Het klinkt misschien misprijzend, maar zo is het zeker niet bedoeld: bariatrische chirurgie is lopendebandwerk geworden. Een bariatrische operatie is voor veel patiënten met ziekelijk overgewicht de enige manier om weer een gezond gewicht te bereiken en daarmee een prettig leven terug te krijgen. Een maagverkleiningsoperatie kost bij elkaar al gauw tienduizend euro en wordt helemaal vergoed uit de basisverzekering. We leven in een geweldig land met een fantastische gezondheidszorg, en dat is heel prijzend bedoeld.

Een operatie aan het maag-darmkanaal is de enige interventie die een blijvend gewichtsverlies belooft. Met gedurig heel streng diëten en veel sporten lukt het sommige dappere mensen ook permanent veel gewicht kwijt te raken. Andere dapperen besluiten tot de radicale ingreep van de operatie die hun hele manier van leven zal veranderen. Voor velen is dat een enorme stap, die genomen wordt na een lange lijdensweg.

Geschiedenis
Het aantal operaties in de kleine twintig Nederlandse bariatrieklinieken, in ziekenhuizen en daarbuiten, beloopt inmiddels ruim twaalfduizend per jaar. Dat is nog een fractie van de ruim twee miljoen Nederlanders die nu of in de toekomst in aanmerking zouden komen voor een operatie. Bariatrische chirurgie is dan ook niet de oplossing voor de obesitasepidemie (die moet komen van radicale veranderingen in de voedselomgeving, maar dat is een ander verhaal).

Zoals elke medische behandeling worden gewichtsverminderende operaties zorgvuldig gedocumenteerd, geëvolueerd en bestudeerd. Misschien wel meer dan andere ingrepen. Niet omdat de risico’s op mislukkingen (blijvende klachten, sterfte) zo groot zijn (die van oncologische operaties bijvoorbeeld zijn veel groter), maar omdat dit soort operaties pas zo kort op grote schaal worden uitgevoerd. De bariatrische chirurgie heeft een korte, maar snelle geschiedenis, waar heel veel in korte tijd geleerd moet worden.

De allervroegste ingrepen vonden al halverwege de vorige eeuw plaats. Dat waren operaties die afgekeken waren van operaties die een ander doel hadden, zoals bij maagkanker of -zweren, en die als bijeffect flink gewichtsverlies bleken te hebben. Operaties die louter gewichtsverlies beogen worden in Nederland nog geen twintig jaar uitgevoerd in gespecialiseerde centra. Eerst nog vijfhonderd per jaar, en snel oplopend. Eigenlijk is er sprake van ‘metabole’ chirurgie: “Onder metabole chirurgie wordt verstaan behandelingen aan het maag- en darmstelsel gericht op gewichtsvermindering om daardoor stofwisselingsziekten zoals overgewicht, hoge bloeddruk en diabetes mellitus te verbeteren,” aldus het hierboven gelinkte protocol.

Doorontwikkeld
Ieder mens is anders, iedere bariatrische patiënt ook. Verschillen in de mate van overgewicht, bijkomende aandoeningen (diabetes, hypertensie, dyslipidemie, apneu), leeftijd, leefstijl en herstelvermogen bepalen alle de uitkomst. In verreweg de meeste gevallen verbetert de metabole gezondheid mede – maar niet alleen – door het gewichtsverlies. De meest toegepaste technieken (sleeve gastrectomy en gastric bypass) zijn inmiddels dusdanig goed doorontwikkeld, dat de slagingspercentages stijgen.

In het Dutch Nationwide Bariatric Quality Registry (DATO) worden alle gegevens van alle metabole operaties bijgehouden. Dat is althans het streven. Niet alleen alle ‘klinische’ gegevens, maar ook de ervaringen van de patiënten in de follow up worden bijgehouden in het register. De samenstellers “menen dat de rapportage van de resultaten van het register al heeft bijgedragen tot meer kennis en acceptatie door andere zorgverleners.”

Koudwatervrees
Dat laatste mag vreemd klinken voor wie goede ervaringen met metabole chirurgie heeft. Maar de koudwatervrees voor en regelrechte weerzin tegen ‘het mes’ zijn nog vrij algemeen, ook onder behandelaren op het gebied van voeding en gezondheid. De cijfers moeten hen overtuigen van de veiligheid uiteindelijk. Die van 2015 en 2016: 0,1% resp. 0,05% van de patiënten overleed binnen dertig dagen na de operatie (niet per se ten gevolge van de operatie); 0,6% en 0,8% moesten op de intensive care worden opgenomen. De cijfers zijn sindsdien verbeterd.

De patiënten die overlijden na de operatie zijn op de vingers van één hand te tellen. Complicaties doen zich bij een tiental patiënten voor. Een verklaring voor de veelgehoorde klacht dat er vaak iets misgaat bij maagverkleiningen, is dat het slechte nieuws van behandelaren komt, die met die patiënten te maken krijgen. Zij komen via de huisarts of direct terug in het ziekenhuis. Maar al die anderen die na één nacht verblijf in het ziekenhuis naar huis gaan en goed herstellen, blijven buiten beeld.

Niettemin zijn er op de langere termijn allerlei zorgen voor bariatriepatiënten. Te weinig gewichtsverlies, ondervoeding en problemen met eten, alcoholisme, veel losse huid en psychische problemen zijn de bekendste. Na de operatie blijven veel patiënten zorg nodig hebben. In Nederland is een jaarlijkse (bloed)controle en consult met een internist standaard. Voor de meesten zijn de nadelen ondergeschikt aan de voordelen. Op de langere termijn is de gezondheidswinst enorm, zeker voor ouderen.

Een groot Amerikaans onderzoek, waarin de gegevens van maar liefst veertig jaar ervaring met metabole chirurgie werden verwerkt, heeft boeiende, maar op zich niet heel opzienbarende uitkomsten. De belangrijkste is de geringere sterfte onder bariatriepatiënten in vergelijking met een niet-geopereerde controlegroep. “Aangetoond is dat de sterfte als gevolg van bariatrische chirurgie duurzaam blijft gedurende meerdere decennia na de operatie,” aldus de onderzoekers van de universiteit van Utah.

Minder hartklachten, minder kankergevallen, minder diabetes, maar meer leverontstekingen. Dat laatste wordt toegeschreven aan een groter risico op alcoholisme en aan een bestaande leverkwaal, die niet verbeterde door de operatie. Leververvetting gaat vaak gelijk op met obesitas.

Een opmerkelijke, verontrustende uitkomst is het hogere aantal zelfmoordgevallen onder jonge bariatriepatiënten in Utah. Hetgeen “suggereert dat deze leeftijdsgroep een strengere psychologische screening vooraf en follow-up na de operatie nodig heeft,” schrijven de onderzoekers. Een verklaring zoeken is giswerk. Het kan zijn dat de operatie niet het gewenste resultaat oplevert, of dat de jongeren “zich laten gaan” met drank en drugs.

Een goede psychologische begeleiding van jongeren na de operatie is noodzakelijk. Dat zal in veel gevallen een intensieve, kostbare aangelegenheid worden. Maar wat is het alternatief? Als je op je achttiende geïndiceerd wordt voor een metabole ingreep omdat je een BMI van 40+ hebt, met diabetes of andere bijkomende kwalen, wat is dan je uitzicht op je kwaliteit van leven als je niet tot een operatie besluit? Gelukkig komt er steeds meer kennis om de juiste keuze te maken.
Dit artikel afdrukken