochten ze als stoffering dienen, dan verbloemen ze het gebrek aan aandacht en resultaat (behoud) voor de diersoorten waar het om draait in de Eilandspolder.

Ik leg het uit aan de hand van de volgende grafiek:


Het Aanwijzingsbesluit uit 2013 (Awb in de grafiek) brengt zorgelijke zaken aan het licht. De aantallen die zijn vermeld, zijn geen gemiddelde over een voorafgaande periode van 5 jaar. Het zijn de gebiedsdoelstellingen voor de populatie omvang van de soorten. Toch zijn de doelstellingen in de update van het SDF uit 2018 terechtgekomen; de werkelijke (gemiddelde) aantallen ontbreken. De Natuurdoelanalyse trekt de conclusie dat voor de meeste vogelsoorten in het gebied (waarvoor geen gebiedsdoelstellingen van toepassing zijn) de doelen niet zijn gehaald (kolom NDA, oranje vakken) en voor 3 soorten wel (groene vakken). Het verschil met de werkelijke aantallen is te vinden in de laatste kolom (Av 15-19, het gemiddelde aantal dieren volgens de NDA; deze getallen zijn gek genoeg niet aan Brussel gerapporteerd).

Te concluderen valt dat Nederland geen uitvoering geeft aan Natura2000. De verloedering begon in de 80-tiger jaren, toen Nederland bij herhaling door de Europese Commissie voor het Europese Hof van Justitie is gesleept omdat de Vogelrichtlijn niet werd uitgevoerd. Dat herhaalde zich begin deze eeuw nog een keer vanwege gebreken bij de uitvoering van de Habitatrichtlijn. Er is van alles bovenop de richtlijnen gestapeld zonder dat de samenleving daar een stem in had, zou het behoudende deel van Nederland zeggen. Maar ook zonder dat de natuur er beter van is geworden, een argument dat progressief Nederland aan het hart zou moeten gaan.