De focus van de supermarkten lag in de laatste decennia van de vorige eeuw op de boer. Die focus is verschoven naar de consument in het begin van de 21ste eeuw, zegt Marc Jansen van supermarktenkoepel CBL in zijn Rode Hoed-lezing. De retailer is de schakel naar de consument en kent deze als geen ander. De super weet wat de consument wil en dus ook hoe je ‘m aan ‘duurzaam’ krijgt.

Echt kruidenieren
Niettemin blijken retailers hun duurzaamheidsagenda niet zelf te hebben bepaald. Maatschappelijke organisaties, zei Jansen, wilden biologisch en dus kregen consumenten dat van de supers, Zo ging het ook met de andere hoofditems uit Jansen’s CBL agenda: scharreleieren, het op termijn niet meer castreren van beerbiggetjes, koeien in de wei, diertransporten, MSC-vis en arbeidsomstandigheden in Derde Wereldlanden. Een belangrijk thema als ‘water’ deed Jansen af als ‘overig’
“Ja, dat is gewoon emotie”, aldus Marc Jansen. “Retailers weten immers wat consumenten willen en zijn koopmannen, geen dominees” was Jansen’s verklaring voor de keuze voor de genoemde punten op de CBL-agenda.

Jansen stelde slechts 1 thema aan de orde dat de supers zelf bedacht hebben: het afschaffen van de venstertijden, zeg maar de tijden dat winkels in de stad beleverd mogen worden. Hoewel ruimere beleveringsmogelijkheden bijdragen aan de terugdringing van CO2-uitstoot, is de milieuwinst gering. In mijn beleving is het pleidooi voor andere venstertijden vooral ingegeven vanuit logistiek eigenbelang. Het dient het eigen belang en logistiek gemak van de super. Daar is niks mis mee. Maar je moet het wel in het juiste perspectief zien.

Felix Rottenberg stelde Marc Jansen een gewetensvraag : “Wat zie je als je zelf kritisch in de spiegel kijkt?” Zichtbaar een lastige vraag. “De koepel CBL is vaak defensief en zou sneller kunnen reageren”, zegt Marc na enig nadenken. “Ook de mededingingsregels belemmeren ons”.

Marc Jansen denkt dat de toekomst ligt in transparantie. Tegelijkertijd erkent hij dat ook veel niet gecommuniceerd wordt. Maar ook weer wel. Een echte kruidenier. Soms ietsje meer, soms ietsje minder. Nieuwe producten, nieuwe verhalen. Virtueel het product bekijken via de webcam, maar tegelijkertijd is productinfo ook weer lastig. “Ach ja “, zei Jansen, “als de kip het al niet weet, hoe moet de consument het dan weten?” Retailers nemen de rol van producent op zich door de productie van huismerken, aldus Marc Jansen. Sommige van deze dingen zijn in tegenspraak. Retailers laten hun huismerkproduct door een verwerker maken en claimen zelf de eer. Maar al te vaak wisselen ze hun trouwe leverancier rustig uit voor een ander als die zo onverstandig is zijn kostprijs geweld aan te doen.

Oppervlakkig
Het is alsof supermarkten in chaos verkeren omdat we naar een nieuw voedselsysteem gaan, zoals Tim Lang dat in zijn lezing aangaf. Chaos geeft onrust en onzekerheid. Ik zie de supermarkten zoeken naar hun rol. Marketing op de oude leest voldoet niet meer. Ik zie C1000 nog steeds in de oude strategie van de kiloknaller. Een deel van het publiek pikt dat niet meer. Supermarkten moeten hun strategie aanpassen. Ze hebben misschien nog wel even tijd, maar de kritische consument hijgt de supers in de nek. Dus zeg ik, ook vanuit mijn rol als boerenbestuurder, verlies geen tijd en zoek je kans door een actieve opstelling. Die zag ik bij Jansen niet.
Ik vind dat de retailers zich er makkelijk afmaken door zich op te stellen als doorgeefluik. De mededingings-
vlnr Tim Lang, Felix Rottenberg, Marc Jansen

regels worden gebruikt als alibi om vooral niets te hoeven doen en – zoals Albert Heijn – aan mooie windowdressing met ‘Puur & Eerlijk’ te doen. De werkelijke vraagstukken en oplossingen liggen een paar tandjes dieper, maar dat komen consumenten nooit te weten. Met dat puur en eerlijke containerbegrip heeft de belanghebbende handelaar nu niet alleen de consument in handen, maar ook alle communicatie die zijn mening vormt. Zo wordt het wel heel makkelijk claimen dat je de consument kent en hem geeft wat hij wil.

Perspectief, hoezo?
De titel van de IV’e Rode Hoed avond luidde ‘Nieuwe perspectieven voor voedsel’. Het is een teken aan de wand dat Jansen’s lezing daar niet op inging. Had hij dat wel gedaan dan was duidelijk geworden òf de supermarkten zich bewust zijn van de nieuwe strategie en de langzaam veranderende consument.

Ik hoorde zijn opponent Lang zeggen dat op gebied van kwaliteit vers, lokaal en seizoen van cruciaal belang worden in relatie tot onze verantwoordelijkheid voor onze leefomgeving, gezondheid en goede sociale waarden. Dat biedt kansen voor nieuwe, impactrijke perspectieven op voedselproductie, -verwerking en -distributie. In de agenda zoals Jansen die schetste schitterden deze thema’s door afwezigheid. Jammer, want ook voor boeren en verwerkers bieden die nou juist houvast en toekomstperspectief.

Nu bleef alles in de mist. Dat is een gemiste kans, want supermarkten kunnen een belangrijke rol spelen als schakel tussen boer, verwerker en consument. Sterker, die moeten ze nemen willen we echt iets kunnen veranderen; Lang maakte duidelijk dat doekjes voor het bloeden niet genoeg zijn.

Nu gebruiken supers hun rol als handelaar, terwijl ze moreel niet kunnen ontkomen aan hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. Ze kunnen niet meer zeggen dat alleen maar handelaren en geen dominees hoeven te zijn omdat ze met een handjevol zijn en voor 70% bepalen wat we thuis eten. Boeren en verwerkers moeten dat eten maken en wikken hoe. Supers beschikken. Alle ogen moeten dus gericht zijn op supers die niet reactief, maar pro-actief een duidelijke lijn moeten kiezen. Het zit er vast wel in, maar komt er alleen nog niet uit. Ik heb dan ook een vraag aan Marc Jansen en zijn supers: zien de supers ‘duurzaam’ alleen als iets voor hun eigen portemonnee (omzet) of zien ze dit als een doelstelling waar we allemaal in moeten investeren?

De slides van Marc Jansen's presentatie zijn hier te bekijken

noot van de redactie:
Annechien ten Have-Mellema is voorzitter LTO - Vakgroep Varkenshouderij. Op ons verzoek versloeg zij voor foodlog.nl de presentatie van Marc Jansen tijdens de IVe avond van de 7-delige debatserie 'De toekomst van de landbouw en ons eten' in de Amsterdamse Rode Hoed. De lezing van Professor Tim Lang van dezelfde avond werd verslagen door Mac van Dinther van de Volkskrant. Dat verslag werd hier en op zijn eigen blog gepubliceerd. Op zaterdag 14 november verschijnt in de Volkskrant een interview van Mac met Antoon Vermeer. Vermeer is voorzitter van ZLTO, een van de 3 boerenkoepels van Nederland, en zal op 18 november in de Rode Hoed optreden.
Dit artikel afdrukken