‘Naar een nieuw normaal, maar dan gezond’ (2)

# 2 Dennis
Met dank voor de scherpzinnige reactie (Ik was een paar dagen ‘weg’, vandaar mijn late reactie).
Je vraag: Hoe komen we tot een idee van wat gezond is, is natuurlijk een van de kernvragen.
Alleen, die kan en hoef ik niet te beantwoorden. Weten hoort bij wetenschap, didactiek en motivatie hoort bij onderwijs. Iemand die iets wil bereiken met en bij een ander hoeft dat niet zelf te bedenken, maar haalt dat uit de doelen van de betrokken persoon (‘Ik wil meer zelfvertrouwen, of ik wil afvallen) of uit doelen van de overheid, de volksgezondheid (ik wil welvarende en gelukkige burgers) en de verzekeraars (ik wil gezonde en goedkope verzekerden).
De vraag: ‘Welk eten is gezond’ had ik nooit gesteld omdat mijn invalshoek ‘afvallen’ (als gedrag) was en pas later fitheid en gezondheid includeerde (o.a. als resultaat van voedselkeuze). Vragen over voeding werden altijd wel gesteld en kon ik meestal wel beantwoorden (‘naar de huidige stand van wetenschap en temidden van de controversen’).
Maar op een gegeven moment kreeg ik het besef dat een van de belangrijkste belemmeringen voor de cursisten was dat ze eigenlijk niet meer konden koken (veel kant en klaar, besteld en bezorgd, vaak niet meer tegelijk aan tafel). Eveneens dat zij ontbijt en lunch stiefmoederlijk behandelden (geen tijd, geen variatie, snackachtig: croissants en krentenbrood). Ik schreef hierover: ‘Ze willen wel, maar weten niet hoe’ (het patroon te doorbreken). Dat wilde ik uitvinden. Daarvoor had ik natuurlijk wel een ‘wat’ nodig. Het was de dieet-tijd (strijd) en daarnaast als autoriteit was er: de schijf van vijf. Maar met de low-carb beweging verloor die ook zijn autoriteit en werd ‘één van de meningen’. Low carb (mediterraans) in al zijn varianten werd dominant (meer groenten etc...). Waarheid of consensus? Naar mijn idee consensus met een hoge graad van wetenschappelijkheid. Ik heb die aangeduid met ‘Michael Pollan en Tamara de Weijer’. En ik gebruik het woord ‘basisdieet met variatiemogelijkheden’.
Wat wil ik nu precies onderwijzen? Dat is: Hoe komt men tot een manier van maaltijd samenstellen of bereiden die gezond, volwaardig en zo haalbaar dat het ‘het nieuwe normaal’ kan worden. En dat betekent: gebruik maken van de notie die er al ligt voor ‘gezond’ een procedure ter hand te stellen die garandeert dat een maaltijd volwaardig is en bestendig is, zonder de noodzaak tot creativiteit of imitatie van recepten, maar intuïtief of (eerst) regelgeleid. Die procedure is dus ‘Geef 8' geworden. 'Geef van elk van deze rubrieken iets op een bord en je hebt een gezonde, volwaardige maaltijd, die ook nog lekker is als je je oog gebruikt (je ziet wat lekker is).' De rubrieken en de hoeveelheden zijn ook op consensus gebaseerd. Ik heb ze alleen een nummertje gegeven dat helpt bij het samenstellen op je bord.
Dus het ‘wat’ van mij is een ‘hoe’ voor een ander. Het ‘wat’ dat jij benoemt is niet aan mij, daarin ben ik afhankelijk van de wetenschap en de consensus. Als intelligente burger en als gewetensvol docent wil ik wel de juiste kennis en inzichten doorgeven en dat is vrij moeilijk omdat er geen onomstreden autoriteit is. Voedsel, spijsvertering en gezondheid zijn zo ingewikkeld dat er voortdurend nieuwe inzichten bij komen en oude gecorrigeerd worden. Maar de leek mag aannemen dat die kennis voornamelijk cumulatief is en dat er inmiddels zoveel kennis is en zoveel consensus dat we tot 'een nieuw normaal' kunnen komen. Mijn bijdrage hierin niet: dit is gezond en dat moet je eten, maar, gegeven de consensus bij de huidige stand van wetenschap, is dit een format voor je bord dat je kunt voorzetten als je gezond wil voeden en eten. Dit is nieuw. Dit is dus mijn ‘wat’.

P.S. De wetenschapper heeft m.i. niet alleen een verantwoordelijkheid voor de waarheid, maar ook een verantwoordelijkheid voor de gemeenschap. En in dit kader is het persoonlijke ‘politiek’. Durf er als wetenschapper voor uit te komen hoe jij je (beperkte) kennis op jezelf toepast, hoe die jouw eetgedrag beïnvloedt. Iedereen snapt dat je opvatting niet voor alle eeuwigheid geldt, maar for the time being wel nuttig kan zijn. In dit kader stel ik mijn vragen aan de wetenschappers: Vertel eens, (desnoods alleen hier) wat eten jullie precies, welke zekerheden of overtuigingen heb je bij je voedsel (of supplementen) keuze. Wat koop je bio en wat gangbaar en waarom. Vragen omtrent duurzaamheid of ideologie stel ik niet eens. (Die komen vanzelf wel binnen heb ik gemerkt). Evenmin de vragen naar een rechtvaardige(r) voedselproductie. Simpele vragen dus. Als wetenschapper heb je m.i. ook een voorbeeldfunctie, het zou mijn (doorgeef)werk wat makkelijker maken. In dit kader heb ik ook de vraag gesteld over mijn stuk: ‘Wat vind je ervan, wat en hoe kan het beter’. En ik heb al heel wat bruikbare commentaren gekregen.
P.S. ik had even te weinig tijd om het korter te maken, noch om alles te beantwoorden.

Sterke reactie Dennis! Ik kijk reikhalzend uit naar het 'hoe', maar dat begrijp je :-)

Peter, volgens mij staat in dit tweede stuk de belangrijkste inhoudelijke basis van jouw aanpak: het 'wat'. De motivationele delen die nog volgen zullen m.i. gaan over het 'hoe'.

Hoewel ik mij er volledig van bewust ben dat het 'hoe' minstens even belangrijk is als het 'wat', vind ik het 'wat' persoonlijk het meest interessant, dus reageer ik daar op. Het gaat mij daarbij om de vraag: hoe komen we tot een idee over wat wel of niet gezond is. Als dat idee onjuist is, kunnen we het hoe nog zo goed aanpakken, maar dan lopen we heel effectief de verkeerde kant op*.

Jouw 'wat' zijn dus die tien basisregels. Hoewel ze nou ook weer niet mijlenver verwijderd zullen zijn van de werkzaamheid, drukken ze vooral uit wat grotendeels algemeen aanvaarde ideeën zijn. De vraag is of die ideeën tot stand zijn gekomen doordat we inmiddels heel goed weten hoe het zit, of dat ze voortkomen uit de punten waarvan we elkaar vooral goed hebben weten te overtuigen. M.a.w., is het werkelijk kennis, of is het consensus op grond van gelijkgetrokken vooronderstellingen?

Neem de ideeën over vlees. Het onderzoek daarachter is nogal wankel en bovendien gericht op één eindpunt (kanker). Recent stond hier een stuk van Esther Nederhof waaruit je kunt concluderen dat vlees wegzetten als ongezond op zijn minst twijfelachtig is. Het onderzoek rondom de relatie (rood/bewerkt) vlees en kanker is dubieus en wat het effect op bijvoorbeeld diabetes, reuma, of depressie is, daar wordt niets over gezegd.

Twee andere voorbeelden. Ten eerste, dat eeuwige idee dat groenten en fruit het summum van gezonde voeding zijn. Bovenstaande stuk van Esther is een aardig voorbeeld om daar vraagtekens bij te plaatsen. Ten tweede olijfolie. Bijna niemand heeft bezwaar tegen dat idee, maar is het daarmee waar? Het suggereert dat andere vetten minder goede keuzes zijn, maar is dat zo? Er is traditioneel in alle vormen van vet gebraden die voorhanden waren. Reuzel, geklaarde boter (ghee), kokosolie, walvisvet, you name it. De enige moderne aanvullingen zijn oliën uit zaden (zoals raapzaad of zonnebloempitten), en dat zijn producten waarvan je kunt stellen dat ze geen track record hebben en dus wat voorzichtiger moeten worden benaderd. Maar vergeleken met olijfolie, zijn andere traditionele vetten een slechte keuze? Zo ja, waarom? Bovendien, de ene olijfolie is de andere niet. Zijn alle olijfoliën een goede keuze, allemaal gezond?

Punt is dus dat dit lijstje van tien punten nauwelijks wetenschappelijk te noemen is. Niet omdat het lijstje slecht is gekozen, maar omdat de onderliggende evidence simpelweg niet sterk is. Het lijstje suggereert echter dat als je je hier aan houdt, je gezond eet én dat wetenschap dat onderbouwt. Maar of dat werkelijk zo is, is onduidelijk en dat laatste is simpelweg incorrect. De grote vraag is dus: hoe leg je uit waarom je deze deze tien punten eruit pakt en niet tien (of vijf of twintig) andere? Wat maakt deze tien een goede short list?

-----
* Dat geldt omgekeerd net zo goed: als we heel goed zouden weten wat gezond is, maar het niet voor elkaar krijgen om effectief zo te gaan eten, zijn we nog nergens. In onze huidige voedselomgeving is daarom de 'hoe'-uitdaging waarschijnlijk het grootste.