3 min
Natuur in al haar variaties is een populair onderwerp in de media. Op Foodlog verschijnen dagelijks artikelen waarin natuur, natuurinclusieve landbouw, natuurbescherming of natuurvriendelijkheid aandacht krijgen. Biologische tuinder en natuurliefhebber Jopie Duijnhouwer heeft er zijn gedachten bij: is natuur iets dat we maken of dat we laten gebeuren?
Twee recente artikelen trokken mijn aandacht: een column van ecoloog Patrick Jansen (WUR) in Trouw en een interview met Liesbeth Bakker (NIOO-KNAW) over rewilding. Beide teksten roepen de vraag op wat we onder natuur verstaan. Is er in Nederland natuur en wat is de positie van de mens in of ten opzichte van 'de natuur'?
Wildernis- versus cultuurnatuur
Het gebruik van het begrip natuur introduceert verschillende problemen. Tegenover de 'wildernisnatuur' staat cultuur, dat wat door mensen gemaakt is. En het Nederlands landschap is volledig door mensen gemaakt. De grofweg 100 generaties Nederlanders die in deze delta woonden en leefden hebben bossen gekapt, beken gereguleerd, moerassen drooggelegd, veengebieden afgeplagd, woeste gronden ontgonnen en bossen weer aangeplant. Geen vierkante meter is ongemoeid gebleven, zelfs de Delta en het Waddengebied worden op allerlei manieren geëxploiteerd of gemanipuleerd.
Met dat alles samen hangt de vraag of mensen tot de natuur horen of daar buiten staan.
Wat in Nederland natuur genoemd wordt, is in feite een lappendeken van landschapsmusea, zoals Patrick Jansen het omschrijft: gemengd loofbos uit de tijd vóór de mens ging kappen, heide als resultaat van overexploitatie van de zandgronden aan het eind van de 19de eeuw, blauwgraslanden, etc.
Dat wordt mooi geïllustreerd door onderzoek naar pollen in afzettingen van sommige meren. De ontwikkeling in de vegetatie in de tijd is voor bijvoorbeeld het Uddelermeer vastgelegd in pollendiagrammen die de metersdikke lagen sediment van deze oude pingo hebben opgeleverd: een perfect vegetatiearchief over een periode van 10.000 jaar.
Als er in dit pollendiagram één constante aan te wijzen is, is het wel verandering, die voor een deel te maken heeft met klimaatverandering, en in de laatste 3.000 jaar met menselijke activiteit. Dat zijn niet veel meer dan 100 generaties en vermoedelijk heeft geen enkele generatie het landschap achter gelaten zoals het die aangetroffen heeft. Daardoor zal ook de fauna continu veranderd zijn. Typisch Nederlandse weidevogels als kievit, grutto en tureluur zijn van origine steppevogels. Waarschijnlijk komen de meeste van deze soorten van de Russische steppes. Ze konden pas in Nederland neerstrijken toen het bos gekapt was en er wei- en akkerland voor in de plaats kwam. Hetzelfde geldt overigens voor soorten als de huismus en waarschijnlijk ook de boerenzwaluw.
Daartegenover staan de grote zoogdieren die door onze verre voorouders intensief bejaagd werden en verdwenen zijn. Onderwijl gedogen we het kleinere grut als edelhert en wild zwijn soms plaatselijk. Over de wolf kan ik maar beter zwijgen. Biodiversiteit is belangrijk zolang het voor Homo economicus leuk blijft.
Omdat bijna alle natuurgebieden in feite een lappendeken van landschapsmusea zijn, kan maar heel weinig aan “de natuur” overgelaten kan worden. De natuurlijke situatie (de situatie zonder menselijk ingrijpen) van Nederland is bos, en als je ergens een hoekje grond vergeet, staat het binnen een paar jaar vol zaailingen van berk of wilg. Natuurlijk grasland komt in Nederland niet voor, met uitzondering van schorren. Om heide of blauwgrasland in stand te houden moet er regelmatig geplagd of gemaaid worden.
Het is dan ook ongemakkelijk om te spreken over natuurbouw en natuurherstel: over welke natuur hebben we het? Is natuur het gemengd loofbos dat het overgrote deel van Nederland zou bedekken als de mens niet ingrijpt, of het kaalgevreten land van de Oostvaardersplassen, heide, blauwgrasland?
Natuur in Nederland is duur. De kosten voor natuur- en landschapsbeheer bedroegen in 2017 zo’n €1,2 miljard, voor een gebied van ongeveer 740.000 hectare. Wie zich een idee wil vormen over hoe verknipt dit landschapsbeheer is, raad ik aan 5 minuten door dit document te bladeren. Het is bijna absurd om tot te lezen tot in welk mate van detail natuur beheerd wordt om de gewenste toestand te realiseren. Het is voor mij dan ook moeilijk om tot een andere conclusie te komen dan dat natuurbeheer in Nederland vooral neerkomt op grootschalig tuinieren.
Het interview met Liesbeth Bakker daarentegen is een verademing. Haar uitgangspunt, rewilding, is het beheer aan 'de natuur' over te laten. In feite wil zij het wensbeeld (de grote paarse heide) los laten en de mens als manager van biodiversiteit een stapje terug te laten doen. Ze is tevens wijs genoeg om zich te realiseren dat er regelmatig ingegrepen zal moeten worden in gecreëerde incomplete ecosystemen, zoals de Oostvaardersplassen of de Amsterdamse Waterleidingduinen.
Dit artikel afdrukken
Wat in Nederland natuur genoemd wordt, is in feite een lappendeken van landschapsmuseaVoor een moderne mens in de 21ste eeuw wordt het beeld van natuur gevormd door de camera van David Attenborough of National Geographic. Met beelden die de suggestie wekken van een oernatuur, uit een tijd voor de mens over de planeet zwierf. Natuur als dat deel van de wereld waaruit de mensen weggedacht zijn. In Nederland heeft Ruben Smit met De Nieuwe Wildernis zijn bijdrage geleverd aan dit beeld, met als ondertitel 'ongerepte wildernis in een dichtbevolkt land'.
Wildernis- versus cultuurnatuur
Het gebruik van het begrip natuur introduceert verschillende problemen. Tegenover de 'wildernisnatuur' staat cultuur, dat wat door mensen gemaakt is. En het Nederlands landschap is volledig door mensen gemaakt. De grofweg 100 generaties Nederlanders die in deze delta woonden en leefden hebben bossen gekapt, beken gereguleerd, moerassen drooggelegd, veengebieden afgeplagd, woeste gronden ontgonnen en bossen weer aangeplant. Geen vierkante meter is ongemoeid gebleven, zelfs de Delta en het Waddengebied worden op allerlei manieren geëxploiteerd of gemanipuleerd.
Met dat alles samen hangt de vraag of mensen tot de natuur horen of daar buiten staan.
Wat in Nederland natuur genoemd wordt, is in feite een lappendeken van landschapsmusea, zoals Patrick Jansen het omschrijft: gemengd loofbos uit de tijd vóór de mens ging kappen, heide als resultaat van overexploitatie van de zandgronden aan het eind van de 19de eeuw, blauwgraslanden, etc.
Dat wordt mooi geïllustreerd door onderzoek naar pollen in afzettingen van sommige meren. De ontwikkeling in de vegetatie in de tijd is voor bijvoorbeeld het Uddelermeer vastgelegd in pollendiagrammen die de metersdikke lagen sediment van deze oude pingo hebben opgeleverd: een perfect vegetatiearchief over een periode van 10.000 jaar.
Het pollendiagram van het Uddelermeer laat een verschuiving zien van een dennen/berkenbos zo’n 10 tot 12.000 jaar geleden naar een eiken/beukenbos (vanaf 9.000 jaar geleden). Heidepollen verschijnt vanaf 3.000 jaar (zeg maar 100 generaties) geleden. Roggepollen worden gevonden vanaf de Romeinse tijd. Daarna is er de henneppiek mooi zichtbaar, van rond 1600-1700. Hennep werd vooral gebruikt voor touw, zeil en kleding.
Als er in dit pollendiagram één constante aan te wijzen is, is het wel verandering, die voor een deel te maken heeft met klimaatverandering, en in de laatste 3.000 jaar met menselijke activiteit. Dat zijn niet veel meer dan 100 generaties en vermoedelijk heeft geen enkele generatie het landschap achter gelaten zoals het die aangetroffen heeft. Daardoor zal ook de fauna continu veranderd zijn. Typisch Nederlandse weidevogels als kievit, grutto en tureluur zijn van origine steppevogels. Waarschijnlijk komen de meeste van deze soorten van de Russische steppes. Ze konden pas in Nederland neerstrijken toen het bos gekapt was en er wei- en akkerland voor in de plaats kwam. Hetzelfde geldt overigens voor soorten als de huismus en waarschijnlijk ook de boerenzwaluw.
Daartegenover staan de grote zoogdieren die door onze verre voorouders intensief bejaagd werden en verdwenen zijn. Onderwijl gedogen we het kleinere grut als edelhert en wild zwijn soms plaatselijk. Over de wolf kan ik maar beter zwijgen. Biodiversiteit is belangrijk zolang het voor Homo economicus leuk blijft.
Natuurinclusieve landbouw (NIL) lijkt mij een tegenspraak in termen. Landbouwers en veetelers zijn continu bezig hun omgeving (waterpeil, nutriëntenvoorziening, flora en fauna) te manipuleren. Het streven van NIL is de scherpe kantjes van het landbouwsysteem af te halen, maar heeft niets met natuur te maken, al zijn het buitengewoon sympathieke maatregelen die zeker een positief effect kunnen hebben op de populaties van sommige insecten en vogels.
Omdat bijna alle natuurgebieden in feite een lappendeken van landschapsmusea zijn, kan maar heel weinig aan “de natuur” overgelaten kan worden. De natuurlijke situatie (de situatie zonder menselijk ingrijpen) van Nederland is bos, en als je ergens een hoekje grond vergeet, staat het binnen een paar jaar vol zaailingen van berk of wilg. Natuurlijk grasland komt in Nederland niet voor, met uitzondering van schorren. Om heide of blauwgrasland in stand te houden moet er regelmatig geplagd of gemaaid worden.
Het is dan ook ongemakkelijk om te spreken over natuurbouw en natuurherstel: over welke natuur hebben we het? Is natuur het gemengd loofbos dat het overgrote deel van Nederland zou bedekken als de mens niet ingrijpt, of het kaalgevreten land van de Oostvaardersplassen, heide, blauwgrasland?
In feite wil Bakker het wensbeeld (de grote paarse heide) loslaten en de mens als manager van biodiversiteit een stapje terug te laten doenWensnatuur is duur, laat het aan de natuur over
Natuur in Nederland is duur. De kosten voor natuur- en landschapsbeheer bedroegen in 2017 zo’n €1,2 miljard, voor een gebied van ongeveer 740.000 hectare. Wie zich een idee wil vormen over hoe verknipt dit landschapsbeheer is, raad ik aan 5 minuten door dit document te bladeren. Het is bijna absurd om tot te lezen tot in welk mate van detail natuur beheerd wordt om de gewenste toestand te realiseren. Het is voor mij dan ook moeilijk om tot een andere conclusie te komen dan dat natuurbeheer in Nederland vooral neerkomt op grootschalig tuinieren.
Het interview met Liesbeth Bakker daarentegen is een verademing. Haar uitgangspunt, rewilding, is het beheer aan 'de natuur' over te laten. In feite wil zij het wensbeeld (de grote paarse heide) los laten en de mens als manager van biodiversiteit een stapje terug te laten doen. Ze is tevens wijs genoeg om zich te realiseren dat er regelmatig ingegrepen zal moeten worden in gecreëerde incomplete ecosystemen, zoals de Oostvaardersplassen of de Amsterdamse Waterleidingduinen.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 8 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 8 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
#84 René, ik heb stikstof niet bewust weggelaten, m'n reactie was algemeen bedoeld dus niet specifiek op stikstof gericht.
Je hebt een punt: er is een zeer gedetailleerd beleid voor stikstof, en niet voor waterhuishouding, terwijl ingrepen daarin dezelfde grootte-orde van effecten hebben als stikstof. Van beide kennen we de effecten al vijftig jaar. Ik kom zelf op drie redenen: 1) de effecten van zure depositie waren heel erg zichtbaar: stervende bossen. Dat had destijds enorme maatschappelijke impact, er is toen heel veel onderzoek gedaan naar zwavel- en stikstofdepositie, en de doorwerking naar planten en dieren. Dat resulteerde rond 1990 in beleid. De meeste stikstofgrafieken beginnen daarom in 1990. 2) Het is chemisch, chemische stoffen in het milieu krijgen altijd veel aandacht. Toen het stikstofprobleem opkwam was de herinnering aan het effect van DDT nog vers. 3) stikstof heeft ook een sterk ‘vermestend’ effect, met gevolgen voor de diversiteit aan planten en dieren.
Voor geluid en licht’vervuiling’ door snelwegen, en voor honderden toxische stoffen zijn er trouwens ook gedetailleerde regels en strenge normen. Zie alle commotie rond PFAS.
Voor geïnteresseerden: zelf deed ik tussen 1990 en 1995 onderzoek naar de relatie tussen bodemverzuring en toenemende eischaalproblemen bij mezen op arme zandgronden. De oorzaak bleek calciumtekort (en niet DDT, dat was ook nog een hypothese), veroorzaakt door de afname van huisjesslakken (die hebben calcium nodig voor hun huisjes), de belangrijkste en onmisbare calciumbron voor veel zangvogels, door de afname van calcium in bladeren (=slakkenvoedsel), op zijn beurt veroorzaakt door het versneld uitspoelen van calcium uit de bodem door verzuring. De Nederlandse samenvatting van de uitkomsten staat hier: https://www.rug.nl/research/portal/files/14562959/Graveland.PDF.
Ik noem het om te illustreren dat er in de jaren tachtig en negentig veel onderzoek plaatsvond naar effecten van verzuring, mijn onderzoek verscheen in wetenschappelijke toptijdschriften, kranten, het journaal, net als veel ander verzuringsonderzoek, maar we zijn al dat onderzoek vrijwel vergeten. Het vormde alleen wel de basis voor de regelgeving.
Maar wateronttrekking is net zo’n groot probleem als stikstof, en treft ook nog eens de zelfde natuurgebieden: de gebieden op de hogere zandgronden. Er is zelfs plaatselijk een directe relatie: natuur in kwelgebieden aan de randen van de Veluwe heeft veel minder te lijden onder bodemverzuring omdat kwelwater de verzuring remt.
Voor die wateronttrekking is de regelgeving nog steeds zeer veel ‘milder’ dan die voor stikstof. Dat wordt ondertussen wel heel moeilijk uit te leggen. Net als de milde regelgeving voor CO2-uitstoot, waar andere sectoren veel meer aan bijdragen dan de landbouw.
Waarom is niet alles natuur! Waarom zijn mieren die bladluizen houden zoals wij melkkoeien natuur. En waarom zijn termieten die geklimatiseerde woningen bouwen natuur en wij die soortgelijke bouwsels maken niet. Alle grondstoffen daarvoor komen uit de natuur. Wij mensen zijn onderdeel van de natuur en het is niet wij en de natuur. We zijn wel zoogdieren die met bijzondere technologieën zeer talrijk zijn geworden. Maar onze populatie en groei zijn toch ook onderhevig aan natuurwetten? Net als een bacteriecultuur in een petrischaal die groeit tot een bepaald maximum en dan weer afneemt. Als populaties te groot worden voor het ecosysteem reageert het systeem om de populatie te verminderen. Bv. droogte, overstromingen, pandemieën, oorlogen e.d. Alleen omdat we zulke fantastische technologische zoogdieren zijn, is de populatie zo groot geworden en zal de populatie waarschijnlijk nog groter worden. Maar er komt onherroepelijk een keer een omslag.
#81 Jaap, mooie reactie waar je (bewust?) stikstofdepositie niet noemt.
Wat vindt Jaap van het beleid wat eigenlijk alleen gericht is op N-depositie, in euro's maar ook in aannames, erger nog zelfs op inwisseling van voorspelde N (extern salderen).
Want in mijn beleving zal dat beleid op geen enkele wijze leiden tot verbetering, (ook) ultra-simpel omdat er geen causaal verband is, het zijn namelijk andere oorzaken die zorgen voor slechtere natuur, in de duinen idd de recreanten, in de OVP vertrapping, etc. etc.
Vraag je momenteel een parlementslid naar een oorzaak van slechte natuur dan noemen ze stuk voor stuk N als oorzaak, andere oorzaken bestaan niet.
Een volledig elektrische vloot op Schiphol zal in de huidige redenatie kunnen verdubbelen, het wegennet idem, Rotterdam Haven idem etc. etc.
Mooie doordachte reactie Jaap. Als ik je laatste alinea lees, denk ik dat we het in grote lijnen wel eens zijn en over zo'n voorbeeld als het groene strand op Ameland wordt iedereen blij.
#81, Jaap, bedankt dat je de tijd hebt genomen voor een reactie op dit forum.
'De natuur zijn gang laten gaan'. Dan krijg je in de meeste gevallen bos, en vaak niet de grootste biodiversiteit.
Ik heb ooit opgestoken dat gradiënten interessant zijn,omdat ze biodiversiteitsverhogend werken: Bos---> wei, voedselarm ---> voedselrijk,schaduw --> zon etc. Verder is er verloop in tijd: successie.
Er is ook nog stikstof, met zijn veronderstelde nivellerende uitwerking op biodiversiteit.
Er is ook beheer met een veronderstelde negatieve uitwerking en positieve uitwerking?
Er is cultuur-natuur versus natuur.....en cultuur.
Mooie stelling van die Baba Dioum.
Hoe krijg je mensen in Nederland geinteresseerd voor natuur en de vragen eromheen?
Dan denk ik dat het kan helpen, als er wat meer te zien en te horen is dan een raaigrasveld?
Als er alleen maar een raaigrasveld te zien is, raakt men dan nog geinteresseerd?
Als er wat bomen staan en verder niks? Kan de hond lekker tussen ravotten?
"en de waarde die veel mensen er aan toekennen." Veel mensen, dat is een punt, en welke waarde.
Ik begrijp ook dat de klimaatverandering nog niet zo ver is dat er in Nederland al sinaasappels kunnen groeien :-), maar dat is off-topic.