In de rubriek ‘Het eeuwige leven’ in de Volkskrant van 18 februari stond deze opmerking van de zoon van cineast Theo van Haren Noman. Zijn vader was overleden: “Puur aan ouderdom, hij had eigenlijk geen grote kwalen en was tot het laatste moment helder”.

Ja, dat kan dus ook nog. Gewoon lekker doorleven zonder kwalen tot je lichaam en/of geest ermee stoppen. Als je 103 bent, bijvoorbeeld, zoals de oude Van Haren Noman. Waar kan ik tekenen voor de resterende 39 jaar?

Een lang en gezond leven is het resultaat van genen, omgevingsfactoren, toeval en de wisselwerking hiertussen
Magere Hein
Ook zonder de last van de coronapandemie wordt het leven van velen beheerst door ziekte, zowel feitelijk als door de angst ervoor. Alle leefstijladviezen, al het medische en epidemiologische onderzoek, de talloze tips voor gezonder eten, de enorme bezorgdheid over de volksgezondheid, ze hebben maar één onderliggend thema: gezond oud worden, Magere Hein voorblijven. Ja, ook de stikstof- en Nutri-Score-discussies gaan daarover.

Letterlijk op het moment dat dit geschreven wordt, komt er rechtsboven in beeld een melding van Marijke Berkenpas, een post van haar website I'm a Foodie. Anders dan de naam doet vermoeden, is dat een serieuze en goed gedocumenteerde bron van informatie over voeding en gezondheid.

“Naar schatting kan zo’n 30 tot 50% van de gevallen van kanker voorkomen worden als we een gezondere leefstijl zouden hebben,” schrijft Berkenpas. Dat is een ruime schatting van een ruim begrip. Het klopt niettemin dat ongezond leven de kans op bepaalde soorten kanker vergroot. Maar kanker is vooral een ouderdomsziekte, waarmee gezegd is dat lang blijven leven het risico op kanker aanzienlijk vergroot.

Jachtgeweren
“Een lang en gezond leven is het resultaat van genen, omgevingsfactoren, toeval en de wisselwerking hiertussen.” Zo vatten de onderzoekers van de Leiden Lang Leven Studie (LLLS) in feite het risico op doodgaan samen.

Tot die omgevingsfactoren rekenen we behalve onbewaakte spoorwegovergangen, sneeuwlawines en jachtgeweren ook de aanwezigheid van gezonde snacks in de sportkantine, Cruijff-trapveldjes in de buurt en het geluk dat je een moeder hebt die je dwingt je groente op te eten. Dat zijn beïnvloedbare factoren. Toeval is dat niet. De belangrijkste oorzaak van kanker is pech hebben, daar bestaat geen twijfel over onder wetenschappers. En de pechfactor vordert met de leeftijd.

Mensmachine
De LLLS is een langlopend onderzoeksproject met leden van ruim 400 gezinnen die (heel) lang leven. Doel is te achterhalen welke fysieke (met name genetische) eigenschappen hen onderscheidt van gewone stervelingen. Dat moet de richting voor (bio)medisch onderzoek wijzen.

In de 15 jaar van het bestaan van het project heeft het veel nieuwe inzichten opgeleverd. De website van de LLLS vermeldt momenteel echter weinig nieuw onderzoek, publicaties of andere activiteiten, het info-emailadres is inactief. Het kan heel goed zijn dat er niets nieuws te melden valt over de deelnemende families, omdat ze vrolijk en gezond lang doorleven.

Nieuw tijdperk
Zonder te suggereren dat in Leiden het onderzoek stilstaat, elders is het onderzoek naar ouder worden volop in beweging. De algemene vraag is: wat zijn de biologische processen van het ouder worden die uiteindelijk leiden tot een dusdanige fysieke achteruitgang van de mensmachine, dat de dood onvermijdelijk is? En wat valt daaraan te verbeteren?

Het medische onlineplatform eLife publiceert een special over ‘geroscience’, de nieuwe wetenschap van aging, en kondigt een nieuw tijdperk van onderzoek naar ouder worden af. Er zijn de laatste tien jaar nieuwe inzichten gekomen in de afzonderlijke, mechanische werking van verouderingsprocessen op moleculair niveau, door fundamenteel en klinisch onderzoek. Ook in het translationele onderzoek, dat kijkt naar hoe de nieuwe inzichten in de praktijk te brengen zijn, worden sprongen gemaakt.

Ongezonde gewoonten zoals roken, alcohol drinken, overgewicht hebben en een zittend bestaan leiden dragen alle bij aan het ontstaan van ziekte, maar die bijdragen zijn klein in vergelijking met de fysiologische veranderingen van het ouder worden
Depressief
Wat zijn indicatoren die voorspellen hoe groot het verschil tussen iemands chronologische leeftijd zal zijn en zijn biologische leeftijd? De Leidse langlevenden zijn biologisch jong voor hun leeftijd. Wat bepaalt de verhouding tussen de biologische en de chronologische leeftijd? Van het mannelijk geslacht zijn, overgewicht hebben, metabool syndroom hebben, roken en - verrassend – depressief zijn versnellen het biologisch ouder worden.

Dat zijn de uitkomsten van een onderzoek van researchers van het UMC/VU in Amsterdam en de universiteit van Richmond, Virginia in de Verenigde Staten, getiteld ‘An integrative study of five biological clocks in somatic and mental health’. Daarin wordt de invloed van de vijf bekende biologische klokken met elkaar in verband gebracht. Ouder worden is niet afhankelijk van één tikkende klok.

Muizen
In een begeleidend commenaar bij de eLife-special merken de redacteuren op dat ongezonde gewoonten zoals roken, alcohol drinken, overgewicht hebben en een zittend bestaan leiden alle bijdragen aan het ontstaan van ziekte, maar dat die bijdragen klein zijn in vergelijking met de fysiologische veranderingen van het ouder worden.

In het actuele licht van Covid-19 is het verbazingwekkend, schrijven ze, hoe weinig erkenning er in de medische gemeenschap is voor het proces van veroudering in het verloop van ziekten. Nog te vaak worden biologische processen die vooral bij ouderen optreden, op het gebied van kanker, neurologie en metabolisme, bestudeerd in jonge, dierlijke ‘modellen’, muizen die een paar weken leven.

Bad
Theo van Haren Noman was een charmante, knappe man, en had drie huwelijken, schrijft de Volkskrant. Hij was al vroeg gegrepen door de filmkunst en kon zijn passie uitleven in zijn werk, ook als opdrachtfilmer. Mooier kan het toch niet. De laatste decennia wijdde hij zich aan de schilderkunst. Hij had vooral mazzel dat hij zo oud werd. Zijn vader overleed op zijn 78ste , ook respectabel, maar nog geen 103. Zijn grootvader was ‘professor in de leer der huidziekten’ volgens Wikipedia en overleed in 1896, aan een beroerte, ‘na het nemen van een bad’. Hij was 40. Zo kan het ook gaan in het leven.
Dit artikel afdrukken