Economische modellen zijn er in soorten en maten. Maat S is het bedrijfsmodel dat bijvoorbeeld onderliggende relaties beschrijft tussen verschillende activiteiten op het bedrijf en deze optimaliseert om het inkomen of de winst te maximaliseren. Maat M kan een model zijn op sector of regionaal niveau, maat L is een model op niveau van land of landen, maat XL zijn de modellen die globaal werken en de hele wereld omvatten. Al deze modellen kunnen bijvoorbeeld de gevolgen doorrekenen van een milieumaatregel, of nagaan wat de productiegevolgen zijn van bepaalde beleidsvoornemens.

De wereld verandert voortdurend en modellen lopen meestal achter op die ontwikkelingen
Algemeen versus partieel evenwichtsmodel
Er zijn ook soorten modellen, een belangrijk verschil is een algemeen evenwichtsmodel versus een partieel evenwichtsmodel. In een algemeen evenwichtsmodel zijn alle sectoren van de economie meegenomen. Het voordeel van zo’n model is dat het ‘sluitend’ moet zijn: meer vraag naar arbeid of kapitaal in sector A heeft gevolgen voor de beschikbaarheid van deze factoren in andere sectoren. Je kunt de gevolgen van een maatregel dus niet zonder meer afwentelen op een andere sector, dat heeft direct repercussies die in de modelexercitie worden meegenomen. In een partieel evenwichtsmodel wordt veelal een deel van de economie vrij gedetailleerd gemodelleerd, maar wordt de rest van de economie niet meegenomen. Agrarische modellen brengen meestal de agrosector nauwkeurig in beeld en de overige sectoren veel grover.

De reikwijdte van de modellen tenslotte doet er ook toe: hoeveel sectoren van de economie zijn meegenomen in meer of minder detail, welke activiteiten, etc?
Modellen komen tot stand door zeer nauwkeurig in kaart te brengen hoe relaties werken op het niveau van het model. De logica van een model, vervat in vergelijkingen, moet kloppen. Minder binnenlandse productie leidt tot meer invoer bij gegeven vraag. Er kan niet zomaar iets verdwijnen of ontstaan. Of het klopt wordt getoetst door een model te valideren: als we het model laten draaien op gegevens uit het verleden, leidt het dan tot de uitkomsten die we in het verleden zagen? Dit is meteen één van de grootste kritiekpunten die je kunt geven op een model: resultaten uit het verleden zijn geen garantie voor de toekomst. Anders gezegd: de wereld verandert voortdurend en modellen lopen meestal achter op die ontwikkelingen.

Modellen zijn een geweldig hulpmiddel voor de onderbouwing en duiding van (grote en kleine) vragen
Beperking van modellen
Modellen kunnen geen nieuwe ontwikkelingen voorstellen, ze kunnen op basis van de data aangeven wat de bandbreedte kan zijn van de variabelen die in het model zitten. Die data is bijvoorbeeld een schok: een verhoging van de energieprijs, een maximum productiehoeveelheid, handelsblokkades. Zo’n schok moet vertaald worden naar de variabelen in het model om de gevolgen te kunnen berekenen. Modellen kunnen wel uit de voeten met nieuwe schokken.

Of de uitkomsten van een modelberekening robuust zijn, hangt sterk af van hoe het model in elkaar zit. Een model hanteert aannames en maakt keuzes om bepaalde relaties wel of niet mee te nemen. Het is daarom altijd een versimpelde weergave van de complexe werkelijkheid. Van belang is dan ook om inzicht te hebben in de aannames, om zo de uitkomsten op waarde te kunnen schatten. Een kijkje onder motorkap zogezegd. Als de aannames té simpel zijn, is een model niet robuust, want dan doet het model de werkelijkheid teveel geweld aan.
Tot slot, modellen zijn een geweldig hulpmiddel voor de onderbouwing en duiding van (grote en kleine) vragen. Ze kunnen, bijvoorbeeld met scenario-studies, helpen om meer inzicht te geven in keuzes en de gevolgen daarvan. De uitkomsten moeten wel altijd in het perspectief worden geplaatst van de reikwijdte en aannames van het model.

In Wat is ...? gaan we met bekende en minder bekende mensen op zoek naar wat hen motiveert om te ontdekken of we elkaar van daaruit weer kunnen vinden. De introductie tot de modellenreeks vind je hier. Waarom we dit doen lees je in De ontdekking van de ander.



Dit artikel afdrukken