Dat moet een einde maken aan de wereld van ongebreidelde verleiding tot consumptie. De auteurs van het manifest vinden het onbestaanbaar dat het Nederland van na Corona zich niet groen heroriënteert. Met de oude vanzelfsprekendheid van reis- en koopbelust leven kan worden gebroken, menen ze. Het manifest gaat uit van de gedachte dat de uitdijende wereldeconomie en de schade van de pandemie is veroorzaakt door de “steeds maar groeiende circulatie van goederen en mensen, ongeacht de talloze ecologische problemen en de toenemende ongelijkheid die dit veroorzaakt”. Ze presenteren vijf voorstellen voor Nederland na Corona om komaf te maken met die problemen.

Zijn er democratische ontwerpcriteria voor de economie na Corona, punten waaraan iedere politieke keuze moet voldoen en die op een breed draagvlak kunnen rekenen?
Het vijfpuntenplan luidt:

  1. Vervang het huidige ontwikkelingsmodel gericht op generieke groei van het BNP, door een model dat onderscheid maakt tussen sectoren die mogen groeien en investeringen nodig hebben (de zogenoemde cruciale publieke sectoren, schone energie, onderwijs en zorg) en sectoren die radicaal moeten krimpen, gegeven hun fundamentele gebrek aan duurzaamheid of hun rol in het aanjagen van overmatige consumptie (zoals bijvoorbeeld de olie-, gas-, mijnbouw-, en reclamesectoren).

  2. Ontwikkel een economisch beleid gericht op herverdeling, dat voorziet in een universeel basisinkomen, ingebed in solide sociaal beleid; een forse progressieve belasting op inkomen, winst en vermogen; kortere werkweken en het delen van banen; en erkenning van de intrinsieke waarde van zorgverlening en essentiële publieke diensten zoals onderwijs en gezondheidszorg.

  3. Stap over op een circulaire landbouw, gebaseerd op het behoud van biodiversiteit, duurzame, veelal lokale voedselproductie, vermindering van vleesproductie en werkgelegenheid met eerlijke arbeidsvoorwaarden.

  4. Verminder consumptie en reizen en beoog een radicale afname van luxueuze en verspillende vormen, richting noodzakelijke, duurzame en betekenisvolle vormen van consumptie en reizen.

  5. Scheld schulden kwijt, voornamelijk die van werknemers, zzp'ers en ondernemers in het MKB, maar ook aan ontwikkelingslanden (uit te voeren door zowel de rijkere landen als de internationale organisaties zoals IMF en Wereldbank).


Keynesiaans geld besteden vanuit het perspectief van biosecurity
Tegen de achtergrond van de ongekende berg Keynesiaanse ontwikkelingssubsidies die de markt door overheden overal ter wereld over zich uitgestort krijgt, is het een radicaal ander voorstel. De huidige bestemming van de gelden die de economie in de benen moet houden, is gericht op het weer aanjagen van de consumptie en de herstart van vliegmaatschappijen. Het voorstel van de ondertekenaars gaat uit van een geheel andere, ecologische in plaats van consumentistische, economie. De onderzoekers pleiten als politici voor de herintroductie van een centraal bepaalde economie die in haar detaillering bestedings- en ontwikkelingsvrijheid laat. Daar zijn goede redenen voor, maar het blijft een politieke keuze.

Zijn er democratische ontwerpcriteria voor de economie na Corona, punten waaraan iedere politieke keuze moet voldoen en die op een breed draagvlak kunnen rekenen?

Nu vinden we vermoedelijk collectief dat het Ricardiaanse beginsel biologisch gezien gevaarlijk is omdat we zijn gaan denken dat we onkwetsbaar waren geworden voor infectieziekten
Op dit moment spekken overheden via de kas van banken de oude economie die - daarover bestaat vermoedelijk een hoge mate van consensus onder zowel aartsliberalen en aartssocialisten als aartsconservatieven - heeft geleid tot een te groot biosecurity-vraagstuk. Niet alleen potentiële infectieziekten, zoals nu actueel is gebleken door SARS-CoV-2, maar ook zeer kwalijke insectenplagen reizen te gemakkelijk over de aarde en kunnen het gehele samenlevingsmodel - onze organisatievormen, productieketens en manier van leven - als een kaartenhuis in elkaar laten storten. Ook infectierampen als de Xylella fastidiosa-infectie voor de olijventeelt, de manier waarop plantenziekten zich via waardplanten verspreiden, de invasie van de Aziatische tijgermug of het tomatenvirus ToBRFV, met de regelmaat van de klok optredende gevallen van vogelgriep onder pluimvee (dat we - anders dan mensen - ruimen om de bron te elimineren) of de pandemie van de Afrikaanse varkenspest, zullen, zo verwacht ik, in de komende maanden door bedrijven en overheden in hun heroverwegingen van de gewenste organisatievormen voor onze economie betrokken worden. Onder grote, internationaal opererende bedrijven die organisch materiaal over de wereld vervoeren, leeft deze gedachte al zo leerde ik uit een aantal gesprekken van de afgelopen weken. Als zij dat al vinden, ligt daar vermoedelijk een rationeel uitgangspunt.

Dat leidt tot een wereld waarin biosferen veel nadrukkelijker van elkaar gescheiden moeten worden en dat leidt inderdaad tot de-globalisatie en het einde van een economie die gebaseerd is op het economische productiviteitsbeginsel van de econoom David Ricardo. Dat principe heeft in de economie geleid tot een productie- en ketensysteem dat productie en assemblage van onderdelen en grondstoffen zo organiseert dat ze geteeld, gedolven, verwerkt en geassembleerd worden waar de kosten het laagst zijn en verkocht worden waar de opbrengsten het hoogst zijn. Dat doen handelaren als sinds Columbus en zelfs al ver daarvoor. Het vergt veel transport en dus het onderling openstellen van biosferen voor elkaar.

Nu vinden we vermoedelijk collectief dat het Ricardiaanse beginsel biologisch gezien gevaarlijk is omdat we zijn gaan denken dat we onkwetsbaar waren geworden voor infectieziekten. Daarom willen we nu de biologische risico's voorkomen of - als het niet anders kan - zoveel mogelijk beheersen. Dat lijkt een ontwerpcriterium voor iedere politieke keuze voor de samenleving en economie na Corona. In oude tijden accepteerden ook Europeanen ziekten; daarom hebben we onze mensenwereld doorontwikkeld volgens Ricardo. Mogelijk weet SARS-CoV-2 daar verandering in te brengen.


De nood aan een duidelijk project dat het volk en volkeren verenigt

De Morgen brengt vandaag een interview met Financial Times journalist David Wolf: ‘Populisten zoals Trump en Johnson tonen dat ze incompetent zijn in deze crisis. Dat is het lichtpunt’
In de intro tot het gesprek schrijft de krant: "Martin Wolf (74), de invloedrijke economisch commentator van de Britse Financial Times, waarschuwt dat de EU haar bestaansreden op het spel zet als haar leiders nu niet boven zichzelf uitstijgen. ‘Alle democraten moeten zich nu bewijzen, anders dreigen would-be-autocraten te argumenteren dat het hun beurt is.’

Wolf's perspectief verschilt van het bovenstaande in zoverre dat Wolf ingaat op de financiële solidariteitsvoorwaarden om uit deze crisis - die hij net zo'n soort scharnierpunt in de geschiedenis vindt als de de grote depressie, WO I en II - geraken. Zonder solidariteit tussen de noordelijke en zuidelijke staten ziet hij de EU uiteenvallen. De wereld als geheel ziet hij uiteenvallen als de middelen van IMF niet vanuit een gezamenlijk doel worden ingezet. Gevraagd naar het ergste wat hij zich kan voorstellen als dat niet gebeurt, antwoord hij het stokken van de internationale handel.

Waar eindigen we in het ergste scenario? - vraagt De Morgen. Wolfs antwoord: “Als we hieruit komen met immense schade aan economie en internationale samenwerking zou de globale handel tussen China, de VS en de rest van de wereld betekenisvol kunnen afnemen, mogelijk permanent. We zouden worstelen met een zeer zwak economisch herstel, want het zou boven op de laatste financiële crisis komen. In dat soort vreselijke wereld – en dat weten we uit het verleden – loop je groot risico op nog slechtere leiders dan er nu al zijn. Er is geen limiet hoe fout het kan lopen als dit verder ontspoort. Dit is een scharniermoment in de geschiedenis. Kijk naar het falen om de krankzinnige WO I, de Grote Depressie, Adolf Hitler en WO II te voorkomen... We wéten dat grote momenten de toekomst van de wereld kunnen veranderen. Dit is er een van.”

Vervolgens merkt dat krant op dat het geloof in de liberale democratie wankelt doet het falen van de VS. Als vanzelf komt het idee op dat autocratie beter werkt, schreef Wolf in The Financial Times en daar zullen tirannen gebruik van maken. Daarom vraagt De Morgen: "Hoe voorkomen we dat het ‘Chinese model’ de norm wordt?"

Wolf: “Wat er ook gebeurt, China is geen optie voor ons. Hun systeem is volstrekt buitenaards, diep ingebed in hun cultuur. Als wij de autocratische toer op gaan, zullen we eindigen met mensen érger dan Trump, zoals Matteo Salvini, of erger dan hem, zoals Marine Le Pen of de Duitse AfD. Maar, de populistische politici die in het verleden zijn verkozen – zoals Trump en wat mij betreft ook Boris Johnson – toonden alvast dat ze incompetent zijn in deze crisis. Dat is het lichtpunt. De incompetentie van het populisme in een crisis als deze kan ook haar neergang worden. Misschien leidt deze crisis ertoe dat kiezers weer competente politici willen. Dat kan een opportuniteit zijn voor democratie."

Het noopt tot een project waarachter die democratie zich kan verenigen om populisme uit te sluiten.

Vandaag werd bekend dat Boris Johnson tijdens zijn verblijf op de IC dichter bij de dood is geweest dan het publiek wist. Het geeft hem een heldenstatus die de natie verenigt, schrijft de Telegraaf, maar niet leidt tot de verstandige democratie die tot een gewogen en gedragen keuze voor de toekomst komt. Toch bleek zelfs de 'linkse' en 'groene' Guardian onder de indruk.
Dit artikel afdrukken