Max Verstappen, onze nieuwe nationale Fomule1 held, mocht zijn Red Bullpetje gewoon ophouden bij Jeroen Pauw op NPO 1. In mijn achterhoofd knarst het. Als we dankzij Max nog meer energy-drinks gaan consumeren, verhogen we de kosten van onze gezondheidszorg. In de VS, homeland van Coca-Cola en Pepsi, is de gemiddelde gezondheidsschade door de verslavende suiker in frisdrank inmiddels opgelopen tot zo’n $1.000 per Amerikaan per jaar. Dat bedrag ligt onder de €1.500 - €3.000 aan verborgen kosten per jaar per Nederlander die Eindspel Tabak onlangs voor ons nationale sigarettengedoogbeleid heeft uitgerekend.
Die ongezonde consumptie treft natuurlijk vooral de lager opgeleide medemens. Die gaat gemiddeld zes jaar eerder met een Red Bullpetje op de kist in en is al 20 jaar eerder chronisch ziek.

Hebben we daar als hoger opgeleiden boodschap aan? Dat denk ik wel.

Zoute pizza met duur water
Als de lager opgeleiden langer gezond blijven leven, dan hoeven wij minder te werken. We betalen immers met z’n allen voor hun zorg. Bovendien kunnen vitale ouderen ook nog op allerlei manieren meehelpen de samenleving gesmeerder te laten draaien en daarmee de werkdruk van jongeren te verlichten.
Wij hoog opgeleiden redden ons wel, maar maken het de lager opgeleiden te moeilijk door niet het goede voorbeeld te geven. Ook ik drink Cola en eet vlees, zij het stukken minder. In het universiteitsrestaurant van de Vrije Universiteit is bronwater duurder dan die halve liter cola in de bonus bij een te zoute pizza. Gratis tapwater is nergens te vinden terwijl het eigenlijk niet alleen aan de VU maar ook in de horeca wettelijk verplicht moeten worden.

Vitamine D smeren
In KRO's Broodje Gezond heet margarine gezonder dan roomboter omdat er minder verzadigd vet in zit. Margarine is ooit begonnen als goedkoop smeersel voor de armen. In 1961 met het Margarinebesluit kreeg het product status door de toevoeging van vitamine D. Analoog aan het verplichte jodiumzout in brood, voorkomt het een deficiëntie in de winter. In onze multiculturele samenleving wordt nu iedereen - donker, blank en bedekt - gered van een tekort aan vitamine D. Als je het spul maar smeert; over de 'gezonde' vetten in het smeersel had men het toen niet. Ten onrechte.

Verborgen maatschappelijke kosten
Op die gezonde ‘boter’, zoals we margarine in Nederland zijn gaan noemen, kom ik hieronder terug. Eerst iets anders.

Het is tijd om activistische advocaten als Bénédicte Ficq de verborgen maatschappelijke kosten van consumptie waartoe dit soort mensen aanzet aan de kaak te laten stellen
Vindt u het redelijk dat de aandeelhouders van Heineken 20 cent netto dividend krijgen per kratje en de samenleving €25 moet ophoesten? Een voormalig lid van mijn oude Lionsclub zit al jaren met Korsakov in een zorgcentrum. Gezellig die sociale alcohol teambuilding van de elite bij hockey en onze studentencorpora. Dacht u dat u later nog pensioen te besteden hebt als uw ABP in niet-duurzame bedrijven belegt, die de lijken in de kast voor later bewaren. Nee, we hebben een schokeffect, een Softenon-knock-out onder de gordel nodig.

Voedingsmiddelen-marketeers hebben immers de opdracht meer, maar helaas vaak ongezonde omzet te genereren. Het zijn in feite de woekerpolissenverkopers van de levensmiddelensector. Wist een artsenbezoeker van Organon in de vorige eeuw dat Premarin, een hormoonsubstitutiebehandeling voor vrouwen in de overgang, wel kankerverwekkend was? Nee, maar mijn moeder en haar beste vriendin uiteindelijk helaas wel. Of neem een schoolbestuur, dat met een frisdrankautomaat €10.000 verdient, maar de samenleving met het tienvoudige aan kosten opzadelt omdat 'iedereen dat nu eenmaal zo doet.’ Het is tijd om activistische advocaten als Bénédicte Ficq de verborgen maatschappelijke kosten van consumptie waartoe dit soort mensen aanzet aan de kaak te laten stellen.

Ongezonde voeding is immers een sluipende massamoordenaar die zich financieel niet kan beheersen en daarom zijn ethiek aan de dijk heeft gezet
Hiroshima en Nagasaki
We moeten ervoor zorgen dat de fouten van het verleden geen garantie zijn voor een miserabele toekomst van met name de zwakkeren in de samenleving. Ongezonde voeding is immers een sluipende massamoordenaar die zich financieel niet kan beheersen en daarom zijn ethiek aan de dijk heeft gezet.
Het is onverantwoord om zo'n gluiperd vrij zijn gang te laten gaan terwijl hij het vooral heeft gemunt op jonge en lager opgeleide mensen die geen weerstand kunnen bieden aan het Marshmellow-effect.
Een voorbeeldje: Little Boy en Fat Man, de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki, zorgden samen voor ongeveer 250.000 doden. Hoeveel doden denkt u dat er vielen door de margarine uit de vorige eeuw, die voor 40% uit transvetten kon bestaan?

Neem even de tijd om er even over na te denken.

Discreet misgelopen Nobelprijs
Ik kom terug op die gezonde margarine. Natuurlijk zijn we trots op het duurzame Unilever van Paul Polman, die zelfs door de Paus wordt ontvangen. Ook ik was trots toen ik 1 april 1990 bij Unilever Research mocht beginnen. Unilever maakte rond 1995 zijn margarineportfolio vrijwel transvet-vrij. In 2006 blikten Onno Korver, voormalig directeur van het Unilever Health instituut, en Prof. Martijn Katan (WUR en later VU) in een review tevreden terug op hun samenwerking die zorgde voor een levensreddende reductie van transvetten in voeding wereldwijd. In Nederland scheelde dat alleen al voor margarine liefst 1.500-5.000 doden per jaar. Wereldwijd zorgt het jaarlijks voor een vette atoombom aan doden minder.
Aan deze mogelijke Nobelprijs voor (Preventieve) Geneeskunde kleven een paar smetten. De zorgwekkende resultaten van Martijn Katan en zijn promovendus Ronald Mensink waren al in 1990 bekend
Aan deze mogelijke Nobelprijs voor (Preventieve) Geneeskunde kleven een paar smetten. De zorgwekkende resultaten van Martijn Katan en zijn promovendus Ronald Mensink waren al in 1990 bekend. Waarom Unilever toch wachtte met de verwijdering tot de publieke druk door andere studies in 1992-1994 verder opliep? Waarom werden de transvetten in margarine in een project onschuldig Paddington gedoopt, discreet verwijderd?

Waarom gewacht?
Martijn Katan moest de verwijdering zelf maar uitvinden door de labels bij te houden in de supermarkt. Wist u overigens dat Katan al in 1985 contact zocht met Unilever. Het bedrijf verdiende honderden miljoenen per jaar aan zijn margarines. Waarom moest die goedkope en kleine elegante studie van Katan aan de WUR tot 1990 wachten om effect te sorteren?
Kijken we nog iets verder terug, dan lezen we in een uitspraak van de Reclamecodecommissie uit 2011 dat in de eerste Becel in 1960 nog 7% transvetten zaten en dat die in 1962 al waren verwijderd. Waarom wel in Becel maar niet in andere margarines? In Cholesterol and Beyond, The research on diet and coronary heart disease, 1900-2000 van A.S. Trustwell vond ik een referentie naar een publieke studie van Unilever (Vergroesen, 1973) dat transvetten cholesterol verhoogden.

Wat was er nog meer intern bekend?

Waarom geen verder grondig onderzoek, waarbij ook HDL werd meegenomen? Transvetten in margarine konden immers tot 40% van het gewicht van margarine uitmaken. Waarom werd het percentage cholesterol verhogende transvetten buiten de ratio meervoudig onverzadigd/verzadigd vet gehouden? Het wordt pas heel wrang als blijkt dat H.M. Sinclair in 1956 al een indrukwekkende hypothese over dodelijke mechanismen van de transvetten neerlegt in een ingezonden brief aan The Lancet (270: 381-383).

'Ons ben zuunig'
Sinclair zag er een belangrijke oorzaak van de toename aan hart- vaatziekten in de Westerse wereld in. Hij noemt transvetten, die ontstaan bij de harding van goedkope plantaardige oliën, onnatuurlijke vetten. Waarom zijn ze onnatuurlijk? Ze komen niet van nature in fosfolipiden voor en hebben dus zeer zeker geen evolutionair voordeel, maar zijn wel lekker goedkoop. Ons ben zuunnig, zegt Zeeuws Meisje.


Martijn Katan en Onno Korver zijn ongetwijfeld te goeder trouw, hoogstens wat naïef en hebben onvoldoende doorgepakt in hun bronnenonderzoek. De onbekende senior Unilever manager, die Onno Korver aanhaalt op de DVD bij het boek “Successen van Preventie (1970-2010) van professor Mackenbach, is wellicht wat minder naïef, als hij naar Korver uithaalt: “Waarom heb je in hemelsnaam die studie laten doen!?” In Nederland ging de sterfte door transvetten na het geslaagde project Paddington gelukkig toch nog snel omlaag.

Margarine-cashcow
In de VS gebeurde dat door allerlei lobby’s veel langzamer. Dat zorgde daar voor 30.000 -100.000 onnodige doden per jaar. Had Unilever direct een totale publieke recall van zijn dodelijke, transvette margarines gedaan, dan was de impact wereldwijd geweest. Was dat zelfmoord voor de margarinepoot van Unilever geweest? Andere sterke merken (neem Brinta en de Salmonella-besmetting uit 1994) zijn echter ook na recalls sterk teruggekomen. Ontbrak het bij Unilever toen een verantwoordelijke leider en regeerde vooral shareholders value bij het melken van de margarine-cashcow?

Daarmee is de introductie van nutraceuticals een Russisch roulette geworden
Onafhankelijk onderzoeksgeld nodig
Wie de slachtoffers op innovatieve weg naar vooruitgang wil voorkomen, moet aan de noodrem trekken. Onnodige rampen zoals de transvetten of de obesitas-tsunami door versuikering van onze voeding zijn te voorkomen door de voedingsindustrie open kaart te laten spelen. Dat kan door onderzoeksinstellingen van een forse pot onafhankelijk onderzoeksgeld te voorzien. Nu gebeurt het omgekeerde. Eén à twee procent van de omzet gaat naar onderzoek waar mede universiteiten van moeten leven. Daarmee is de introductie van nutraceuticals een Russisch roulette geworden, terwijl zelfs de farmaceutische industrie (met 15% R&D budget) - neem Merck met Vioxx - al regelmatig mis schiet.

Ik denk dan ook dat het tijd is voor een Waarheidscommissie naar Zuid-Afrikaans model, waarbij de oude zonden worden opgebiecht, bedrijven, wetenschappers en publiek van elkaar leren en elkaar ook vergeven - op voorwaarde dat het voortaan anders gaat.

PS: En Tiny - Prof. Tiny van Boekel van de WUR -, sta je nog steeds achter je stelling dat processed foods, neem de margarine uit het verleden of ons versuikerde en gezouten eten, gezond zijn of wil je de Waarheidscommissie deelachtig maken van jouw ervaringen en oordelen daarover?
Dit artikel afdrukken