Verhoogt luchtverontreiniging je cholesterol?

Luchtvervuiling, of fijnstof, is gekoppeld aan allerlei ziektes. De World Health Organization beschrijft dat het niveau van luchtvervuiling in Europese steden bijdraagt aan vroegtijdige overlijden, ziekenhuisopnames en verergering van symptomen bij met name longziekten. Zowel ouderen als mensen onder de 65 die in een Nederlandse stad wonen, lopen volgens het Rijkinistituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiène (RIVM) het risico op vroegtijdig overlijden.

Nieuwe studies
Het aantal onderzoeken naar de gezondheidsschade van luchtvervuiling groeit. Dat leidt tot nieuwe ontdekkingen die op hun waarde getoetst moeten worden. Onderzoekers van Harvard denken dat de geldende veilige ondergrens voor luchtvervuiling niet veilig is, omdat ook in gebieden met lage concentraties luchtvervuiling vaststelbare gezondheidsschade optreedt. Ook zou er een verband zijn tussen luchtvervuiling en diabetes, hoewel de onderzoekers die dat denken zeggen dat het niet valt aan te tonen als ze hun onderzoeksgegevens corrigeren voor demografische factoren (leeftijd, sekse, rookgedrag, ethniciteit, sociale achterstand, leefgebied). Andere Amerikaanse onderzoekers menen dat met name uitlaatgassen gecorreleerd zijn aan een lager HDL-cholesterolgehalte; zij denken dat dat verband voor een deel de link tussen luchtverontreiniging en hart- en vaatziekten kan verklaren.
Van alle fijnstof (deeltjes kleiner dan 10 micrometer) lijken vooral de deeltjes die kleiner zijn dan 2,5 micrometer (PM2,5) belangrijk bij gezondheidsschade.

Het lijkt onjuist om te concluderen dat luchtvervuiling een op zichzelf staand, onafhankelijke risicofactor voor hart- en vaatziekten via een simpel één-tweetje: ‘luchtvervuiling→verlaagd HDL cholesterol→verhoogd risico op cardiovasculaire ziekten.’ Daarvoor is het gevonden effect te klein en onvoldoende eenduidig. Anderzijds is het ook niet verstandig om dit soort aanwijzingen naast ons neer te leggen

Veel vragen
Zulke onderzoeken roepen de nodige vragen op: wat moeten we er van denken? Ronald Mensink, hoogleraar Moleculaire voedingskunde aan Maastricht University, laat ons over het onderzoek naar cholesterol weten: “In de studie wordt HDL-C en HDL-particle number gemeten. Van beide parameters is niet duidelijk of ze iets (causaal) met CHD [coronaire hartziekten, MS] hebben te maken. Tegenwoordig wordt meer naar HDL-functionaliteit gekeken en daar zijn de onderzoekers zich wel van bewust, maar hebben ze niet toegepast.”

Dr. Aruni Bhatnagar van de afdeling Environmental cardiology van de University of Louisville laat ons over de cholesterolstudie weten: “Andere studies hebben ook een link tussen luchtverontreiniging en cholesterol gevonden, maar dit is de grootste en meest zorgvuldig uitgevoerde studie. Er is op dit moment nog geen mechanisme bekend, maar het kan te maken hebben met een toename in ontstekingen bij mensen die blootgesteld zijn aan hogere concentraties verontreiniging.”

Eerst nadenken, dan onderzoeken
De gevonden effectgrootten in de studie over HDL cholesterol zijn klein en het is opvallend dat over die beruchte andere cholesterolfractie (LDL) niets gezegd wordt. Het is dan ook de vraag of aan een dergelijk resultaat welke conclusie dan ook kan worden verbonden. Zo reageert Dennis Zeilstra, de nuchtere commentator van Foodlog, op mijn vragen. Zeilstra: “Het lijkt onjuist om te concluderen dat luchtvervuiling een op zichzelf staand, onafhankelijke risicofactor voor hart- en vaatziekten via een simpel één-tweetje: ‘luchtvervuiling→verlaagd HDL cholesterol→verhoogd risico op cardiovasculaire ziekten.’ Daarvoor is het gevonden effect te klein en onvoldoende eenduidig. Anderzijds is het ook niet verstandig om dit soort aanwijzingen naast ons neer te leggen. Een manier om met dergelijke resultaten om te gaan is om ze te plaatsen in een breder plaatje.”

Het feit dat de demografische factoren zoveel invloed hebben in het diabetesonderzoek laat zien dat de populatie met het hoogste risico op deze ziekte bloot staan aan allerlei risicofactoren tegelijk, denkt Zeilstra. “Als we willen begrijpen hoe al deze factoren – en dus ook luchtvervuiling – in elkaar grijpen en tot ziekte kunnen leiden, hebben we modellen nodig die gaan over het totaalplaatje. Een voorbeeld hiervan is het model van laaggradige ontsteking zoals Prof. Frits Muskiet beschreven heeft en waarin hij voedingssamenstelling, microbiële flora, fysieke activiteit, stress, slaaptekort en milieuverontreiniging betrekt.”

Zeilstra pleit voor goed geverifieerde modellen. Die kunnen volgens hem helpen “om te begrijpen hoe luchtvervuiling bijdraagt aan ziekterisico, en dergelijk begrip is nodig om te bijvoorbeeld te weten of zout in de lucht aan de kust, of vluchtige stoffen van lavendelvelden in de Provence al dan niet als schadelijk gezien moeten worden.” Wat Zeilstra betreft, moet er eerst eens goed nagedacht worden over de vraag welk onderzoek nodig is om tot zulke modellen te komen en die te verifiëren.

Dit artikel laat zien hoe zorgvuldige modelbouw kan bijdragen aan de voedingsleer, cq. de uitbreiding daarvan naar andere onderdelen van onze levensstijl. Mogelijk is empirisch onderzoek vanuit hypothesen alleen een te beperkte weg om tot kennis te komen. Over dergelijke vragen gaat het in de cursus Philosophy of Nutrition. Als je werkzaam bent in het gezondheidsonderzoek bij een universiteit, de overheid, een NGO, een bedrijf, een gezondheidsvoorlichter of geïnteresseerd bent: schrijf je nu in.